Gelaatsexpressies

Een gelaatsexpressie is het gevolg van de samentrekking bepaalde gelaatsspieren en wordt beschouwd als een van de vormen van non-verbale expressies van emoties. Onderzoek toont aan dat er zes basale gelaatsexpressies bestaan die een uitdrukking zijn van de volgende emoties: woede, angst, afkeer, blijdschap, verdriet en verrassing. Gelaatsexpressies komen niet alleen bij mensen voor, maar ook bij sommige zoogdieren.

Men spreekt van gelaatstrekken als een bepaalde gelaatsexpressie meer permanent of vaak zichtbaar is, en karakteristiek (eigenaardige uitdrukking) is (geworden) voor een persoon. Dit kunnen bepaalde trekken (trekjes, bewegingen) zijn, maar veelal ook bepaalde lijnen die kenmerkend zijn voor het karakter en bijbehorende emoties, welke (blijkbaar) veel geuit zijn.

Spontane en gewilde gelaatsexpressies

Bij mensen kan een onderscheid gemaakt worden tussen spontane en bewust gecontroleerde gelaatsexpressies. Omdat de spontane gelaatsexpressies, zoals het omhoog of omlaag trekken van de mondhoeken bij blijdschap of verdriet, een directe afspiegeling zijn van bepaalde emoties, zijn zij moeilijk te onderdrukken. Vanwege de sterke associatie tussen emoties en gelaatsexpressies wordt soms wel beweerd dat een bewust uitgevoerde gelaatsexpressie ook het daaraan gekoppelde gevoel kan oproepen. Gelaatsexpressies komen tot stand via specifieke gelaatsspieren, waaronder de musculus zygomaticus maior (bij glimlachen), de corrugator (bij fronsen) en de orbicularis oculi (rondom de ogen). Ook de ogen (bijvoorbeeld het knipperen van de ogen), en het wel of niet hebben van oogcontact blijken bij te dragen tot gelaatsexpressies. Bij sommigen is het bedwingen van emoties zelfs tekenend geworden doordat er voortdurend een boze/strenge blik (wenkbrauwen) te zien is. Vaak is er ook in-meer-of-mindere-mate één óf twee groeven tussen de wenkbrauwen ontstaan, en ook kunnen aan weerszijden daarvan de beide fronsspieren in-meer-of-mindere-mate ontwikkeld zijn door het voortdurend gespannen houden ervan. Tegenwoordig vooral onder jongeren probeert men zo veel mogelijk zichzelf te zijn, en daarmee ook een ontspannen, open blik te hebben. Op die manier is het ook gemakkelijker om elkaar aan te blijven kijken tijdens het praten. Een open blik is overigens meestal bemoedigend naar anderen toe om óók zo open te ogen.

Er zijn ook mensen die de micro-expressie bij anderen herkennen, wat veelal de onbewuste uitdrukkingen en emoties betreft 'vlak vóór, tijdens of na' dat iemand zich uit. Een sprekend voorbeeld hiervan zijn de momenten, manieren en focus van de ogen tijdens het spreken, met name bij het uitspreken van specifieke, belangrijke, gevoelige enz. woorden. Zo zegt het aan blijven kijken op dergelijke momenten of het naar iets anders of naar een andere kant kijken op dat exacte moment veel over het begrip, de zekerheid en/of de betrouwbaarheid. Een ander voorbeeld van herkenning van micro-expressie is het bij voorbaat ontspannen houden van 'alle spieren' rondom de ogen oftewel een "open blik", dat een uiting is van het onderbewustzijn, waarbij de intuïtie en gevoelens een vrij verloop hebben. Een gespannen houden van deze spieren (of gedeeltelijk) is een uiting van het bewustzijn (op dat moment óf aangeleerd), waarbij automatisch de intuïtie en gevoelens weerhouden worden zich te uiten en/of hun doorwerking te laten hebben (gehad) binnen het denken. De uitzonderlijken met het Aspergersyndroom die wél hun EQ hebben ontwikkeld (kenmerkend voor alles binnen het autismespectrum is juist het níet of matig ontwikkelen ervan), en ook een begrijpend denken hebben, herkennen niet alleen de bewuste uitingen en gedragingen van anderen, maar ook de vele onbewuste uitingen, gedragingen, bewegingen enz. Dit geschiedt dan zónder woordelijke beredeneringen, doch worden waarnemingen nagenoeg gelijk opgevolgd door een direct begrip, dat slechts een moment is van fracties van seconden.

Gelaatsexpressies en hersenen

• Produceren van gelaatsexpressies

Spontane en gewilde gelaatsexpressies zijn van verschillende circuits in de hersenen afhankelijk. Gewilde gelaatsexpressies blijken vooral afhankelijk van hogere motorische gebieden in de linker hersenhelft, terwijl spontane gelaatsuitdrukkingen via oudere gebieden in de hersenen, zoal basale ganglia tot stand komen. Zo kunnen bijvoorbeeld patiënten met bepaalde hersenbeschadigingen niet bewust de mondhoeken omlaag of omhoog bewegen, maar wel bij een spontane glimlach. Ook het tegenovergestelde beeld kan optreden. Bij de ziekte van Parkinson is vaak de spontane gelaatsexpressie verstoord, zoals blijkt uit een maskerachtig gezicht. De patiënten kunnen echter wel bewust glimlachen, dat wil zeggen de mondhoeken omhoog bewegen als hen dat wordt gevraagd. Het produceren van een realistische expressie van een emotie zonder het bijbehorende gevoel is niet eenvoudig. Al in de negentiende eeuw stelde de neuroloog Guilaume-Benjamin Duchenne de Boulogne vast dat dit te maken heeft met een specifieke oogspier, de orbicularis oculi . Deze spier is moeilijk bewust te controleren, en wordt alleen geactiveerd door echte emoties. Hij wordt soms ook nog wel Duchenne’s spier genoemd.

• Begrijpen van gelaatsexpressies

Het begrijpen van gelaatsuitdrukkingen van emoties blijkt vooral afhankelijk te zijn van de rechterhersenhelft . Zo hebben mensen met een beschadiging van de rechterhersenhelft moeite met het herkennen van emotionele expressies op plaatjes van gezichten. Verder blijkt de amygdala specifiek een rol te spelen bij herkennen van expressies van angst Gelaatsexpressies van emoties zijn overigens ook bij normale proefpersonen soms moeilijk te onderscheiden. Sommige gelaatsexpressies zoals woede en tevredenheid zijn makkelijk uit elkaar te houden, terwijl expressies van afkeer en angst moeilijker van elkaar zijn te onderscheiden. Ook maken mensen soms vergissingen bij het interpreteren van gelaatsuitdrukkingen. Zo kan een neutrale gelaatsuitdrukking bij een bepaald persoon als angstig worden geïnterpreerd, omdat zijn of haar gelaatstrekken lijken op die van een ander persoon wiens gezicht wel (echte) angst uitstraalt.

Gelaatsexpressies en cultuur

Charles Darwin merkte als eerste op dat emoties door mensen van verschillende culturen op dezelfde wijze worden uitgedrukt . Later onderzoek naar gelaatsexpressies van onder anderen Ekman leek Darwins opvatting grotendeels te ondersteunen, wat betreft de uiting van basale emoties als woede, angst, afkeer (walging), verrassing en blijheid . In verband hiermee wordt aangenomen dat gelaatsexpressies voor een groot deel aangeboren zijn. Het uiten van gevoelens in een sociale context is echter mede afhankelijk van bepaalde regels die cultuurbepaald zijn. Ekman noemt dat display rules . In de Westerse cultuur is het bijvoorbeeld ongepast voor winnaars of verliezers om blijheid respectievelijk verdriet te tonen. Het publiekelijk uiten van deze emoties wordt daarom gemaskeerd of onderdrukt. Deze display rules spelen dus vooral een rol in gezelschap van anderen, terwijl de spontane gelaatsexpressies beter tot uiting gekomen als men alleen is, of zich onbespied waant.

De spieren van de gelaatsexpressie

Musculus:

Auricularis anterior Buccinator Corrugator supercilii Depressor anguli oris Depressor labii inferioris Depressor septi nasi Frontalis Levator anguli oris Levator labii superioris Levator labii superioris alaeque nasi

Mentalis modiolus Nasalis Orbicularis oculi Orbicularis oris Platysma Procerus Risorius Zygomaticus major Zygomaticus minor

Externe links

• Facial Expression at Nonverbal World
• Chimpanzee Facial Expression & Vocalizations
• Dog Laughter Vocalization Spectrograph
• Facial Expression Repertoire
• The Naked Face, August 5, 2002. Annals of Psychology
• Facial Expressions Resources Page
• JAFFE database vrije database van gelaatsexpressies
• Artifacial Expression Computer-controlled human facial expression as art
• stephan.dahl.at
• Emoties op pierce.ctc.edu

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Facial expression op Wikimedia Commons.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: