Frans Claes

Frans Claes (Antwerpen 23 Oktober 1913 - aldaar 16 Juni 2005) Industrieel Fotograaf.

Frans Claes kreeg na de 2 de Wereldoorlog als enige toestemming in de Antwerpse Haven te fotograferen, weliswaar onder streng toezicht van de militaire autoriteiten. Hij heeft de ganse wederopbouw van de Haven en de omliggende industrie in beeld gebracht zowel uit de lucht als vanop de grond. De meeste beelden uit die periode zijn dan ook van zijn hand. Uiteindelijk heeft hij het eerste industriële fotolabo in België opgericht, ontworpen en gebouwd in 1957. Dit fotolabo was in zijn tijd één van de meest innovatieve fotolabo's en waarschijnlijk één van de eerste "industriële fotolabo's", hij liet zelfs een vergoter bouwen voor het maken van grote afdrukken. Hij was de vader van de groot formaat foto afdrukken in België. Frans introduceerde nieuwe technieken, maar was ook sterk begaan met het verdedigen van de rechten van de "fotograaf". Hij lag aan de basis van de oprichting van Fotografen verenigingen, zat in het bestuur van de World Council of Professional Photography (WCPP)en was een van de grondleggers van Sofam, organisatie die zich nog steeds bezighoudt met de bescherming van het auteursrecht van de fotografen in België. Hij heeft, weliswaar op zijn eigenzinnige manier, een belangrijke rol gespeeld in de industriële professionele fotografie in België steeds in nauwe samenwerking met de Stad Antwerpen en Gevaert, later Agfa Gevaert.

1. Tussen de 2 Wereldoorlogen: Frans Claes werd geboren te Antwerpen in de "Seefhoek" op 23 Oktober 1913, zoon van Louis Claes en Leonie Willemse. Louis Claes was actief als portret en haven fotograaf van in het begin van de 20ste Eeuw, hij leerde het beroep van zijn oom Ferdinand Claes. Frans was eigenzinnig, leergierig en gedreven. Op 16 jarige leeftijd verliet hij zijn school, waar hij een handelsopleiding volgde, na een conflict met een leerkracht. Vanaf dat moment zij het met enige tegenzin, zijn grote liefde was architectuur, begon de samenwerking met vader Louis. Hun bedrijfje was actief in de maritieme fotografie tussen de 2 Wereldoorlogen, onder de benaming "L & F Claes Photo Maritime" en was gelegen op de Manchesterlaan in de Antwerpse wijk "Luchtbal" vlak naast de haven. De samenwerking met vader Louis liep niet altijd van een leien dakje, Frans was gedreven hij wou fotografie in de perfectie en tot het uiterste, Louis was een "levenskunstenaar" in de ruimste zin van het woord. Naast fotografie was Frans bijzonder actief in sociale organisaties, speelde verschillende instrumenten theater, organiseerde filmavonden alles met dezelfde gedrevenheid. Net voor de 2de Wereldoorlog huwde hij met Jeanne Verswijvel regentes in snit en naad.

2. V-Bommen:

Op het einde van de 2de Wereldoorlog werd Frans een soort burgervader in de wijk "Luchtbal", die net tussen het Amerikaanse en Duitse leger lag. Hij zorgde voor eten en geneesmiddelen. Hij werd aangesteld door het Amerikaanse leger om de inslagen van de V-Bommen te fotograferen. Dit zijn praktisch de enige documenten die nog bewaard zijn gebleven. Hij maakte ook pasfoto's en portretten van Amerikaanse soldaten die gelegerd waren in de kazerne op de "Luchtbal", een woonwijk vlak bij de Antwerpse Haven.

3. Na de 2 de Wereldoorlog

Frans Claes was bijzonder gedreven en had een enorme interesse voor de haven, hij werd dan ook "de havenfotograaf" van Antwerpen na de 2de Wereldoorlog. Hij was gefascineerd door de fotografie, maar vooral door de grote foto's van de Nazi Propaganda en dan vooral van Mussolini, die hij had gezien in de cinema tijdens de oorlog. Dit bracht hem op het idee zelf die grote afdrukken te maken. Het kwam daardoor tot een definitieve breuk met zijn vader Louis Claes, die helemaal niet zo ambitieus was als zijn zoon.

Frans kocht 2 woonhuizen op de Liverpoollaan in de wijk Luchtbal en begon daar een Foto Labo voor grote vergrotingen. Met een gammele vergroter in een geïmproviseerde donkere kamer en een klein afwerkatelier. Het spoelen van de foto's gebeurde in de tuin in een ondiep zwembadje. Foto Frans Claes was geboren. Samen met zijn vrouw Jeanne begon hij zijn eigen bedrijfje. Hij was al gekend in de Haven door zijn toestemming om als enige in de Haven, onder toezicht van de militairen, te fotograferen hebben er toe geleid dat hij de ganse opbouw heeft gefotografeerd van de Antwerpse Haven zowel vanuit de lucht, als vanop de grond, met de omliggende industrieën en hun opbouw, verschepingen, nieuwe kranen, nieuwe havendokken, nieuwe sluizen, de petroleumraffinaderijen, de auto-industrie, de naties, de scheepsbouw, Cockerill Yards..maar ook de musea, de Antwerpse gebouwen. De volledige bouw van Sociale woningen in Antwerpen van "Onze Woning" werden in beeld gebracht. Alle grote tentoonstellingen in Antwerpen werden door hem geproduceerd. Het bedrijfje nam een enorme expansie en begon uit zijn voegen te treden.

Expo 1958 Toen kwamen de opdrachten voor de Wereldtentoonstelling 1958 in Brussel voor het Belgisch paviljoen. Vanaf 1956 werden opnamen gemaakt in het toenmalige Belgisch Congo, het Zoniënwoud, de Stad Gent en natuurlijk Antwerpen. Deze opdracht was zo groot dat hij gedwongen werd naar een ander pand uit te kijken, dat aan de behoeften van een fotolabo kon voldoen.

Hij besloot uiteindelijk in 1956 een nieuw gebouw op te trekken op een stukje industrieterrein (toen nog) op de Luchtbal naast de spoorweg en vlak bij de haven op de Argentiniëlaan. Het werd een gebouw speciaal in functie van de fotografie, de "industriële" fotografie met bovenop een appartement voor de familie. Vooruitstrevend als hij was moest het voor die tijd hypermodern zijn. Hij koos een architectenduo, dat zijn visie kon uitwerken Jan Wittocx, telg van een gekende architecten familie uit het Antwerpse en Etienne Donnet, samen werkten zij, een voor die tijd, vrij uniek concept uit gebaseerd op beton, een speciaal soort rode steen, teakhout en glasdals. Deze glasdals dienden voor lichtinval in de afwerkateliers zonder doorzicht van buiten uit. Het gebouw werd trouwens in 2008 voorgesteld door Antwerpen voor Bescherming. Bij de overgang van 1957-1958 op 31 december 1957, verhuisde het labo naar de Argentiniëlaan, klaar voor Expo 1958.

Alles was voorzien in het Labo een ruimte voor de lichtkant van de "Jumbo" een automatische afdrukmachine van Gevaert voor kleine afdrukken met aanpalend een "donkere ruimte" voor het belichten en "opzetten van de foto's van de "Jumbo". Een ruimte voor het ambachtelijk bereiden van de chemicaliën, met een opslagruimte voor chemicaliën en andere grondstoffen. Een "grote" donkere kamer 15m80 op 4m70 voor het belichten van grote foto-afdrukken, alleen Zwart/Wit uiteraard in die periode. De vergroter die gebruikt werd voor de grote vergrotingen had hij zelf ontworpen. Deze vergroter werd voorbewogen voor het "scherp" stellen van de beelden op rails en werd in beweging gezet door middel van een wiel met handvat. De ruimte was zo groot omdat de lenzen toenmaals niet zo sterk waren en men moest maximaal achteruit kunnen. In deze kamer werden na belichting de beelden ontwikkeld, om vervolgens gespoeld te worden in een enorme "spoelbak" in een aanpalende ruimte. Verder waren er nog kleine donkere kamers voor manuele afdrukken van kleine formaten en het maken van reproducties. In een enorm ruim afwerkatelier werd de beelden gedroogd, opgeleefd op vezelplaten met behang lijm, geretoucheerd en eventueel ingekleurd, de eerste "kleurfoto's! Natuurlijk was er ook een schrijnwerkerij voor het verzagen van de houten panelen en uiteindelijk nog een foto-studio. Een bijzondere ruimte was ook voorzien voor het fotoarchief. De grootste foto ooit, op dat moment (1960) werd hier gemaakt, 42m lang, een Redezicht van Antwerpen in opdracht van Gevaert voor de Photokina in Keulen. Door de expansie van het bedrijf en de evolutie van de fotografie (opkomst van de kleurenfotografie) werd het gebouw te klein en dienden in 1964 een eerste uitbreiding te gebeuren. Er was vooral nood aan een tweede "grote" donkere kamer voor kleurfoto's, maar ook omdat de vraag naar grote afdrukken zo toegenomen was dat het bedrijf uit z'n voegen trad. Ondertussen had hij ook een machine laten bouwen voor het automatisch ontwikkelen van grote foto's. Het was een enorme machine met kettingen en tandwielen, die ook haar plaats moest vinden. Jan Wittocx en Etienne Donet werden terug onder de arm genomen en er werd een concept uitgedacht volledig in de stijl van de rest van het gebouw. Op de achterkant van het gebouw werd een stuk bovenop gebouw. De kleine donkere kamers verdwenen van het gelijkvloers naar de eerste verdieping en de ruimte op het gelijkvloers die vrij kwam werd een tweede grote donkere kamer. Op de eerste verdieping kwam één grote repro ruimte met de prachtige "Hoh und Hahne" reproductie camera, 4 kleine donkere kamers en een refter voor het personeel toen 23 man. Ook dit bleek niet voldoende. Einde jaren 60 was de evolutie in de fotografie zo enorm en het klantenbestand was zo groot geworden, dat een nieuwe uitbreiding nodig was. Projecten voor de Overheid, de Wereldtentoonstelling in Osaka waar Frans zelf mee aan de opbouw heeft gewerkt van het Belgisch Palviljoen, De Ommeganck, het Koningshuis vergrotingen van Koning Boudewijn, Stad Antwerpen,..de industrie, Agfa -Gevaert, het labo was test labo van Agfa Gevaert voor grote vergrotingen, GMC, CMB, Bell Tel... De verdere uitbreiding bleek echter niet zo gemakkelijk, het huis naast het bedrijf was niet te koop. Uiteindelijk werd een servitude weg naast het gebouw gekocht en er werd naast en bovenop gebouwd aan de Westgevel, het stuk achteraan werd doorgetrokken tot aan de binnentuin. Deze laatste uitbreiding in 1974 was bijzonder gedurfd. Op het dak werd een metalen constructie gezet van 5m60 hoog: de fotostudio. De inkom van deze studio is langs een garagepoort waarachter een schaarheftafel, deze brengt auto's en grote stukken naar de eerste verdieping waar een enorme fotostudio was met speciale verlichtingsbakken, die aan het plafond hangen, en heel belangrijk met een ovale achtergrond een "ei", dit om schaduwen te vermijden. Dev fotostudio op het gelijkvloers werd een volwaardige schrijnwerkerij.Een bijzonder extravagant concept, Frans was toen al 61 jaar, maar dit was zijn droom een volledig professioneel fotobedrijf. Het bedrijf werd druk bezocht door fotografen van over heel de wereld en was voorbeeld voor menig professioneel fotolabo

Het bedrijf groeide uit tot één van de meest volledige industriële fotolabo's. Naast kleine en grote professionele kleurafdrukken tot 200cm breed, zwart wit afdrukken tot 150cm werden ook Cibachrome prints gemaakt. Een bijzonder moeilijk procedé van uitzonderlijke kwaliteit en hoge kleurvastheid, vooral gebruikt in de kunstwereld. De meeste kunstenaars die met foto werkten waaronder, Jan Fabre en Wim Delvoye, maakten gebruik van dit procedé. Het bedrijf evolueerde stilaan meer van Havenfotografie naar mode, kunst en industrie altijd op de voet gevold door Frans. Ook toen de digitale fotografie stilaan de kop begon op te steken was het Frans, toen reeds 80, die stimuleerde om ook daar in te investeren. Er werd zelfs gedacht om nog een stuk bovenop te bouwen in 1995. Uiteindelijk werd een volwaardige digitale afdeling toegevoegd aan het bedrijf met Iris Printer, Inktjet printer, Smart Flatbet Scanner en een uitflitser om digitale bestanden op negatief of dia te reproduceren voor grote kleur vergrotingen of Cibachrome. Hij heeft ongetwijfeld zijn bijdrage geleverd, naast de Havenfot's van Antwerpen, aan de introductie van en ontwikkeling van "groot"formaat fotografie.