Derde generatie gedragstherapie

Derde generatie gedragstherapie is een stroming binnen de gedragstherapie^[1]^[2]^[3] die zich richt op het anders leren omgaan met gedachten en gevoelens. De vorige generaties legden het accent op rechtstreekse verandering van gedrag, emoties of gedachten. De derde generatie richt zich op het leren van mindfulnessvaardigheden,^[4]^[5] acceptatie en het effectiever leren omgaan met emoties en cognities^[6] zonder deze te willen veranderen. Hierbij wordt meer dan bij andere stromingen gebruikgemaakt van experiëntiële technieken.^[7]^[8]

Geschiedenis

In 2002 vond in Reno (Nevada) een conferentie plaats rond nieuwe stromingen binnen de gedragstherapie. De belangrijkste vertegenwoordigers van die therapievormen gingen op zoek naar wat hun therapie klinisch typeerde en welke gelijkenissen gevonden werden met de andere nieuwe stromingen. Het geheel van deze nieuwe stromingen werd de derde generatie gedragstherapie genoemd. De allereerste grote publicatie hierover was het boek “Mindfulness and Acceptance, expanding the cognitive-behavioral tradition” uit 2004, in 2006 in het Nederlands vertaald als “Mindfulness en acceptatie. De derde generatie gedragstherapie”.^[9] Dit boek betekende de lancering van het begrip derde generatie gedragstherapie. Eén van de allereerste (mogelijk het eerste) artikels waarin de term gebruikt wordt, is een Nederlandstalig artikel uit 2003.^[10]

Generaties

De naam "derde generatie" verwijst naar de chronologische volgorde waarin opeenvolgende grote strekkingen in de gedragstherapie zijn ontstaan:

Eerste generatie: klassieke gedragstherapie uitgevoerd volgens de principes van de leertheorieën, de operante conditionering en klassieke conditionering. Voorbeelden hiervan zijn de systematische desensitisatie, de assertiviteitstraining en het werken met bekrachtiging.
Tweede generatie: cognitieve therapie zoals ontwikkeld door Aaron Beck (CGT) en Albert Ellis (RET, rationeel emotieve therapie), gericht op het veranderen van de inhoud van irrationele of niet werkzame gedachten (cognities). Het uitgangspunt van de cognitieve therapie is dat emoties en gedrag veranderd kunnen worden door het veranderen van onderliggende gedachten, vooral via Socratische dialoog.
Derde generatie: aandachts- en acceptatiegerichte gedragstherapie. De nadruk ligt hier veel minder op het veranderen van (uitwendig) gedrag of van gedachten, maar veel meer op het anders leren hanteren van ongewenste gedachten en gevoelens.

Hoewel deze generaties onderscheiden lijken, zijn er heel wat overlappingen. Zo werd de cognitieve therapie na een aantal jaren cognitieve gedragstherapie genoemd door Beck, omdat er terug meer gedragstherapeutische technieken (eerste generatie) werden in opgenomen. Een mengeling van tweede en derde generatie is de Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT). Elementen uit de eerste generatie worden zowat bij alle vormen opgenomen. Het gaat dan ook meer om accentverschuivingen dan om echt volledig verschillende therapievormen.

Theorie

De derde generatie gedragstherapie wordt theoretisch onderbouwd in de Relational Frame Theory (RFT).^[11]^[12]^[13] RFT is een functioneel contextualistische theorie^[14]^[15] over menselijke taal, cognitie en gedrag.

Voorbeelden

Acceptance and commitment therapy (ACT): acceptatiegerichte gedragstherapie met een nadruk op het richten van het gedrag op de individuele waarden van cliënten.^[16]
Dialectische gedragstherapie: een mengeling van gedragstherapie met zen-boeddhistische invloeden, specifiek voor borderline problematiek, ook wel borderline-persoonlijkheidsstoornis genoemd.^[17]^[18]
Mindfulness of Aandachtgerichte gedragstherapie: meditatiegerichte gedragstherapie, met name geschikt voor recidiverende en chronische depressie.^[19]
Functioneel analytische psychotherapie (FAP): procesgerichte gedragstherapie met een grote nadruk op het leren van vaardigheden in het hier-en-nu van de therapeutische relatie.^[20]
Metacognitieve therapie: een aangepaste vorm van cognitieve gedragstherapie die richt richt op het veranderen van de wijze hoe mensen denken over het hebben van problemen, zonder zich direct op deze problemen te richten.^[21]

Onderzoek

Hoewel sommige vormen van derde generatie gedragstherapieën nog geen evidence-based status hebben (FAP), hebben andere vormen dit wel (ACT, aandachtsgerichte gedragstherapie) of zijn ze de eerste keus behandeling bij specifieke problematiek (DGT).^[22]

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

º Hayes, S. C. (2004). Acceptance and Commitment Therapy, Relational Frame Theory, and the third wave of behavior therapy. Behavior Therapy, 35, 639-665.
º Hayes, S. C., Follette, V. M., & Linehan, M. M. (Eds.). (2004). Mindfulness and acceptance: Expanding the cognitive-behavioral tradition. New York: Guilford Press.
º Wilson, K. G. & Merwin, R. (2005). Therapeutic Relationship. In M. Herson (Ed.) Encyclopedia of Behavior Modification and Behavior Therapy with Adult Clinical Applications (p. 586-590). Sage Publications: Thousand Oaks, CA.
º Het op oordeelvrije wijze leren observeren van alle ervaringen, ongeacht hun emotionele inhoud.
º Mindfulness is eigenlijk een verzameling van een groot aantal experiëntiële technieken. ACT heeft daarbij de theorie dat experiëntiële technieken leiden tot een ondergraving van de dominantie van verbale regels waaraan mensen zich houden zonder dat het hen iets oplevert.
º Gedachten of mentale beelden, die het resultaat zijn van hersenactiviteit als respons op de omgeving. Het is niet bekend of alle cognities bewust worden ervaren.
º Ciarrochi, J., Robb, H., & Godsell, C. (2005). Letting a little nonverbal air into the room: Insights from Acceptance and Commitment Therapy: Part 1: Philosophical and theoretical underpinnings. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 23, 79-106.
º Deze zijn niet gericht is op het veranderen van het inzicht van een cliënt (zoals bij cognitieve therapie een "irrationele gedachte" vervangen wordt door een "rationele"), maar waarbij je de cliënt iets in het hier en nu wilt laten ervaren. Zo kan een cliënt die zijn boosheid onderdrukt, gevraagd worden om op één stoel zijn 'boosheid' neer te zetten, en zijn ‘boosheidonderdrukker’ op een andere stoel. Vervolgens kun je deze twee subpersoonlijkheden met elkaar in gesprek laten gaan over het waarom van hun acties. Dit heet de 'twee-stoelen-techniek'.
º S.C. Hayes, V.M. Folette & M.M. Linehan (eds.): Mindfulness en acceptatie. De derde generatie gedragstherapie. Amsterdam: Harcourt, 2006. ISBN 9026517599
º S.C. Hayes, A. Masuda & H. De Mey: Acceptance and commitment therapy: een derde-generatie gedragstherapie. Gedragstherapie, 2003, 2, 69-96.
º Hayes, S. C., Barnes-Holmes, D., & Roche, B. (Eds.). (2001). Relational Frame Theory: A Post-Skinnerian account of human language and cognition. New York: Plenum Press.
º Blackledge, J. T. (2003). An introduction to Relational Frame Theory: Basics and applications. The Behavior Analyst Today, 3(4), 421-433.
º Fletcher, L., & Hayes, S. C. (2005). Relational Frame Theory, Acceptance and Commitment Therapy, and a functional analytic definition of mindfulness. Journal of Rational-Emotive and Cognitive-Behavioral Therapy, 23(4), 315-336.
º Hayes, S. C. (2004). Taxonomy as a contextualist views it. Journal of Clinical Psychology, 60, 1231 1235.
º Functioneel contextualisme is de filosofische onderbouwing van ACT en RFT.
º A-Tjak, J. & De Groot, F. (2008). Acceptance & Commitment Therapy. Een praktische inleiding voor hulpverleners. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Hayes, S. C., Strosahl, K., & Wilson, K. G. (1999). Acceptance and Commitment Therapy: An experiential approach to behavior change. New York: Guilford Press.
º Shearin, E.N., Linehan, M.M. (1994). Dialectical behavior therapy for borderline personality disorder: theoretical and empirical foundations. Acta Psychiatr Scand Suppl. 1994;379:61-8.
º Marsha M. Linehan, (1996), Borderline persoonlijkheidsstoornis; handleiding voor training en therapie.
º Baer, R. A. (Ed.). (2005). Mindfulness-based treatment approaches: Clinician's guide to evidence base and applications. New York: Academic Press.
º A. Muñoz-Martínez, M. Novoa-Gómez & R. Vargas Gutiérrez: Functional Analytic Psychotherapy (FAP) in Ibero-America: Review of current status and some proposals. International Journal of Behavioral Consultation and Therapy, 2012, 7, 96-101.
º Wells A, King P. (2006). Metacognitive therapy for generalized anxiety disorder: an open trial. J Behav Ther Exp Psychiatry, 37(3):206-12.
º Hayes, S. C., Masuda, A., Bissett, R., Luoma, J. & Guerrero, L. F. (2004). DBT, FAP, and ACT: How empirically oriented are the new behavior therapy technologies? Behavior Therapy, 35, 35-54.

[1] º Hayes, S. C. (2004). Acceptance and Commitment Therapy, Relational Frame Theory, and the third wave of behavior therapy. Behavior Therapy, 35, 639-665.

[2] º Hayes, S. C., Follette, V. M., & Linehan, M. M. (Eds.). (2004). Mindfulness and acceptance: Expanding the cognitive-behavioral tradition. New York: Guilford Press.

[3] º Wilson, K. G. & Merwin, R. (2005). Therapeutic Relationship. In M. Herson (Ed.) Encyclopedia of Behavior Modification and Behavior Therapy with Adult Clinical Applications (p. 586-590). Sage Publications: Thousand Oaks, CA.

[4] º Het op oordeelvrije wijze leren observeren van alle ervaringen, ongeacht hun emotionele inhoud.

[5] º Mindfulness is eigenlijk een verzameling van een groot aantal experiëntiële technieken. ACT heeft daarbij de theorie dat experiëntiële technieken leiden tot een ondergraving van de dominantie van verbale regels waaraan mensen zich houden zonder dat het hen iets oplevert.

[6] º Gedachten of mentale beelden, die het resultaat zijn van hersenactiviteit als respons op de omgeving. Het is niet bekend of alle cognities bewust worden ervaren.

[7] º Ciarrochi, J., Robb, H., & Godsell, C. (2005). Letting a little nonverbal air into the room: Insights from Acceptance and Commitment Therapy: Part 1: Philosophical and theoretical underpinnings. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 23, 79-106.

[8] º Deze zijn niet gericht is op het veranderen van het inzicht van een cliënt (zoals bij cognitieve therapie een "irrationele gedachte" vervangen wordt door een "rationele"), maar waarbij je de cliënt iets in het hier en nu wilt laten ervaren. Zo kan een cliënt die zijn boosheid onderdrukt, gevraagd worden om op één stoel zijn 'boosheid' neer te zetten, en zijn ‘boosheidonderdrukker’ op een andere stoel. Vervolgens kun je deze twee subpersoonlijkheden met elkaar in gesprek laten gaan over het waarom van hun acties. Dit heet de 'twee-stoelen-techniek'.

[9] º S.C. Hayes, V.M. Folette & M.M. Linehan (eds.): Mindfulness en acceptatie. De derde generatie gedragstherapie. Amsterdam: Harcourt, 2006. ISBN 9026517599

[10] º S.C. Hayes, A. Masuda & H. De Mey: Acceptance and commitment therapy: een derde-generatie gedragstherapie. Gedragstherapie, 2003, 2, 69-96.

[11] º Hayes, S. C., Barnes-Holmes, D., & Roche, B. (Eds.). (2001). Relational Frame Theory: A Post-Skinnerian account of human language and cognition. New York: Plenum Press.

[12] º Blackledge, J. T. (2003). An introduction to Relational Frame Theory: Basics and applications. The Behavior Analyst Today, 3(4), 421-433.

[13] º Fletcher, L., & Hayes, S. C. (2005). Relational Frame Theory, Acceptance and Commitment Therapy, and a functional analytic definition of mindfulness. Journal of Rational-Emotive and Cognitive-Behavioral Therapy, 23(4), 315-336.

[14] º Hayes, S. C. (2004). Taxonomy as a contextualist views it. Journal of Clinical Psychology, 60, 1231 1235.

[15] º Functioneel contextualisme is de filosofische onderbouwing van ACT en RFT.

[16] º A-Tjak, J. & De Groot, F. (2008). Acceptance & Commitment Therapy. Een praktische inleiding voor hulpverleners. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Hayes, S. C., Strosahl, K., & Wilson, K. G. (1999). Acceptance and Commitment Therapy: An experiential approach to behavior change. New York: Guilford Press.

[17] º Shearin, E.N., Linehan, M.M. (1994). Dialectical behavior therapy for borderline personality disorder: theoretical and empirical foundations. Acta Psychiatr Scand Suppl. 1994;379:61-8.

[18] º Marsha M. Linehan, (1996), Borderline persoonlijkheidsstoornis; handleiding voor training en therapie.

[19] º Baer, R. A. (Ed.). (2005). Mindfulness-based treatment approaches: Clinician's guide to evidence base and applications. New York: Academic Press.

[Watson-20] º A. Muñoz-Martínez, M. Novoa-Gómez & R. Vargas Gutiérrez: Functional Analytic Psychotherapy (FAP) in Ibero-America: Review of current status and some proposals. International Journal of Behavioral Consultation and Therapy, 2012, 7, 96-101.

[21] º Wells A, King P. (2006). Metacognitive therapy for generalized anxiety disorder: an open trial. J Behav Ther Exp Psychiatry, 37(3):206-12.

[22] º Hayes, S. C., Masuda, A., Bissett, R., Luoma, J. & Guerrero, L. F. (2004). DBT, FAP, and ACT: How empirically oriented are the new behavior therapy technologies? Behavior Therapy, 35, 35-54.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Derde generatie gedragstherapie

Inhoud

Geschiedenis

Generaties

Theorie

Voorbeelden

Onderzoek

Bronnen, noten en/of referenties

Navigatiemenu

Derde generatie gedragstherapie

Geschiedenis

Generaties

Theorie

Voorbeelden

Onderzoek

Bronnen, noten en/of referenties

Navigatiemenu

Zoeken