Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Pennsylvaans Duits
Pennsylvaans Duits is een taal, gesproken door ongeveer 300.000 mensen in meer dan 30 staten van de Verenigde Staten van Amerika en in Ontario (Canada). Vandaag de dag zijn de meeste sprekers amish of mennonieten van de oude orde (Old Order Mennonites / Fuhremennischte), die de taal ook thuis en in hun gemeenschap nog onderhouden. Ook mensen uit lutherse, gereformeerde en andere gemeenschappen herinneren zich nog dat zij in hun kindertijd deze taal spraken. Er zijn mogelijk meer dan 300.000 moedertaalsprekers in de Verenigde Staten en Canada.
Benaming
De sprekers ervan noemen het gewoonlijk Deitsch soms met de toevoeging Pennsilfaanisch; in de Engelstalige omgeving noemde men het Pennsylvania Dutch of tegenwoordig ook Pennsylvania German. De benaming Pennsylvania Dutch is in modern Engels misleidend, aangezien men met Dutch de Nederlandse/Vlaamse taal bedoelt of de bewoners van Nederland. In het Engels zowel als in Hoog- en Nederduits (evenals Nederlands) was het lang een verzamelbegrip voor alle continentale West-Germaanse talen, in Duitsland, de Nederlanden, Oostenrijk, de Elzas en Zwitserland.[1][2] (Nu verouderd.) In Amerikaans Engels bleef het woord Dutch veel langer dan in Europa ook nog Duits betekenen.
Geschiedenis
De eerste Duitse kolonisten kwamen in 1683 in de streek van Lancaster County, Pennsylvania wonen. In hetzelfde jaar stichtten zij een Duitstalig stadje in de omgeving van Philadelphia. De aanvoerder van deze groep kolonisten was Franz Daniel Pastorius.
Duitstalige immigranten praatten in die tijd hun verschillende eigen dialecten, enerzijds uit Zwitserland, de Elzas (Elsaß, nu Frans: Alsace), en Württemberg, en anderzijds een grote groep uit de Palts (Pfalz). Volgens de Duitse linguïst Wolfgang Veith, die ter plaatse dialectstudies ondernam, waren de dialecten vooral gelijkaardig aan de dialecten uit de omgeving van Mannheim. Sommigen konden elkaar nauwelijks begrijpen. Door de generaties heen vermengden deze dialecten zich – ook met een invloed vanuit het Engels – tot een eigen taal. Een invloed had ook de Duitse standaardtaal, die bekend was uit de Luthers Bijbelvertaling, zangbundels voor de kerk, kranten en drukwerk uit Europa.
Waarschijnlijk was de taal, waar ze ook gesproken werd in heel Pennsylvania, in 1785 en 1815 vrijwel hetzelfde. Sinds die periode kan men het Pennsylvaans Duits noemen. De streek waar de taal gesproken werd (Lancaster County), werd sinds de 19e eeuw ook Pennsylvania Deitschland of Pennsylvania Dutch Country genoemd.
De meeste immigranten kwamen uit het Duitse Kurpfalz of Pfalz (Palts). Dialectsprekers uit Rijnland-Palts kunnen ook nu in de 21e eeuw nog vrij goed begrijpen waarover een Pennsylvaans-Duitstalige spreker het heeft. Beide talen of taalvarianten zijn niet zo ver uit elkaar gegroeid.
Er zijn in Amerika ook heel wat Pennsylvaans-Duitse plaatsnamen.
Korte grammatica
Pennsylvania-Duits heeft, zoals het Hoogduits, drie grammaticale geslachten (mannelijk, vrouwelijk, onzijdig). Terwijl in het standaard-Hoogduits vier naamvallen bestaan, wordt in het Pennsylvaans Duits een gemeenschappelijke naamval en een datief gebruikt voor naamwoorden (nomen), en een datief, nominatief en accusatief voor voornaamwoorden (pronomen). De datief-vorm wordt door jongere sprekers steeds minder gebruikt.
Zie ook
Verwijzingen
Weblinks
- (en) PGS.org – The Pennsylvania German Society
- (en) Germansociety.org – The German Society of Pennsyvlania Duits in Pennsylvania in het algemeen, met daaronder ook geschiedenis in verband met Pennsyvlania Dutch
- (de) (en) (pdc) dpak.wordpress.com – German-Pennsylvanian Association
- (pdc) Hiwwe wie driwwe Pennsylvanisch Duitse krant
- (en) Dialect Literature and Speech, Pennsylvania German in: Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online
