Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed
Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Broodjeaapverhaal
(Doorverwezen vanaf Broodje aap verhaal)
Een broodjeaapverhaal of stadssage (Engels: urban legend) is een (meestal) verzonnen verhaal dat als waar gebeurd wordt doorverteld. Het heeft altijd de vorm van een interessante geschiedenis – vaak van recente datum – met bijzondere, soms bizarre feiten. Vooral door de manier waarop deze verteld worden, wint het verhaal aan overtuigingskracht. De gepresenteerde feiten berusten echter veelal niet op waarheid. Er zijn verhalen die oorspronkelijk op waarheid gebaseerd zijn, maar door het mond tot mond doorgeven zodanig zijn veranderd dat er van de feiten in veel gevallen niets meer klopt. Ook verleidelijke pseudowetenschappelijke onzin die leuk is om door te vertellen, valt onder het broodjeaapverhaal in bredere zin.[1]
Oorsprong van de naam
Het begrip broodjeaapverhaal raakte in Nederland in zwang nadat de schrijfster Ethel Portnoy in 1978 een aantal van dergelijke verhalen had gebundeld in een boekje Broodje Aap. De folklore van de postindustriële samenleving. De titel is ontleend aan het verhaal dat in een bepaald restaurant broodjes met apenvlees te koop zouden zijn. In Vlaanderen spreekt men vaker van een stadslegende of urban legend, hoewel de benaming broodjeaapverhaal tegenwoordig ook daar ingang heeft gevonden.
De voorlopers van het broodjeaapverhaal zijn de folkloristische verhalen die in vorige eeuwen en de ronde deden: sprookjes, mythen, legendes, sagen.
Voorbeelden
Eén van de bekendste broodjeaapverhalen is het verhaal van de crimineel met de haak. Een koppeltje ligt ergens 's nachts aan de kant van de weg in hun auto te vrijen. Plots vernemen ze via de radio dat er een seriemoordenaar ontsnapt is met een haak aan zijn hand. Het meisje wordt bang en dwingt haar vriend om haar terug naar huis te rijden. Na wat gediscussieer brengt de vriend haar dan toch maar thuis. Als ze uitstappen, zien ze tot hun ontzetting dat er een hand met een haak aan hun autodeur is blijven hangen.[2]
Een voorbeeld van een wetenschappelijk onmogelijk broodjeaapverhaal is het verhaal van de jongen die in het badwater masturbeerde, ejaculeerde en dan de kuip verliet zonder het water te laten weglopen. Een vrouwelijk familielid (meestal de moeder of de zus) stapt vervolgens in het badwater en is kort daarop zwanger van de jongen.[3]
Personen
- Popzangeres Mariah Carey zou ooit beweerd hebben dat ze "even slank wou worden als de arme kinderen in Afrika". Dit verhaal is een "dom blondje-mop" waar men de naam van een bekend persoon aan heeft gekoppeld om het publiek te amuseren. Hetzelfde verhaal wordt ook wel eens gekoppeld aan soortgelijke beroemdheden die niet bekendstaan om hun intelligent imago, zoals Britney Spears of Paris Hilton.[4]
- Adolf Hitler had maar een teelbal. Ook zou hij soms in extreme woede-aanvallen zijn tanden in het tapijt hebben gezet. Het bewijs hiervoor is dubieus en afkomstig van de Russen. Bovendien spreken andere medische rapporten dit tegen, de geslachtsdelen waren 'normaal'.
- Joseph Stalin had elf tenen. Hier bestaat geen bewijs van.
- Catharina de Grote zou overleden zijn nadat ze zich probeerde te laten penetreren door een paard. Het dier werd met een katrol omhooggetild en zou haar vervolgens verpletterd hebben. Dit verhaal is volledig uit de lucht gegrepen. De tsarina overleed namelijk aan een hartaanval.[5]
- Walt Disney zou zich na zijn dood hebben laten invriezen. In werkelijkheid werd hij gecremeerd.[6]
- Paul McCartney zou overleden zijn in een auto-ongeluk, waarna een vervanger zijn plaats innam. Er zouden talloze verwijzingen terug te vinden zijn in liedjes van The Beatles. Zie ook: Paul is dead.
- Rond popzanger Michael Jackson deden tijdens zijn leven ontelbare bizarre en vaak onbewezen geruchten de ronde. Eén verhaal dat absoluut onwaar was, was het mediagerucht van 1986 dat hij in een kamer onder overdruk sliep om het verouderingsproces tegen te gaan of om eeuwig te kunnen blijven leven. Jackson liet zich wel in zo'n cabine fotograferen, maar heeft nooit in zo'n ding geslapen.[7]
Dieren
- Bonsaikittens.[8]
- Hondje in de magnetron.[9]
- Een poema op de Veluwe
- Gerbil stuffing of gerbilling, het voor seksueel genot inbrengen van kleine (knaag)dieren, is een verhaal dat met name in de Verenigde Staten hardnekkig de ronde doet, maar waarvoor geen medisch bewijs bestaat.[10]
- In de riolen van bepaalde steden zouden krokodillen voorkomen, bijvoorbeeld de sewer (alli)gator van New York City.[11]
- Vleermuizen kunnen in je haar vliegen. Dit is onzin, een vleermuis vermijdt een persoon met behulp van zijn echolocatie.[12]
- Een hond werd met bebloede bek bij een zwaargewond kind aangetroffen. Het was zonneklaar dat hij het kind had aangevallen. De ouders lieten de hond direct afmaken. Toen de hond eenmaal dood was ontdekten ze dat zijn oren vol nietjes zaten. Dit verhaal is al zeer oud en zou zelfs uit de middeleeuwen stammen. In een variant vinden de ouders achteraf een dode rat in de kinderkamer en blijkt dat de hond een bebloede bek had omdat hij dus een rat doodbeet die het kind aanviel.
Stoffen, voedsel, drank
Met name Coca Cola staat bekend om de vele broodjeaapverhalen die erover de rondte doen, de zogenaamde cokelore.
- Wanneer men een aspirientje oplost in cola, ontstaat volgens sommigen een krachtig afrodisiacum.[13] Volgens varianten op dit verhaal zijn de effecten (soms gerelateerd aan het soort cola) dat men gek of hyperactief wordt, of zelfs direct een hartstilstand krijgt.
- Een spijker lost op in cola.[14] Ook personen lossen op: zo viel er eens een fabriekswerknemer per ongeluk in een tank vol cola en loste volledig op. Slechts zijn gebit werd teruggevonden. Om die reden zou cola ook zeer geschikt zijn als roestoplosser, en zou taai vlees mals kunnen worden gemaakt door het even in cola te leggen.
- Ieder glas alcoholische drank (in sommige varianten iedere dronkenschap) veroorzaakt het afsterven van duizenden hersencellen. Hersencellen sterven pas ten gevolge van het syndroom van Korsakov of wanneer een zware drinker plotseling stopt met drinken (excitotoxiciteit). Normale consumptie leidt niet tot (massaal) afsterven van hersencellen.
- Van alcohol word je lekker warm. Wie de winterkou in moet kan dus het beste van te voren wat sterkedrank drinken of een flesje drank meenemen. Om die reden hebben reddingshonden altijd een vaatje brandewijn om de nek. In feite is het precies omgekeerd: alcohol doet de bloedvaten verwijden zoals normaal ook gebeurt bij warmte, en dit voelt inderdaad aan alsof het warm is. In feite verliest het lichaam sneller warmte omdat het bloed zo dicht langs de huid stroomt. In warm weer is dit nuttig om het lichaam te koelen, maar in winterkou leidt dit nou juist sneller tot onderkoeling. Alcoholgebruik bij koud weer is dan ook af te raden. Reddingshonden hebben geen vaatjes om de nek, en al zeker niet gevuld met sterkedrank.
- Wanneer Baileys wordt gemengd met dranken als lemon, tonic of bepaalde wijnen kan het stollen. In België en Nederland doet een bekend broodjeaapverhaal de ronde dat het combineren van Baileys en tonic (of andere zuurhoudende dranken) dodelijke gevolgen zou hebben.
Pseudowetenschap
De volgende beweringen zijn niet waar, soms misschien met uitzondering op een miniem aantal zeer uitzonderlijke gevallen.
- Inuït (Eskimo's) hebben buitensporig veel woorden voor sneeuw.[15][16]
- Op het noordelijk halfrond draait water dat door een afvoer stroomt een andere kant op, dan op het zuidelijk halfrond. Dit zou komen door het corioliseffect. Dit zeer kleine effect is zeker aanwezig, maar bij een afvoer zijn andere, verstorende factoren zo groot dat de wetmatigheid verloren gaat.[17]
- Het woord smartlap is afgeleid van het beschilderde doek waarmee middeleeuwse straatzangers hun liederen illustreerden.
- Een kikker zou, als het water langzaam wordt opgewarmd, niet uit een pan kokend water springen.[18][19]
- De geest, huizend in een menselijk lichaam, weegt precies 21 gram, zijnde het spontane massaverlies tijdens het overlijden. Komt voor in de film 21 Grams.[20]
- De mens stamt evolutionair af van de chimpansee, en de zoogdieren van de reptielen. Dit is onjuist, er is in beide gevallen slechts sprake van een gemeenschappelijke voorouder. Mensen en chimpansees begonnen zich 5 tot 8 miljoen jaar geleden gescheiden te ontwikkelen uit hun gemeenschappelijke voorouder, terwijl reptielen en zoogdieren zich ontwikkelden uit de amniota. De gemeenschappelijke voorouders van de zoogdieren (synapsiden) worden weliswaar zoogdierachtige reptielen genoemd, maar waren naar huidige inzichten geen reptielen.
Overig
- In bepaalde steden lopen er jongeren rond die meisjes voor de keuze stellen. Oftewel laten ze zich door hen verkrachten en anders geven ze haar een "engelenglimlach" (twee snijwonden aan weerskanten van haar mond). Dit verhaal is internationaal terug te vinden. De naam van de stad, het ras van de jongeren en hun motieven verschillen van land tot land.[21]
- Een persoon gaat naar het strand, valt in slaap en wordt wakker met een enorme bult op zijn lichaam die steeds meer blijft aanzwellen. Hij gaat naar het ziekenhuis waar artsen besluiten de bult open te snijden. Hierbij komen er tientallen kleine spinnetjes uit de bult gelopen. Blijkbaar had een spin eitjes gelegd in een open wond van de persoon.[22]
- Een man heeft een onenightstand met een vrouw. Als hij wakker wordt blijkt één van zijn nieren operatief verwijderd (in sommige verhalen overkomt het de vrouw).[23]
- Een meisje heeft op vakantie in Spanje een vakantievriendje. Ze doen alles samen: zwemmen, uitgaan, dansen, en natuurlijk ook vrijen. Bij het afscheid geeft de jongen het meisje een cadeau dat ze pas mag openmaken als ze thuis is. In het pakje zit een dode rat met een briefje: "Welkom bij de AIDS-club." In een variant wordt iemand in de disco of op een drukke plaats met een naald geprikt en fluistert iemand in zijn oor "Nu ben je een van ons." Bovenstaand verhaal doet internationaal de ronde. Hoewel het niet waar is zijn er wel degelijk gevallen van opzettelijke hiv-besmetting bekend, zoals de Groninger hiv-zaak.
Boeken
Enkele verzamelingen:
- Broodje Aap. De folklore van de post-industriële samenleving van Ethel Portnoy (1978)
- Broodje Aap Met van Ethel Portnoy (1992)
- De poedel in de magnetron en andere moderne sagen, Rolf Wilhelm Brednic (1994)
- Sterke verhalen van Luk Wyns
- De wraak van de kangoeroe, sagen uit het moderne leven van Peter Burger (1995).
- De gebraden baby, sagen en geruchten uit het moderne leven van Peter Burger (1995).
- De gestolen grootmoeder, sagen en geruchten uit het moderne leven (Bundeling van De wraak van de kangoeroe en van De gebraden baby) van Peter Burger (1996).
- Encyclopedie van misverstanden van Hans van Maanen (2002)
- De jacht op de Veluwepoema, sagen en geruchten uit het moderne leven van Peter Burger (2006).
- Moderne sagen en geruchten uit Vlaanderen (Op verhaal komen) van Stefaan Top (2008)
- Sterke verhalen, over moderne volksverhalen, nieuwe mythen, hedendaagse sagen & legenden, Patrick Bernauw (2011).
- Urban legends, krokodillen in het riool en andere stadslegenden, Wesley Muyldermans (2011).
Zie ook
Externe links
- Broodjeaap.nl: Nederlandse website vol broodjeaapverhalen. Bij elk verhaal wordt vermeld of het waar is of niet en soms wat informatie over de herkomst van het verhaal gegeven.
- (en) Snopes.com Zeer uitgebreide Amerikaanse website over urban legends.
- (en) All-lies.com
- (en) Urbanlegends.about.com
- (en) The AFU And Urban Legends Archive
- (en) Nov. 2009 NY Times artikel over het boek met de legende van de krokodil in de riolering
- (en) "The most ridiculous urban legends" uit de Houston Chronicle.
Bronnen, noten en/of referenties
|
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Urban legends op Wikimedia Commons.