Plantkunde

De plantkunde of botanie is een tak van de natuurwetenschap. Zij wordt ook wel fytologie, of met een 'barbarisme', botanica genoemd. Het laatste woord heeft echter als voornaamste betekenis "vrouwelijke botanicus" oftewel "vrouwelijke plantkundige".

Beschrijving

De plantkunde bestudeert onder andere de morfologie, histologie, anatomie, cytologie, de fysiologie en de systematiek van organismes die kunnen worden aangeduid als "planten".

De morfologie beschrijft de uitwendige kenmerken van de plant.

De plantenanatomie en histologie bestuderen de inwendige bouw van de verschillende plantenweefsels, zoals de bouw van het blad, de stengel, de wortel, de bloem, de vrucht en het zaad. In de plantenanatomie bestudeert men de bouw en de structuur van de plant en zijn organen.

Onder de plantenfysiologie wordt verstaan de studie van de levensverrichtingen: assimilatie, ademhaling, voeding zoals parasitisme (maretak), symbiose en saprofitisme, kringloop van stoffen, de werking in een cel.

De plantenoecologie bestudeert de wisselwerking tussen planten onderling en met hun milieu. Vegetatiekunde of synoecologie kan als een onderdeel beschouwd worden.

De floristiek is het onderzoek naar de wilde flora van een gebied. Onder de flora van een gebied wordt de lijst van plantensoorten verstaan. Het floristisch onderzoek is een onderdeel van de plantengeografie.

Merk op dat deze term "planten" niet noodzakelijk overeenkomt met wat wetenschappelijk Plantae heet:

• Algen of wieren.

Deze groep onderscheidt zich doordat aan het organisme geen verschillende organen zijn te onderscheiden: het bestaat uit een veelcellig bladachtig geheel, dat vele vertakkingen kan hebben. Ook zijn er eencellige algen. De studie die zich bezig houdt met algen heet fycologie of algologie. Eén van de bestudeerde groepen zijn Chlorophyta of groenwieren. Ook worden daarbij groepen bestudeerd die niet (meer) tot de planten worden gerekend, zoals blauwalgen of Cyanobacteria, kiezelwieren of diatomeeën of Bacillariophyta, bruinwieren of Phaeophyta en roodwieren of Rhodophyta

• Sporenplanten.

Deze planten zicht voort en verspreiden zich door sporen. Hiertoe behoren de mossen en de varens. De takken van wetenschap die zich met deze groepen bezig houdt heten bryologie, resp. pteridologie.

• Zaadplanten.

Deze groep is gekenmerkt doordat de voortplanting en de verspreiding plaats vindt door middel van zaden. De coniferen, palmvarens en bloemplanten behoren onder andere tot deze groep.

Bekende groepen die niet tot de Plantae horen, maar traditioneel wel als planten werden beschouwd, zijn paddenstoelen en korstmossen. Met deze groepen houden zich bezig resp. mycologie en lichenologie.

Bijzondere plantkunde

Tot de bijzondere plantkunde horen vakgebieden als:
algologie (algen)
bryologie (mossen)
lichenologie (korstmossen)

Geschiedenis

Theophrastus van Eresus (ongeveer 371 – 287 v.Chr.), een leerling van Aristoteles, wordt als één der eerste botanici beschouwd en wordt wel eens de "Vader van de Plantkunde" genoemd. In de causis plantarum en de historia plantarum beschreef hij 480 groepen planten, die hij indeelde op basis van veelal morfologische kenmerken. Enkele plantengeslachten die beschreven werden door Theophrastes zijn Crataegus, Daucus, Asparagus en Narcissus.

In de vroege middeleeuwen was er al sprake van kloostertuinen. Monniken en abten gingen zich dan ook toeleggen op de studie van planten. In 795 liet Karel de Grote de Capitulare de villis vel curtis imperii uitvaardigen die een beeld gaf van de toenmalige plantenkennis.

Wanneer vanaf het einde van de 15e eeuw de wereldreizigers grote delen van de wereld verkenden en de Europese staten volop in expansie waren, was er in Europa een groeiende import van exotische planten. De Vlamingen gaven in de studie van de plantkunde op dat moment de toon aan. Keizer Karel bracht in 1535 de fluweelbloem (Tagetes patula) mee uit Tunis en in 1537 tulpenbollen uit Cappadocië. In 1597 bereikte ons de mosroos (Rosa muscoso) en komkommerzaad was er vanaf 1598.

Bekende onderzoekers van dat moment waren:

• Rembert Dodoens, die met Cruydeboek een basishandboek voor de plantkunde maakte.
• Charles de l'Escluse, hoofd van de kruidtuin in Wenen.
• Matthias de l'Obel, die onderzoek deed naar rozen.

Daarnaast droegen veel particulieren, die de tuin als hun hobby beschouwden, bij tot nieuwe ontwikkelingen. Zij waren vooral van belang voor de import van nieuwe planten waarmee ze hun collectie konden uitbreiden.

• Karel van Sint-Omaars, die van groot belang was vanwege de talrijke afbeeldingen van planten die hij Jacob van den Coornhuuse liet maken.
• Peeter van Coudenberghe had als apotheker een wereldvermaarde kruidtuin in Antwerpen.
• Ogier van Busbeke was werkzaam in Constantinopel maar stuurde veel onbekende planten naar het keizerlijk hof.
• Geraard van Veltwijck
• Maria de Brimeu
• Christine Bertolf
• Anselmus Boëtius de Boodt, Florum, herbarum ac fructuum selectiorum icones

Na de val van Antwerpen in 1585 vluchtte een deel van de intellectuele elite uit de Zuidelijke Nederlanden en kwam er een einde aan de vooraanstaande positie van de Vlamingen. De kennis verschoof naar het Noorden waar het bloeiende handelsimperium van de Verenigde Provinciën ook een vruchtbare bodem de ontdekking nieuwe planten uit de kolonies. In het noorden werden tuinen een zaak van handelaars, terwijl in het zuiden de adel en heersers de botanische interesses overnamen.

Zie ook

• Council on Botanical and Horticultural Libraries
• Etnobotanie
• Fytopathologie
• Secundaire plantenstoffen
• American Society of Plant Taxonomists
• Botanical Society of America
• Botanical Society of the British Isles
• Botanical Society of Scotland
• Deutsche Botanische Gesellschaft
• Koninklijke Belgische Botanische Vereniging
• Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging
• Phytochemical Society of Europe
• Phytochemical Society of North America
• Society for Economic Botany
• Lijst van botanici met hun afkortingen