Bemoeizorg

Bemoeizorg is een relatief nieuwe naam voor een vorm van sociaal-psychiatrische hulpverlening. Deze vorm van hulpverlening richt zich voornamelijk op de zogenaamde zorgwekkende zorgmijders. Mensen die in behoeftige of anderszins verkommerde omstandigheden leven maar de stap naar de reguliere hulpverlening nog niet kunnen, of niet meer willen maken. Bemoeizorg is een onderdeel van de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ). De uitvoering ligt doorgaans bij een gemeentelijke gezondheidsdienst en of een geestelijke gezondheidszorg instelling. Tussen die instellingen bestaat idealiter een nauwe samenwerking. Daarnaast participeren andere instituties zoals politie, gemeentelijke sociale dienst, leger des heils en sociale verhuurders in overlegstructuren; samen vormen zij een zogenaamd lokaal zorgnetwerk.

Geschiedenis

Nederland kent een lange traditie van actieve zorg voor kwetsbare mensen. De kerken hadden eeuwenlang de verantwoordelijkheid voor de zorg aan armen, zieken en vreemdelingen. In het begin van de 20e eeuw was er soms de woninginspectie. Deze had persoonlijk contact met bewoners, incasseerde de huur en zag er op toe dat de bewoners zich netjes gedroegen. In 1932 reed Arie Querido als rijdende psychiater op de fiets door Amsterdam. Hij bezocht de patienten die dat nodig hadden aan huis om te voorkomen dat het contact verloren ging. In de grote steden kwamen in die tijd sociaal psychiatrische diensten tot ontwikkeling.

Na 1965 werd de 'actieve aanpak' naar de achtergrond gedrongen doordat door de hulpverleners een toenemend belang werd gehecht aan eigen motivatie en initiatief van de mensen met problemen. Het actief en ongevraagd aanbieden van zorg werd steeds meer als betuttelend gezien en afgewezen. In de psychiatrische zorgverlening werd het langdurig opnemen van psychiatrische patiënten voor behandeling en verblijf bovendien steeds meer als weinig zinvol ervaren. Het gevolg was dat er steeds meer nadruk kwam te liggen op de ambulantezorg in de vorm van regionale instellingen voor ambulante geestelijke gezondheidszorg en consultatiebureaus voor alcohol en drugs. De patiënt, die inmiddels cliënt werd genoemd, moest zich niet zelden door langdurige intakeprocedures en wachtlijsten worstelen.

Voor een grote groep zorgbehoevenden betekende de nieuwe kijk op zorgverlening bij psychische problemen wel degelijk een verrijking van de behandelmogelijkheden. Voor een ander deel van de mensen was het er echter de oorzaak van dat zij tussen wal en schip raakten. Deze groep werd door de hulpverlening niet meer bereikt terwijl hun problematiek vaak het zwaarst was. Gebrek aan ziekte-inzicht, de mogelijkheden in de zorg onvoldoende kennen, het ontbreken van een passend zorgaanbod en aversie tegen de reguliere hulpverlening waren belangrijke oorzaken.

De eerste bemoeizorginitiatieven vanuit de psychiatrische instellingen die opkwamen in de jaren tachtig bestonden daarom uit contactleggen, toeleiden naar de reguliere zorg en zorgcoördinatie. Van een makelaarsfunctie breidde dit model zich echter al snel uit tot een compleet pakket van zorg dat bestond uit onder meer het opsporen van cliënten, contactleggen, zorgcoördinatie, begeleiding en praktische ondersteuning. Er werd nu ook weer gesproken over het indien nodig gebruiken van drang en eventueel ook dwang om iemand te kunnen helpen. De term 'bemoeizorg' werd bekend door de publicatie in 1993 van het proefschrift van Henrie Henselmans over een casemanagementteam in Rotterdam.

Kenmerken

Bemoeizorg kenmerkt zich door het volgende:

• Opsporen
• Vertrouwen wekken en relatie opbouwen
• Langdurend begeleiden of toeleiden naar reguliere zorg.

Deze taken liggen doorgaans in de handen van sociaal psychiatrisch verpleegkundigen of maatschappelijk werkers.