Astrolinguistiek

Astrolinguistiek als discipline is een tegenpool van de exolinguistiek of xenolinguistiek, waaronder verstaan wordt het onderzoek naar mogelijke vormen en eigenschappen van talen van buitenaardse intelligente soorten. Omdat tot nu toe geen buitenaards levende intelligente soorten zijn gevonden hebben deze takken van onderzoek de facto nog geen grond onder de voeten – en zijn dientengevolge buitengewoon speculatief van aard. De astrolinguistiek is een betrekkelijk jonge discipline, met een heel andere doelstelling. Het werd eveneens gestimuleerd door de zoektocht naar samenlevingen gehuisvest op buitenaardse planetenstelsels (Search for ExtraTerrestrial Intelligence, SETI), waarmee in 1960 in de VS met behulp van radiotelescopen werd begonnen door de astronomen Frank Drake en Carl Sagan. Het was bekend dat interstellair waterstof natuurlijke radiostraling afgeeft in het golflengte-gebied van 21 cm. Gezocht werd en wordt nog steeds in dat radiosignaal-gebied, maar ook daarbuiten, naar patronen afkomstig van niet-natuurlijke processen – bijvoorbeeld een rijtje gecodeerde getallen gerangschikt volgens een herkenbaar criterium. De zoekcriteria zijn sindsdien zodanig verfijnd dat patronen talig van aard als zodanig herkend kunnen worden - uiteraard van groot belang voor de exolinguistiek. Bovendien is de zoektocht (op wereldschaal) enorm uitgebreid en verder verfijnd, naar vele radio-frequenties. Niet alleen individuele sterren zijn onderzocht maar ook conglomeraties van honderden sterren of meer passeerden de revue. Tot nu toe zonder succes … De International Astronautical Academy heeft het SETI-onderzoek als academische discipline erkend en sedert het jaar 2000 komen tijdens het jaarlijkse International Astronautical Congress regelmatic studies en voordrachten op het gebied van de interstellaire communicatie aan de orde. In dit verband is onderzoek op gang gekomen naar de vorm en inhoud van mededelingen bestemd voor ETI die vanaf de aarde verzonden zouden kunnen worden. Voor zover ze conceptueel talig zijn, kan het onderliggende onderzoek tot de astrolinguistiek gerekend worden. De eer van het bedenken van het eerste uitgewerkte voorstel op dit gebied, een complete Lingua Cosmica, gaat naar de mathematicus Professor H. Freudenthal († 1991) van de Universiteit van Utrecht. Zijn boek LINCOS, Design of a Language for Cosmic Intercourse van 1960, lijkt op het eerste gezicht niet talig van opzet te zijn, omdat wiskundige begrippen centraal gesteld worden. Maar de manier waarop deze te berde gebracht worden, via samenspraken tussen personen (Homo Sapiens), is in feite linguïstisch van opzet. Vele vindingrijke voorbeelden getuigen hiervan. Het boek is een landmijl in de astrolinguistiek, getuige ook de recensie van Bruno Bassi jaren later in Wikipedia. Bassi noteerde: “LINCOS is there. In spite of its somewhat ephimeral 'cosmic intercourse' purpose it remains a fascinating linguistic and educational construction, deserving existence as another Toy of Man's Designing”. Een tweede mijlpaal is gezet door het boek Astrolinguistics, Design of a Linguistic System for Interstellar Communication Based on Logic van de informaticus en astronoom Professor A. Ollongren (* 1928) van de Universiteit te Leiden, dat in 2013 werd gepubliceerd. Ook in dit boek wordt een Lingua Cosmica beschreven, maar de opzet is verschillend van Freudenthal's ontwerp. In plaats van conversaties tussen mensen, beschrijft Ollongren's boek de wijze waarop de logica van situaties in menselijke samenlevingen in zijn LINCOS kan worden vastgelegd. Als basis hiervoor wordt de moderne Constructieve Logica gebruikt zodat alle beweringen verifieerbaar zijn. Het nieuwe systeem, ook bestemd voor interstellaire communicatie, heeft een linguistische opzet en kan tot de astrolinguistiek gerekend worden.

Op een fundamenteler niveau is een belangrijk aspect van de astrolinguistiek de vraag of linguïstische universalia te benoemen zijn, die gebruikt zouden kunnen worden in communicatie over interstellaire afstanden tussen intelligentie samenlevingen. De recensie van Kadri Tinn (Astronomy for Humans, Tartu, Estonia) van Ollongren's boek herkent dat aspect – zij noteerde: “Astrolinguistics is the study of interstellar languages and possibility of communication using an artificially created language that is self-contained and wouldn't include some of the aspects of natural languages. LINCOS - a new Lingua Cosmica is a language system based on applied logic, the understanding of which might be expected from a civilization that has developed technology advanced enough to receive radio emissions”. Meer in het bijzonder en in de geest van een deelonderzoek van het SETI-project, het project Message Construcion for ETI, zouden universalia gezocht kunnen worden in de zogenaamde Comnmon Ground – waarmee bedoeld wordt een collectie begrippen die bekend zijn zowel bij de zender van een interstellaire boodschap als bij de ontvanger. Freudenthal koos hiervoor de wiskunde, Ollongren de logica. Aangenomen kan worden dat de codering van wiskundige of logische begrippen weliswaar niet triviaal is, maar geen onoverkomelijke moeilijkheden met zich mee brengt. Anders is het met de vraag welke onderwerpen in een boodschap opgenomen zouden moeten worden. Hierover zijn verschillende inzichten en er is een levendig academisch debat over deze materie aan de gang. In ieder geval moet een Lingua Cosmica zichzelf uit kunnen leggen. Astrolinguistiek bevat ten duidelijkste weinig of geen speculatieve aspecten. Indien een intelligente buitenaardse samenleving vandaag of morgen ontdekt wordt, kunnen de verkregen inzichten meteen worden toegepast. Aan de andere kant zijn astrolinguistische principes meteen bruikbaar bij het opstellen van een boodschap bestemd voor 'de aliens'.

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)