Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Abstract expressionisme
Het abstract expressionisme was een Amerikaanse moderne schilderstroming binnen de abstracte kunst van de 20e eeuw. De stroming domineerde de kunstwereld in de jaren 1946 tot 1960. Het was de eerste grote kunststroming na de Tweede Wereldoorlog en de eerste die de Verenigde Staten, specifiek New York City, als bakermat had.
De Nederlandse CoBrA-kunst en de Informele schilderkunst zijn verwant aan het abstract expressionisme.
Ontstaansgeschiedenis van het abstract expressionisme
De New York School
De term 'New York School' (ook: First Generation American painting) is een synoniem van 'abstract expressionisme', maar refereert specifieker aan de schilders, onder wie Jackson Pollock en Willem de Kooning, in New York City in de jaren 1940, die het abstract expressionisme hebben 'uitgevonden'. Er was geen sprake van een groep met een gemeenschappelijke visie op schilderkunst. Zo vallen een expressionist als De Kooning en een volledig abstract werkende kunstenaar als Mark Rothko onder deze zelfde noemer.
Voor de Tweede Wereldoorlog had Amerikaanse kunst een provinciaal karakter gekregen, onder meer door de focus die het Federal Art Project, het werkgelegenheidsproject van de Amerikaanse overheid voor kunstenaars tijdens de Grote Depressie, had gericht op het eigen land en de eigen geschiedenis. De kunstcriticus Barbara Rose merkte wel op, dat het Project geen onderscheid maakte tussen abstracte en figuratieve kunst, en daardoor bij heeft gedragen aan het acceptabel maken van abstracte kunst.[1]Daarnaast leerden diverse latere kunstenaars van de New York School elkaar hier kennen. Ook stimuleerde het Project, door het verschaffen van betaald werk, dat parttime-schilders zoals Willem de Kooning zich gingen zien als professionals,[2] en verstevigde het de invloed van het muralisme op de betrokken kunstenaars.
Ook de Art Students League of New York en de opening in 1942 van de Art of This Century Gallery in New York City, waardoor de nog onbekende kunstenaars een plek kregen om te exposeren, hebben bijgedragen in de ontwikkeling van het abstract expressionisme.
De invasie van surrealisten in New York, uitgeweken voor de oorlog (o.a. André Breton, Max Ernst, André Masson en Roberto Matta) zorgde voor een vitalisering van de New Yorkse avant-garde.
Het abstract expressionisme ontstond in de receptie door een aantal Amerikaanse kunstenaars van Europese kunstenaars en kunststromingen. De belangrijkste waren het kubisme van Picasso, het expressionisme, het surrealisme zoals omschreven door André Breton, en de abstractie van bijvoorbeeld de Stijl en Wassily Kandinsky. De grote verschillen tussen Europese en Amerikaanse kunst werden duidelijk in een aantal kenmerken, met name het formaat en de compositie. De Amerikanen verwierpen de Europese landschappelijke wijze van compositie, en benaderden het doek bijvoorbeeld (gechargeerd gesteld) als een uithangbord waarop centraal een groot embleem geplaatst kon worden[3](Rothko), of als een "arena in which to act".[4]
In het abstract expressionisme speelden het kubisme en het surrealisme, twee ogenschijnlijk onverenigbare stromingen, de belangrijkste rol als Europese invloed, zoals de kubistische ideeën over ruimte. De surrealistische ideeën over ongeleid handelen en procesmatig boven eindresultaat-gericht werken werden in Amerika door het abstract expressionisme met nieuwe ogen bekeken en uitgewerkt.
Naast deze beïnvloeding, heerste er in Amerika ook aversie tegen de Europese vooroorlogse avantgardistische stromingen. Clyfford Still sprak over de "steriele conclusies van Europese decadentie",[5] waarvan hij zich moest bevrijden.
Action & Colorfield Painting
Het abstract expressionisme valt grofweg in twee hoofdrichtingen te verdelen. Door een aantal kunstenaars werd gestreefd naar een directe, soms rauwe expressie door het zich richten op de handeling van het schilderen zelf. Deze schilderwijze kan berusten op surrealistische principes. Jackson Pollock en Willem de Kooning zijn, beiden op hun eigen wijze, exponenten van deze meer lineaire variant.
 Zie Action Painting voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De tweede stijl is zuiver abstract, en sterk gericht op de werking van kleur. Mark Rothko en Barnett Newman zijn kunstenaars die tot deze richting worden gerekend.
| Zie Colorfield Painting voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Lijsten
Kunstenaars van de First New York School
Tot de belangrijkste vertegenwoordigers van de eerste groep abstract expressionisten worden algemeen gerekend[6]:
Andere abstract expressionisten
Bij de ontwikkeling betrokken kunstcritici
Artistieke waarde van het abstract expressionisme
Het abstract expressionisme heeft gezorgd voor nieuwe mogelijkheden voor de kunstenaar. Het heeft hem toegestaan zich volledig te richten op de beeldende problemen van het schilderen, zonder zich daarbij te hoeven bekommeren om figuratieve elementen. Daarmee nam het de erfenis van het kubisme, dat al rond 1910 het onderwerp uit het schilderij had gehaald, in zich op. Daarnaast is de wijze waarop een werk tot stand wordt gebracht een radicale breuk met de traditionele schilderkunst. De schilderijen van Pollock zijn meer overblijfselen van een picturale handeling dan een voltooid werk in de traditionele zin van het woord.
Externe links
Afbeeldingen:
- Willem de Kooning, drie werken, Alan Stone Gallery [1]
- Barnett Newman, Untitled, 1945. MoMa.org (artcyclopedia)[2]
- Mark Rothko, Untitled, 1949. National Gallery of Art [3]
- Clyfford Still, 1948-C (clyffordstill.net) [4]
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- Harrison, Charles ,"Abstract Expressionism", in: Stangos, Nikos, Concepts of modern art, (Londen 1994) pp. 169-211
- Lucie-Smith, Edward, Movements in art since 1945. New revised edition. (Londen 1969, 1975, 1984)
- º Lucie-Smith p. 27
- º Harrison p. 205
- º Lucie-Smith p. 77
- º Uitspraak van de kunstcriticus/dichter Harold Rosenberg. Joselit, David, American Art Since 1945 (Londen 2003) p. 9
- º Boogerd, Dominic, van den, Clyfford Still in het Stedelijk, in: Kunstschrift, 36e jrg. nr. 4, juli/augustus 1992 p. 40
- º Stedelijk Museum Amsterdam, Op het tweede gezicht. Philip Guston (1913-1980) (Amsterdam juli 1986) pp. 191-194
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Abstract Expressionism op Wikimedia Commons.