Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Chanson de geste
Het chanson de geste was een in de middeleeuwse literatuur populair episch genre waarin historische personen een hoofdrol speelden. Hoewel het genre oorspronkelijk in Frankrijk is ontstaan en daar tot grote bloei is gekomen, vinden we uit heel Europa teksten van dit type terug. Het chanson de geste valt onder de ridderroman. De historische figuren en verhaallijnen maken telkens deel uit van de matière de France: de verhaalstof rond de Frankische koning Karel de Grote.
Presentatie
De verhalen van het chanson de geste werden door jongleurs of "speelmannen" voorgedragen, onder begeleiding van muziek en mogelijk ook toneelspel. De teksten hadden een duidelijke liedstructuur: het rijm was eenvoudig en de regels waren kort. Belangrijk is ook dat het chanson de geste een volkstalig genre was: waar nagenoeg alle elitaire werken in die tijd nog in het Latijn gesteld waren, daar werden de epische liederen van het chanson de geste in het Oudfrans, Occitaans en later in andere Europese volkstalen (zoals het Middelnederlands) gezongen.
Historische ontwikkeling
De figuur van Karel de Grote genoot in de middeleeuwen grote bekendheid bij zowel geleerden als het volk. Hij werd vereerd als een christelijke, nobele koning. Het is aannemelijk dat legendes over deze koning al sinds zijn dood in 814 door heel Europa hebben rondgezongen. Daarin vertoont Karel de Grote zowel kenmerken van een christelijke heilige als van een heidense volksheld. Steeds zijn voorchristelijke legendes aangepast en in een "christelijk jasje" gestoken.
De eerste geschreven getuigen van deze orale traditie vinden we in Oudfranse en Occitaanse liederen, die al gauw van een hoog literair niveau blijken. De troubadours, de oorspronkelijke componisten van deze liederen, waren ook vaak van hoge komaf en goed opgeleid. Het bekendste, meest gelezen voorbeeld van zo'n Frans chanson de geste is het Chanson de Roland. In het Middelnederlands werd deze tekst vertaald als het Roelantslied. Het genre wordt overal in Europa populair. Verhalen over de ridderstand en historische helden spreken tot de verbeelding van het volk.
In Frankrijk eindigt de mode van het chanson de geste als de hoofse literatuur opkomt. De nieuwe ideeën over ridderlijkheid staan de oude, Frankische ethiek van het chanson de geste in de weg. Elders in Europa blijft het genre voortbestaan naast het bloeiende hoofse genre.
Anachronisme
Het chanson de geste bloeide vooral in de twaalfde en dertiende eeuw, terwijl het personage Karel de Grote een 8e-eeuwse koning was. In de populaire liederen werd de figuur van Karel de Grote bewust in een 12e-eeuwse context geplaatst. Karel de Grote wordt in de legenden dikwijls geconfronteerd met problemen uit díe periode en de hofcultuur als geschetst in de liederen is duidelijk die van de 12e en 13e eeuw.
Het ontstane anachronisme laat zich kenschetsen aan de gebeurtenissen in het Chanson de Roland. Hierin wordt de broer van Karel de Grote, Roland (ook "Roelant"), verslagen in de Pyreneeën door de Saracenen. Deze saracenen worden in de tekst als polytheïstische barbaren afgeschilderd. In werkelijkheid waren de Saracenen moslims die in de 12de en 13de eeuw een steeds grotere invloed uitoefenden in Europa. Karel de Grote heeft nooit tegen de Saracenen gevochten.
Als we de verschillen tussen het Chanson de Roland en de historische gebeurtenissen schematisch voorstellen, krijgen we een beeld van hoezeer personen en gebeurtenissen in het chanson de geste aan de eigentijdse ideeën werden aangepast:
| Chanson de Roland | Historische gebeurtenissen |
|---|---|
| Karel vecht tegen de Saracenen | Karel vocht tegen de Basken |
| Roland is Karels broer | Roland was waarschijnlijk geen familie van Karel |
| Roland levert een veldslag | De Basken voerden een guerrilla |
| Er wordt een goddelijke inspiratie voorgesteld | De strijd ging vooral om buit en macht |
| Men vecht tegen 400.000 Saracenen | Er was een klein, effectief Baskisch leger |
Deze mythevorming rond Karel is mogelijk niet de verantwoordelijkheid van de beweste (anonieme) dichter, maar had in de loop der eeuwen al plaatsgehad en was deel uit gaan maken van de Matière de France.
Chanson de geste in de Nederlandse literatuur
De bekendste en literair ook meest waardevolle Kareltekst in de Middelnederlandse letterkunde is de Karel ende Elegast. Deze tekst is echter nogal atypisch. De tekst is niet alleen korter en in modernere stijl geschreven, de voorstelling van Karel de Grote is bij vlagen absurd. De tekst heeft mogelijk een komische bedoeling gehad en was in zekere zin dan juist een parodie op het chanson de geste.