Homo erectus

Homo erectus oftewel rechtopgaande mens was een mensensoort die 1,9 miljoen tot 400.000 jaar geleden leefde. Hij leefde waarschijnlijk na Homo habilis, maar het is niet uitgesloten dat beide soorten tijdgenoten van elkaar zijn geweest.

Vondst en etymologie

De eerste fossielen die werden toegewezen aan Homo erectus omvatten onder meer een schedeldak. Deze resten van de javamens werden ontdekt in de jaren 1890 in Java (Indonesië) door de Nederlandse medicus Eugene Dubois. Aanvankelijk werd deze soort beschreven als Pithecanthropus erectus, of de ‘opgerichte aapmens’. Later, in 1927 werden meerdere fossielen gevonden in Zhoukoudian (China) door Davidson Black, de toenmalige directeur van de Medische Universiteit van Peking. Deze fossielen werden aanvankelijk beschreven als Sinanthropus pekinensis, of de ‘pekingmens’, en worden gedateerd op ongeveer 300 000 tot 400 000 jaar oud. Na het verzamelen en bestuderen van talrijke fossielen kwam Black tot de conclusie dat Sinanthropus zeer sterk leek op de Pithecanthropus van Dubois (veel van dit materiaal is echter verloren gegaan gedurende de Tweede Wereldoorlog). Na verdere vergelijkende studies werden beide soorten uiteindelijk in 1951 binnen éénzelfde soort geplaatst, nl. Homo erectus. Een consensus bestond dat geen enkel specimen van H. erectus buiten Afrika ouder is dan 1 miljoen jaar, waarbij de oudste afkomstig zijn van Java. Recentere vondsten uit Dmanisi (Georgië, Oost- Azië) echter duiden op fossielen die mogelijk 1,6 tot 1,8 miljoen jaar oud zouden zijn, waarbij echter de oorsprong van dit fossiel niet duidelijk is (volgens sommigen vertonen deze fossielen zelfs meer gelijkenissen met H. habilis, i.p.v. met H. erectus). Dit zou tevens impliceren dat Homo reeds in Azië leefde ten tijde van de ‘Turkanajongen’.

Ook in Afrika worden vondsten toegewezen aan H. erectus. Zo heeft men in Ternifine (Algerije) kaken, beenderen en tanden gevonden die gedateerd worden tussen 600 000 en 700 000 jaar oud. Ook in andere Noord-Afrikaanse regio’s werden dergelijke fragmenten teruggevonden (zoals in Marokko). Ook in Zuid-Afrika werden fossielen gevonden die aanvankelijk werden beschreven als Telanthropus capensis, maar later in gelijkenis werden geplaatst met H. erectus. Recentere vondsten uit Oost-Afrika worden gedateerd op 1 miljoen jaar oud.

Lichaamsbouw

Het hersenvolume van Homo erectus varieerde van 850 cc tot 1100 cc. Deze toename in hersenvolume ging gelijk op met een toename in lichaamslengte. De schedel wordt gekenmerkt door opvallend dikke beenderen. Het frontale vlak van het schedeldak is schuin en laag, in tegenstelling tot het rechte en hoge voorhoofd bij Homo sapiens. De neusopening, die groter is dan bij de moderne mens, is lichtjes naar voor geplaatst, wat suggereert dat bij H. erectus voor het eerst de neus uit het gezicht steekt zoals bij latere mensensoorten ook het geval zal zijn. De onderkaak is massief en zwaar gebouwd met relatief grote tanden. De kin ontbreekt. De lengte van H. erectus wordt geschat op 1,8 m (63 kg) voor mannelijke individuen en 1,55 m (52 kg) voor vrouwelijke individuen. Aan de bouw van de heup en de heupgewrichten is te zien dat H. erectus een uitstekende renner moet zijn geweest.

Geografische verspreiding

Ontstaan op het Afrikaanse continent wordt Homo erectus als de eerste mensensoort beschouwd die het Afrikaanse continent heeft verlaten. Ongeveer één miljoen jaar geleden zouden populaties, over een periode van ongeveer 25 000 jaar, tot in Oost-Azië zijn terecht gekomen. Vandaar zou dan de verspreiding en verdere speciatie zijn opgetreden, die uiteindelijk aanleiding zou hebben gegeven tot de Europese mensen, zoals Homo heidelbergensis en de Neanderthaler. Recente ontdekkingen ontkrachten dit scenario meer en meer omdat er aanwijzingen zijn dat Homo erectus reeds 1,8 miljoen jaar geleden in China en op Java voorkwam. In Oost-Azië gaf de Homo erectus waarschijnlijk aanleiding tot de ontwikkeling van een endemische mensensoort: Homo floresiensis, ook wel 'hobbit' genoemd vanwege zijn uitermate kleine bouw, die vragen heeft doen rijzen omtrent de hoeveelheid hersenen die een mens nodig heeft om als mens te kunnen functioneren. Bij een lengte van pakweg een meter, had deze mensensoort een schedelinhoud die niet groter was dan van een chimpansee.

Socialisering en ontwikkelingen

Homo erectus vertoonde ander gedrag dan Homo habilis. Deze laatste is wel de eerste die geassocieerd wordt met werktuigen, maar H. erectus vertoont specialisaties op verschillende vlakken. Bovendien is H. erectus de eerste die het Afrikaanse continent verliet.

De sociale structuur van populaties van H. erectus was vermoedelijk vrij complex. Er zijn aanwijzingen voor georganiseerde jachtpartijen. Ook kenden deze mensen een levensstijl waarbij tijdens hun trektochten vaste plaatsen werden aangehouden die het gunstigst waren gedurende de verschillende jaargetijden, en waar men steeds naar terugkeerde. Men gaat er tevens van uit dat het gebruik en de beheersing van het vuur is ontstaan bij H. erectus. De oudste bewijzen hiervan zijn afkomstig van de Zhoukoudian locaties, en bestaan uit verbrande beenderen en stenen, dikke lagen as en verkoold hout. Het gebruik van vuur bij H. erectus wordt beschouwd als één van de cruciale vereisten die migraties mogelijk maakte. De werktuigen die werden gemaakt, getuigen van een gestructureerd patroon, hetgeen nog niet in die mate het geval was bij H. habilis. Ze bestaan voornamelijk uit de karakteristieke traanvormige handbijlen, die worden geklasseerd als behorend tot de Acheuliaan-cultuur.

Referenties

Bronvermelding :