Gerard Heymans

Gerard Heymans (Ferwerd, 17 april 1857 – Groningen, 18 februari 1930) was een Nederlands filosoof, logicus en psycholoog en hoogleraar Geschiedenis der wijsbegeerte, logica, metafysica en zielkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Heymans wordt beschouwd als één van de belangrijkste filosofen, die Nederland heeft voortgebracht, en tevens als grondlegger van de experimentele psychologie in Nederland.

Algemeen

Heymans werd geboren als zoon van de gemeentesecretaris Jan Heijmans en zijn echtgenote Sara Wijsman. Hij volgde de HBS te Leeuwarden en studeerde daarna rechten en wijsbegeerte aan de Universiteit van Leiden onder J.P.N. Land, om hier in 1880 te promoveren in de staatswetenschappen. Verder studeerde hij te Freiburg im Breisgau wijsbegeerte, waar hij in 1881 bij Wilhelm Windelband promoveerde.

Van 1890 tot 1927 was Heymans hoogleraar wijsbegeerte en psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Onder zijn studenten waren H.J.F.W. Brugmans, J. J. Poortman en Jacob Luning Prak.

Heymans was lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) te Amsterdam tot november 1919, toen hij uit protest wegens de zijns inziens niet neutrale houding der Akademie zijn lidmaatschap opzegde.

Werk

Heymans’ werkterrein strekt zich uit van de kennisleer, methodologie, metafysica, esthetica, ethiek en heilsleer tot de algemene psychologie, speciale psychologie, psychologie der vrouwen en parapsychologie.

Op het gebied van de psychologie ontwikkelde hij de theorie van het psychologisch monisme, dat stelt dat de werkelijkheid slechts uit psychische processen bestaat, en dat het enkel de zintuigen zijn die ze als fysische verschijnselen aan ons laten voordoen. De ’kubus van Heymans’ was een weergave van zijn typologie.

Heymans was een groot voorstander van de empirische methode en voerde het experiment in waar dat maar kon. In 1892 richtte hij in Groningen het eerste Nederlandse psychologische laboratorium in, waarin hij onderzoek verrichtte in de algemene psychologie. In navolging van Wilhelm Wundt introduceerde hij hiermee de experimentele psychologie in Nederland. Hij was mee betrokken bij de oprichting van de Nederlandse Studievereniging der Psychical Research, die ’paranormale verschijnselen’ op wetenschappelijke manier wil onderzoeken en werd er in 1919 de eerste voorzitter van. Deze vereniging ntstond naar het voorbeeld van de Society for Psychical Research die in 1882 in Groot-Brittannië werd opgericht. Enkele jaren later trok hij zich terug omdat er in de vereniging te weinig belangstelling was voor het wetenschappelijke onderzoek.

Trivia

Rond 1884 gaf Heymans de architect Hendrik Petrus Berlage opdracht zijn toekomstige huis te ontwerpen aan de Ubbo Emmiussingel 108 naast het tegenwoordige Groninger Museum. Berlage ontwierp een markant huis, dat in stijl doet denken aan een middeleeuws burcht.

Publicaties

Heymans schreef een twintigtal monografieën, waarvan er enkele postuum verschenen, en een honderdtal artikelen. Een overzicht van zijn boeken:

• 1905. Einführung in die Metaphysik. Leipzig, Barth.
• 1909. De toekomstige eeuw der psychologie. Rede uitgesproken bij de overdracht van het rectoraat der Rijksuniversiteit te Groningen den 20sten september 1909. Groningen, Wolters.
• 1910. Die Psychologie der Frauen. Heidelberg, Winter.
• 1911. Psychologie der vrouwen. Onder toezicht van den schrijver in het Ned. overgebracht door J.F. van Hees, Amsterdam.
• 1914. De oorlog en d.e vredesbeweging. Groningen.
• 1914. Einführung in die Ethik auf Grundlage der Erfahrung. Leipzig, Barth.
• 1915. Die Gesetze und Elemente des wissenschaftlichen Denkens, Ein Lehrbuch der Erkenntnistheorie in Grundzügen. Leipzig, Barth, (3e herziene uitgave).
• 1915. Het psychisch monisme. Baarn, Hollandia.

Postuum uitgegeven

• 1938. La philosophie de Heymans. G. Heymans & TJC Gerritsen. Paris : Alcan.
• 1939. Beitrag zur Psychologie der tragischen Dramatiker. Eine psychologische Studie, nach Heymans’ biographischer Methode bearbeitet. G. Heymans & G. Pannenborg. ’s-Gravenhage, Nijhoff.
• 1941. Inleiding tot de logica en methodologie. G. Heymans bewerkt en voltooid door W.A. Pannenborg. Leiden, Sijthoff.
• 1943. Inleiding in de metaphysica op grondslag der ervaring (Einführung in die Metaphysik). G. Heymans, naar den derden Duitschen druk vert. door H. Tulner. Onder toezicht van L. Polak, Amsterdam, WB, 3e druk.
• 1944. Een schijn-psychologie. Een kritische studie over de psychologie van Heymans en Wiersma. G. Heymans & G. Meijering. Assen, Van Gorcum.
• 1946. De Groninger psychologie en de critiek van dr. Meyering. Met een inleiding van Prof.dr. H.J.F.W. Brugmans. G. Heymans & T.T. ten Have. Met H.J.F.W. Brugmans. Groningen, Wolters.
• 1949. Inleiding tot de algemeene psychologie volgens Prof. dr. G. Heymans. Bewerkt door W.A. Pannenborg. Uitgegeven door het Heymans-Genootschap. Groningen, Wolters.
• 1987. Over metafysica en esthetica. Uitgegeven, ingeleid en van aantekeningen voorzien door H.G. Hubbeling. Baarn, Ambo.

Over Heymans

Over Heymans bestaan een honderdvijftigtal publicaties, zie verder de Koninklijke Bibliotheek. Een selectie:

• D. Draaisma e.a., Gerard Heymans: objectiviteit in filosofie en psychologie. Het wereldvenster Weesp, 1983.
• H.J.F.W. Brugmans, Gerard Heymans, in: Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte en Psychologie, Vol 49. 1957, p. 169-183.
• J.J. Poortman, Heymans als parapsycholoog, in: Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte en Psychologie. Vol 49. 1957, p. 246-250.

Externe links

• Koninklijke bibliotheek over Gerardus Heymans
• Biografisch Woordenboek van Nederland over Gerard Heijmans
• DBNL Archief over Gerard Heymans
• Rijksuniversiteit Groningen over Gerard Heymans als professor

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: