Alfons De Cock

Alfons De Cock
Karel Alfons De Cock, grondlegger van de wetenschappelijke volkskunde in Vlaanderen.
Algemene informatie
Volledige naam	Carolus Alphonsius De Cock
Geboren	12 januari 1850, Herdersem
Overleden	2 maart 1921, Antwerpen
Land	België
Dbnl-profiel

Alfons De Cock (Herdersem, 12 januari 1850 – Antwerpen, 2 maart 1921) was een Vlaamse onderwijzer en schrijver, volkskundige en folklorist. Hij wordt erkend als de grondlegger van de wetenschappelijke volkskunde in Vlaanderen.

Leven

Karel Alfons De Cock werd geboren te Herdersem (bij Aalst) op 12 januari 1850 als jongste zoon van Petrus Josephus De Cock en Victoria De Mol.

Zijn eerste schooljaren bracht hij door in de klas van zijn vader. Na enkele jaren in Aalst naar school te zijn geweest, ging hij naar de Rijksnormaalschool in Lier. Daar was Domien Sleeckx zijn leraar Nederlands en spoorde zijn belangstelling voor de volkskunde aan. Sinds hij op twaalfjarige leeftijd De Leeuw van Vlaanderen had gelezen, verlangde hij ernaar schrijver te worden.

Nadat hij in 1869 zijn diploma behaalde als onderwijzer, was hij achtereenvolgens hulponderwijzer te Moorsel, in 1874 hoofdonderwijzer te Herdersem en vanaf 1879 tot 1904 hoofdonderwijzer te Denderleeuw. In Moorsel en Herdersem dirigeerde hij de plaatselijke harmonie en in Denderleeuw was hij ook leraar notenleer en samenzang.

Op 25 april 1876 trouwde hij met Marie Clemence Pieters, een landbouwster uit Lebbeke. In dit huwelijk werden vijf kinderen geboren, maar slechts één bleef in leven: hun dochter Estelle.

Aanvankelijk zag hij zich uitsluitend als man van het onderwijs. Zijn eerste publicaties waren pedagogisch van opzet. In 1887 maakte hij kennis met Pol De Mont en met August Gittée. Pol De Mont spoorde hem ertoe aan om volksvertellingen, volksliederen en ander materiaal in verband met het volksleven of in de volkstaal te verzamelen, en August Gittée wees op het belang van een wetenschappelijke aanpak. Deze ontmoetingen gaven een nieuwe richting aan zijn leven.

Nadat het in 1894 tot onenigheid kwam tussen De Mont en Gittée over de richting die het door hen in 1888 opgerichte tijdschrift Volkskunde zou volgen, werd Alfons De Cock de opvolger van Gittée in de redactie. Van 1900 tot 1921 was hij de enige redacteur van het tijdschrift.

In 1898 werd hij tot lid benoemd van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.

In 1904 ging hij uit het onderwijs om zich toe te leggen op studie en schrijven. Hij vestigde hij zich te Brussel, waar hij toegang had tot de Koninklijke Bibliotheek en als muziekliefhebber gelegenheid had om concerten bij te wonen. Toen hij verhuisde, bracht hij een verhuiswagen met boeken naar de veiling. Zijn grote verzameling vetplanten schonk hij aan de Kruidtuin.

Nadat zijn dochter huwde, vertrok hij in oktober 1907 naar Antwerpen. Hij was er een trouwe bezoeker van de Vlaamsche Opera. Op 10 maart 1912 ontving hij de Leopoldsorde.

Na de Duitse inval vluchtte hij met zijn familie een tijdje naar Engeland, maar hervatte in 1916 zijn werk in België. Hij gaf blijk van sympathie voor het Vlaams activisme door mee te werken aan het weekblad Vlaamsch Leven. In november 1917 werd hij voorgesteld voor een eredoctoraat aan de door de Duitse bezetter vernederlandste universiteit van Gent (de zogenaamde von Bissing-universiteit). Hij schreef in 1918 het werk De Volkskunde in Vlaanderen, en pleitte daarin voor het oprichten van een leerstoel volkskunde aan de universiteit van Gent.

In zijn werk Vlaamsche Sagen uit den Volksmond, verschenen in 1921, verwees hij nog naar een slotgedeelte dat bijna klaar was. Dit kon hij echter niet meer afwerken: op 2 maart 1921 werd hij getroffen door een beroerte, en overleed hieraan dezelfde dag nog, op 71-jarige leeftijd.

Bij zijn begrafenis te Berchem (Antwerpen) waren heel wat Vlaamse letterkundigen aanwezig, onder wie: prof. Jozef Vercoullie, Juliaan De Vriendt, mej. Marie-Elisabeth Belpaire, Jules Persyn, Pol De Mont, Maurits Sabbe, Victor De Meyere, Omer Wattez, Frans Van Cuyck, Lode Opdebeek, Lodewijk Scheltjens, Herman Van Puymbrouck, Eugeen De Bock, Emmanuel De Bom, Arnold Sauwen, Jan Denucé, Edmond Van Offel en Lode Baekelmans.

Op zijn graf staat het inschrift:

Hij wekte de Vlaamsche sage

Hij boekte de Vlaamsche vertelling

Al zinnend en luisterend

En speurend en schrijvend

Onverdroten werd hij de grote weldoener

Van zijn herlevend Vlaamsche volk.

Vernoemingen

• 1928: stichting van het Alfons de Cockfonds door de Bond van Oost-Vlaamse Volkskundigen. Volkskundigen konden tot begin 2000 deelnemen aan een wedstrijd, waarbij een geldprijs werd toegekend.
• 1928: de Bond van Oost-Vlaamse Volkskundigen plaatste een gedenksteen voor hem aan de kerk van Denderleeuw en liet een gedenkplaat in de gevel van zijn geboortehuis inmetselen.
• In 1950, honderd jaar na zijn geboorte, kreeg de toenmalige Kerkstraat in Herdersem de naam Alfons De Cockstraat.
  Er is ook een Alfons De Cockstraat in Antwerpen (met een pleintje dat ook wel Alfons De Cockplein wordt genoemd), een A. De Cockstraat in Denderleeuw en Alfons De Cockplein in Diegem.
• In 1975 plaatste het Davidsfonds in zijn geboortedorp Herdersem een borstbeeld. Op de gedenkplaat staat te lezen:

Hij leefde gisteren

schreef voor vandaag

dacht aan morgen

• Het Alfons de Cock Pad is een wandelroute vanuit Aalst, over een afstand van 6 km.

Bibliografie

• Flora der Dendervallei (1883)
• Simon Stévin (1888)
• Arm geboren en beroemd gestorven (1889)
• Uit de wonderwereld (1889)
• Rond den Heerd (1890)
• Rembert Dodoens (1890)
• Volksgeneeskunde in Vlaanderen (1891)
• Wonderen uit het plantenrijk, 2 delen (1892)
• Dit zijn Vlaamse wondersprookjes het volk naverteld (1896) met Pol De Mont
• Dit zijn Vlaamse vertelsels uit den volksmond opgeschreven (1898) met Pol De Mont
• Zoo vertellen de Vlamingen, ten believe van de Waalsche schooljeugd, die gaarne Nederlands wil leren (1903) met Pol De Mont
• Kinderspel en kinderlust in Zuid-Nederland, 8 delen (1902-1908) met Isidoor Teirlinck
• Brabantsch sagenboek, 3 delen (1909-1912) met Isidoor Teirlinck
• Spreekwoorden en zegswijzen afkomstig van oude gebruiken en volkszeden (1905)
• Spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen, de liefde en het huwelijk (1911)
• Natuurverklarende sprookjes, 2 delen (1911–1912)
• Volkssage, volksgeloof en volksgebruiken (1918)
• Oude volksverhalen (1918)
• Merkwaardige vonnissen in de volksoverlevering (1918)
• Spreekwoorden en zegswijzen op volksgeloof berustend, 2 delen (1920)
• Studiën en essays over oude volksvertelsels (1920)
• Vlaamsche sagen uit den volksmond (1921)

Weblinks

• Renaat Van der Linden, De Cock, Alfons, in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Lannoo, Tielt, 1998. Herwerkte uitgave 2023.
• Karel Alfons de Cock: grondlegger van de wetenschappelijke folklore op website Koninklijke Bond van Oost-Vlaamse Volkskundigen

Biografieën, werken en teksten bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)

Verwijzingen

 

artikel in bloei