Peripatetische School

De Peripatetische School was de filosofische school die door Aristoteles werd opgericht in het oude Athene. Net als bij de andere filosofische scholen van Athene (Academie, Stoa, Kepos) was de benaming van de school afgeleid van de plaats waar het onderricht werd gegeven, in dit geval aan de Peripatos (Oudgrieks: περίπατος, ’wandelzaal’). De aanhangers van deze school werden ’peripateten’ of ’peripatetici’ genoemd. Tegenwoordig worden de termen ’peripateticus’, ’peripatetiek’ en ’peripatetisch’ vrijwel uitsluitend gebruikt in de betekenis van van ’vertegenwoordiger/volger van de leer van Aristoteles’ of ’verwant aan de leer van Aristoteles’. De populaire etymologie die deze benaming rechtstreeks afleidt van het werkwoord peripatein (Oudgrieks περιπατεῖν ’rondwandelen’) is niet helemaal correct: de benaming is afgeleid van het zelfstandig naamwoord peripatos, wat op zijn beurt afgeleid is van het werkwoord peripatein.

Geschiedenis

In 335 v. Chr. had Aristoteles ontslag genomen van zijn taak als leermeester van de Macedonische prins Alexander en was teruggekeerd naar Athene. Daar keerde hij niet terug naar de Academie van Plato, waarvan hij zeventien jaar lid was geweest, maar gaf hij samen met zijn goede vriend en medewerker Theophrastus les aan het Luceum (Lykeion), een park met een gymnasium in het zuiden van Athene buiten de stadsmuren. Of de stichting van een eigen filosofische school nog tijdens het leven van Aristoteles viel, wordt in het historisch onderzoek betwist. De ’Wandelhal’, waaraan de school haar naam ontleende, bevond zich waarschijnlijk in het Lykeion, maar het is ook mogelijk dat deze zich op het terrein bevond dat Theophrastus pas na de dood van Aristoteles kocht en dat in zijn nagelaten testament wordt genoemd. De term ’Peripatos’ zelf als naam van de school wordt pas na Theophrastus gedocumenteerd.

Geleerden na Theophrastus waren Straton van Lampsakos (scholarch (schoolhoofd) sinds 288/287 of 287/286 v. Chr.) en Lykon van de Troad (sinds 270/267 v. Chr.), Ariston van Keos (sinds ca. 224 v. Chr.), Kritolaos van Phaselis (midden 2e eeuw v. Chr.) en Diodoros van Tyra (tot na 110 v. Chr.). Na Lycon breekt de doxografische traditie af. Waarschijnlijk hield de school in de eerste eeuw v. Chr. op te bestaan; de faciliteiten werden waarschijnlijk vernietigd in de mithridatische oorlog in 86 v. Chr. In de onderzoeksliteratuur van vóór 1972 wordt vaak melding gemaakt van talrijke andere vermeende schoolhoofden, maar zij kunnen niet in strikte zin worden beschouwd als schoolhoofden van de door Aristoteles of Theophrastus gestichte school.

In de Peripatos werden onderwerpen behandeld die ook Aristoteles had behandeld, maar alleen Theophrastus had een even breed gezichtsveld. Andere leden van de school concentreerden zich op afzonderlijke wetenschappen, de filosofie in engere zin werd eerder verwaarloosd. Er zijn vele titels bewaard gebleven van de talrijke historische werken van de eerste generatie, maar geen volledige werken. Van Aristoxenos zijn slechts twee geschriften over harmonie en ritme grotendeels bewaard gebleven, waaruit blijkt dat hij een baanbrekend muzikaal wiskundige was. Straton was de laatste peripatetische geleerde die als wetenschapper belangrijke prestaties heeft geleverd. Naast en na hem verviel de school in het schrijven van veel populairwetenschappelijke en vaak onwetenschappelijke retorische teksten.

Vanaf de tweede helft van de 3e eeuw v. Chr. breidde de betekenis van de termen ’Peripateticus’ en ’Peripatetisch’ zich uit, waardoor nu niet meer alleen werd verwezen naar leden van de Atheense school van Peripatos, maar naar elke auteur wiens geschriften konden worden ingedeeld bij de literaire vormen van biografie en literaire geschiedenis die door de Peripatetici waren gesticht.

Vanaf de 1e eeuw v. Chr.

Het aanknopen aan de aristotelische leer sinds de 1ste eeuw v. Chr. wordt in recent onderzoek aristotelisme of aristotelianisme genoemd. De vernieuwer van de aristotelische leer was Andronikos van Rhodos, van wie onbekend is of hij in Athene of in Rome onderwees. Uit de twee eeuwen vóór hem zijn maar enkele sporen teruggevonden van het gebruik van de aristotelische leergeschriften, maar door Andronikos herleefde het gebruik van deze teksten. Het aristotelisme na Andronikos, waarvan de geschiedenis verderloopt tot Alexander van Aphrodisias, is geen voortzetting van wetenschappelijk onderzoek in de zin van Aristoteles, maar een traditie van Aristoteles’ commentaar en interpretatie, die echter een filosofische originaliteit niet uitsloot als die in de voetsporen van Aristoteles bleef. Alexander van Aphrodisias is dus in ieder geval een van de belangrijkste denkers uit de Griekse oudheid.

Het eclecticisme dat zich in de tweede eeuw na Christus verspreidde, vermengde de aristotelische filosofie met de platonische en stoïcijnse filosofie.

In de scholastiek

Vanaf de 13e eeuw stond de scholastieke filosofie sterk onder invloed van Aristoteles zoals geïnterpreteerd door Albertus Magnus, Thomas van Aquino en Duns Scotus. Met de heropleving van de klassieke literatuur in de 15e eeuw begon in West-Europa een algemene strijd tegen de scholastiek, aanvankelijk alleen tegen de verdraaide teksten van Aristoteles, in de plaats waarvan men de echte peripatetiek zocht, maar vervolgens ook tegen zijn filosofie zelf (mystici, ramisten). In de voetsporen van Thomas van Aquino verdedigden de jezuïeten de peripateten tegen vernieuwers zoals Galileo Galilei of René Descartes. Met het succes van de natuurwetenschappen in het kielzog van Isaac Newton, stierf het aristotelisme geleidelijk uit aan de universiteiten.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Lykeion op Wikimedia Commons.

 

artikelkiem