Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Theo van Gogh (regisseur)
| Theo van Gogh | ||
| ||
| Theo van Gogh in 2004 | ||
| Volledige naam | Theodoor van Gogh | |
| Geboren | 23 juli 1957 | |
| Overleden | 2 november 2004 | |
| Geboorteland |  Nederland
| |
| Jaren actief | 1981 - 2004 | |
| Beroep(en) | filmregisseur acteur filmproducent scenarist columnist | |
| Films | o.a. Terug naar Oegstgeest, 06, Submission | |
| Onderscheidingen | ||
| Gouden Kalf beste regie | 1996 | |
| Gouden Kalf beste televisieserie | 1997 | |
| Gouden Kalf beste televisiedrama | 2003 | |
| IMDb-profiel | ||
| Moviemeter-profiel | ||
Theodoor (Theo) van Gogh (Den Haag, 23 juli 1957 – Amsterdam, 2 november 2004) was een Nederlands regisseur, acteur, scenarioschrijver, columnist, programmamaker en televisiepresentator.
Levensloop
Van Gogh werd geboren als zoon van Anneke en Johan van Gogh, een ambtenaar van de Binnenlandse Veiligheidsdienst en een achterkleinzoon van de kunsthandelaar Theo van Gogh, de broer van de schilder Vincent van Gogh. Via zijn moeder stamde hij af van de Amsterdamse wethouder Floor Wibaut. Theo groeide op in Wassenaar. Hij werd vernoemd naar de verzetsstrijder Theo van Gogh, de oudere broer van zijn vader. Deze Theo was in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers gefusilleerd wegens verzetsactiviteiten.
Van Gogh studeerde rechten in Amsterdam met het idee advocaat te worden. Na het afbreken van zijn studie meldde hij zich tweemaal bij de Nederlandse Filmacademie, maar werd beide keren afgewezen. Hij sprokkelde wat geld bij elkaar en maakte in 1982 als autodidact zijn regiedebuut met de speelfilm Luger.
Van Gogh maakte voor de PvdA in 1989 de verkiezingscampagnefilm, waarin lijsttrekker Wim Kok te horen en te zien was. Van Gogh was lid van het Republikeins Genootschap[1] en stemde bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2003 op Ayaan Hirsi Ali. Haar kritiek op de islam werd door hem gesteund. Samen met Hirsi Ali maakte hij de film Submission (uitgezonden in het televisieprogramma Zomergasten), over het verband tussen de manier waarop een deel van de moslims de Koran interpreteert en vrouwenmishandeling.
Van Gogh had een zoon uit een relatie met de actrice Heleen Hartmans.
Regisseur
Van Gogh stond vooral bekend als een acteursregisseur. Hoewel hij zich in columns en debatten regelmatig provocerend opstelde, was hij op de set volgens zijn acteurs beminnelijk.[bron?] Van Gogh zei dat die houding voortkwam uit opportunisme: acteurs deden volgens hem beter hun best als je aardig voor ze was. Evengoed lag hij in een later stadium regelmatig overhoop met zijn (oud-)medewerkers en acteurs. Zo was hij gebrouilleerd met onder anderen acteurs Thom Hoffman en Gerard Thoolen, cameraman Tom Erisman en actrice Renée Fokker.
Tot 1993 wisselde Van Gogh zelfgeschreven werk af met literatuurverfilmingen. Daarna volgde een aantal relatiefilms, geschreven door zijn vaste scenarioschrijver en beste vriend Theodor Holman, en enkele malen door Justus van Oel en Kim van Kooten ('06'), en kortere films voor televisie. Ook maakte hij de thrillers Baby Blue en 06/05 die werden geschreven door Tomas Ross. Ross schreef over zijn jarenlange samenwerking met Van Gogh het boek Take Care! (2005), waarin hij ingaat op het lastige karakter van de filmmaker, maar ook op diens opvattingen over hoe films gemaakt moeten worden.
Voor Blind Date (1996) en In het belang van de staat (1997) kreeg hij een Gouden Kalf. Voor de laatste film kreeg Van Gogh in 1999 op het San Francisco International Film Festival ook een "Certificate of Merit".[bron?] Als acteur was hij onder meer te zien in De Noorderlingen (1992). Daarnaast werkte hij voor televisie en schreef hij columns.
De meeste van zijn films waren low-budgetproducties, soms bekostigd uit eigen zak.[bron?] Geen van zijn films trok veel publiek. Zijn duurste film, 06/05 – over de moord op Pim Fortuyn – werd gemaakt met geld van internetbedrijf Tiscali. Ook deze film werd echter geen commercieel succes. Zijn best bezochte film is nog steeds 06, die een schamele 30.000 bezoekers trok. Evengoed bleek het de bestbezochte Nederlandse film van dat jaar[bron?]; een historisch dieptepunt in de Nederlandse filmhistorie. Aan het einde van zijn leven werkte Van Gogh veelvuldig samen met multi-instrumentalist Spinvis.
Behalve films voor het witte doek en voor televisie regisseerde Van Gogh ook televisieprogramma's, zoals de tv-registratie van Eric van Sauers' cabaretvoorstellingen en het AVRO-interviewprogramma Krachtstroom van Yoeri Albrecht en Lennart Booij. Voor AT5 en RTL 5 regisseerde hij De Woestijn Leeft, een satirisch architectuurprogramma, met Max Pam en Jeroen Henneman als vertellers, en in 2001 voor het Humanistisch Verbond de serie De Bovenwereld, waarin paranormale verschijnselen op een satirische manier worden behandeld.
Gijs van de Westelaken (die de laatste drie bioscoopfilms van Van Gogh produceerde), kondigde in 2005 zijn Triple Theo-project aan: de Amerikaanse herverfilming van drie Van Gogh-films. Steve Buscemi heeft in 2007 een remake gemaakt van Interview. Blind date van Stanley Tucci ging op 19 september 2008 in première op het filmfestival Film by the Sea in Vlissingen met in de hoofdrol Patricia Clarkson. De derde geplande verfilming (die van 06) leidde tot Somewhere tonight (Michael Di Jiacomo, 2011, met John Turturro in de hoofdrol), dat echter slechts zeer beperkte overeenkomsten met het origineel had.
Controverses
Theo van Gogh was als publicist betrokken bij verschillende controverses vanwege zijn provocerende uitspraken. Mede hierdoor werd hij als columnist meer dan eens ontslagen of vertrok hijzelf na een conflict met de hoofdredacteur van dienst.[2]
De Joodse historica Evelien Gans schreef in haar boek Gojse nijd & joods narcisme (1994) dat Van Gogh "antisemitische stereotypen" hanteerde. Van Gogh reageerde hierop door haar in het universiteitsblad Folia te beledigen met seksuele en antisemitische toespelingen (o.a. "Ik vermoed dat mevrouw in haar vochtige dromen vaak een beurt krijgt van dokter Mengele").[3]
Als columnist van het tv-programma Business Class werd Van Gogh in 2002 al na twee afleveringen ontslagen, nadat hij ex-LPF-fractieleider Mat Herben had beschuldigd van het aannemen van steekpenningen rondom de aankoop van de Joint Strike Fighter en vervolgens weigerde om dit te rectificeren.[4]
In 2000 was Van Gogh te gast bij het tv-programma Het zwarte schaap, waar werd ingegaan op veel van de controverses rondom zijn persoon. In deze aan hem gewijde aflevering rechtvaardigde Van Gogh zijn uitspraken als uitingen in het kader van vrijheid van meningsuiting.[5] Ook omschreef hij zichzelf als "predikant van de nihilistische gemeente".
Bedreigingen
Van Gogh ontving regelmatig bedreigingen, die hij ook wel publiceerde op zijn website De Gezonde Roker.[bron?] Zo werd de boekpresentatie van zijn boek Allah weet het beter, een boek vol gebundelde columns, briefwisselingen en 'beschouwinkjes' inclusief veel anti-Islam sentimenten. in Den Haag, in november 2003, op het laatste ogenblik afgezegd wegens ernstige doodsbedreigingen aan het adres van zijn uitgever X-tra. In mei 2004, exact een half jaar voordat Van Gogh vermoord werd, noemde hij tijdens een debat over idealisme in een volle Stadsschouwburg in Amsterdam de AEL-leider Abou Jahjah 'de pooier van de profeet'.[6] Buiten ontstond een emotionele sfeer met wat duw-en trekwerk. Yoeri Albrecht probeerde daar tevergeefs Jahjah over te halen terug te keren. Er werden teksten geroepen als 'we pikken het niet langer van dat varken'. Ook werden er opnieuw doodsbedreigingen geuit jegens Van Gogh door aanwezige moslims. De spanningen liepen opnieuw op nadat Van Goghs film Submission op zondagavond 29 augustus 2004 bij Zomergasten zijn première had.
Aangiften en rechtsvervolging
Wegens belediging van Joden
In met name de jaren tachtig, maar ook daarna is door verschillende personen en organisaties aangifte gedaan tegen Van Gogh vanwege groepsbelediging of godslastering. Tussen 1984 en 1993 zijn dientengevolge zeven rechtszaken jegens hem gevoerd. In het merendeel van deze zaken werd Van Gogh vrijgesproken, maar in 1990 werd hij door het Gerechtshof in een strafzaak veroordeeld tot een geldboete van duizend gulden wegens een belediging in een artikel over Leon de Winter, welke veroordeling door de Hoge Raad in stand werd gelaten. Deze zaak betrof de uitspraken van Van Gogh in een essay gepubliceerd in 1984 in het filmblad Moviola waarin hij onder meer de publicist Leon de Winter beschuldigde vanwege diens "exploitatie van de Holocaust voor eigen gewin", omdat hij misbruik zou maken van zijn Joodse identiteit en de verschrikkingen van de Holocaust om belangstelling te wekken (rijk en populair te worden) voor een boek waarvan hij mede-auteur was. Van Gogh zelf nam ondanks deze veroordeling zijn uitspraken zoals: "Copulerende gele sterren in de gaskamer" en "'Wat ruikt het hier naar caramel? Vandaag verbranden ze alleen suikerzieke joden" op in zijn bundel De Weldoener, en hij verklaarde: "Ik blijf het stuk publiceren tot het jaar 2040 en betaal elke keer duizend gulden boete."[7][8] Het kwam Van Gogh op het verwijt van antisemitisme te staan.[9] Na een klacht van Ronny Naftaniel en Sonja Barend, en wederom een aangifte door Richard Stein van de Stichting Bestrijding Antisemitisme (Stiba) kwam het tot een rechtszaak die jaren duurde.
Wegens godslastering
In 1995 deed de Bond tegen vloeken aangifte van godslastering tegen Van Gogh naar aanleiding van een column van Theodor Holman vanwege de term 'christenhonden', waarna Van Gogh in zijn eigen column in HP/De Tijd Jezus aanduidde als 'die rotte vis van Nazareth'. De Bond vond dat hij zich daarmee schuldig maakte aan godslastering. De officier van justitie stelde geen vervolging in en het Gerechtshof oordeelde, in een artikel 12-procedure, dat Van Goghs uitingen "ruw en krenkend" waren, maar nog wel binnen de vrijheid van meningsuiting vielen. De Bond tegen vloeken zette de zaak door tot bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg, maar deze verklaarde de zaak niet-ontvankelijk.[7]
Moslims namen weliswaar aanstoot aan de aperte beledigingen van Theo van Gogh, maar waren daarentegen woedend over de Deense spotprenten van de profeet Mohammed, in 2005. Moslims of islamitische organisaties hebben geen zaken aanhangig gemaakt.[10] De film Submission van 2004, die door hem geregisseerd was, gaf een beeld van onderwerping van vrouwen in de islam. Op de lichamen van de vrouwen waren gekalligrafeerde Koranteksten geschilderd.
Moord
 Zie Moord op Theo van Gogh voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Op dinsdagmorgen 2 november 2004 rond kwart voor negen 's ochtends werd Van Gogh vermoord. Hij fietste door de Linnaeusstraat in Amsterdam-Oost/Watergraafsmeer, op weg van huis naar zijn kantoor, toen hij door de 26-jarige Mohammed Bouyeri, ook op de fiets, met een HS2000-pistool werd beschoten.
Van Gogh werd door een aantal kogels getroffen en ook twee omstanders werden geraakt. Hij vluchtte naar de overkant van de weg en viel daar op het fietspad op de grond, waarna Bouyeri naar de liggende Van Gogh toe liep en nogmaals meerdere keren op hem schoot.[11][12] In totaal werd Van Gogh door acht kogels getroffen. Daarna sneed Bouyeri hem met een groot mes de keel door en stak hij het mes tot aan de ruggengraat in de borstkas van Van Gogh, die ter plekke overleed. Met een kleiner fileermes stak Bouyeri een brief met een aan Ayaan Hirsi Ali gerichte doodsbedreiging op het lichaam van Van Gogh.[13]
De inhoud van die brief gaf aanleiding tot het leggen van een verband tussen de moord en Van Goghs film Submission, waarvoor Hirsi Ali de tekst had geschreven.[14] NRC stelde in 2015 zelfs expliciet: "De film Submission leidde tot de moord op Theo van Gogh."[15]
Medio 2019 werkt journalist Jaap Cohen voor uitgeverij de Bezige Bij aan de biografie over van Gogh.
Filmografie
- Luger (1981)
- Een dagje naar het strand (1984)
- Charley (1986)
- Terug naar Oegstgeest (1987)
- Loos (1989)
- Vals licht (1993)
- Ilse verandert de geschiedenis (1993)
- 06 (1994)
- Reunie (1994)
- Eva (1994)
- Een galerij: De wanhoop van de sirene (1994)
- De eenzame oorlog van Koos Tak (1995)
- Blind Date (1996)
- Hoe ik mijn moeder vermoordde (1996)
- In het belang van de staat (1997)
- Au (1997)
- De pijnbank (1998)
- Baby Blue (2001)
- De nacht van Aalbers (2001)
- Najib en Julia (2002)
- Interview (2003)
- Zien (2004)
- Submission (2004)
- Cool! (2004)
- 06/05 (première 12 december 2004)
- Medea (televisieserie; uitgezonden in 2005)
- Bad (niet voltooid)
Acteur
Van Gogh trad als acteur op in de volgende films.
- Luger (1981)
- De witte waan (1984) van Adriaan Ditvoorst - als junkie
- De nacht van de wilde ezels (1990) van Pim de la Parra
- Tadzio (1991) van Erwin Olaf en Frans Franciscus
- De Noorderlingen (1992) van Alex van Warmerdam - als Dikke Willie
- La séquence des barres parallèles (1992) van Ian Kerkhof
- Flodder - Aflevering 'Egotrip' (1998) als biljarter
- Terrorama! (2001) van Edwin Brienen - als godsdienstfanaat
- 2020 - Het programma dat zijn tijd ver vooruit is (2003), uitgezonden door BNN - als moslim
Televisiepersoonlijkheid
- Een prettig gesprek (1989-1997) - interviewprogramma dat aanvankelijk begon op het Amsterdamse Open Kanaal omdat geen tv-directeur het aandurfde,[bron?] maar door Fons van Westerloo in 1994 eerst naar AT5, vervolgens naar RTL 5 en SBS6 werd meegenomen. Van de 328 afleveringen verscheen er ook een aantal op Super Channel en de Groningse tv-zender Oog. In dit programma interviewde Van Gogh tweemaal Pim Fortuyn. Nadat beiden vermoord waren ontstond hernieuwde interesse in het gesprek.
- Wat doe jij nou? (1991) - beroepskeuzequiz
- De hunkering (1997) - datingshow, bedoeld als parodie
- Het is hier verschrikkelijk gezellig (1998)
- Hoe hoort het eigenlijk? (1999) - samen met Menno Buch
- Het laatste Oor (2000) - discussieprogramma
- Van Gogh op zondag (2000) - praatprogramma
- Theo Onderdak (2001) - amusement; Van Gogh gaat voor Novib bedelen bij BN'ers
- Business Class (2002) - praatprogramma van presentator Harry Mens. Van Gogh verzorgde hierin een column die al na twee keer door RTL 5 werd geschrapt omdat hij LPF-fractievoorzitter Mat Herben had beticht van het aannemen van steekpenningen.
- De éénmotorige mug (2005) - Theo van Gogh interviewt Willem Oltmans. Samenvatting van zestien uur ruw interviewmateriaal uit 1997 in opdracht van de Avro.
Radio
- Ronflonflon (1984-1991) - columnist met de rubriek "Theo van Gogh voor en na".[16]
- Koning Zzakk in Muzykland (1991-1992) - filmrecensent
Zanger
- Een verdeeld genoegen (jaren tachtig) - Van Gogh zingt eigen teksten, op piano begeleid door Willem van Ekeren.
- Leen uw oor aan van Gogh (1984) - Van Gogh zingt eigen teksten, begeleiding door Rainer Hensel.
Schrijver
Van Gogh was columnist voor een reeks van kranten en tijdschriften. Begin jaren tachtig publiceerde hij voor het eerst in Moviola, een tijdschrift dat werd uitgegeven door Ger van Wulften in samenwerking met Gied Jaspars. Hierna schreef hij voor uiteenlopende media. Aan het einde van zijn leven publiceerde Van Gogh zijn opiniestukken in het dagblad Metro en op zijn eigen website De Gezonde Roker.
Van Gogh schreef columns voor onder andere:
- Het Parool
- Panorama
- Folia
- Nieuwe Revu
- Propria Cures
- Voetbal International
- Vrij Nederland
- HP/De Tijd
- Metro
Bibliografie
- Recreatie (poëzie met illustraties van Eric Schreurs, uitgeverij Espee, 1985)
- De weldoener (1988)
- Maagd en moordenaar (toneel, samen met Guus Luijters, 1988)
- Mijn favoriete graftak (en ander onheil) (1989)
- Wachten op de maan (1989)
- Loos (1989)
- Engel (1990)
- Een prettig gesprek (1992)
- Er gebeurt nooit iets (1993)
- Sla ik mijn vrouw wel hard genoeg? (1996)
- De Gezonde Roker (2000)
- Allah weet het beter (2003)
- De tranen van Mabel (samen met Tomas Ross, 2004)
Externe links
.jpg){kind=link}
- Het laatste interview met Theo van Gogh, gemaakt door Rob Muntz (audio)
- BNN-programma "2020" waarin Theo van Gogh zijn toekomstige zelf speelde als moslim - Ga naar "archief" en kies dan voor "aflevering 2"
- "De primeur is het enige dat telt!", een interview met Theo Van Gogh
- Theo van Goghs campagnefilm voor de PvdA
- Theo van Gogh in dialoog met Nazmiye Oral van de Nederlandse Moslimomroep, najaar 2002
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Theo van Gogh op Wikimedia Commons.