Amazonerif

Het Amazonerif is een uitgebreid systeem dat bestaat uit koralen, sponzen en rodolieten. De vormen en de voor koraal vijandige omgeving, maken dit ecosysteem uniek.

Het rif ligt in de monding van het Amazonebekken langs de noordkust van Brazilië en reikt van de Braziliaanse grens met Frans Guyana tot de deelstaat Maranhão. Het is een van de grootste rifsystemen ter wereld. Het is ongeveer 1000 km lang en beslaat een oppervlakte van bijna 9.500 km². De diepte varieert van 30 tot 120 meter.

De wereld-Amazonedag wordt gevierd op 28 januari. Op deze dag in 2017 werden de eerste beelden van dit rif wereldkundig gemaakt .

Het bestaan van dit rif is al bekend sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw, maar pas in 2016 werd het bestaan ervan bewezen en door experts en bestempeld als een van de grootste ontdekkingen in de mariene biologie van de laatste tientallen jaren.

Het ecosysteem van het Amazonerif wordt momenteel als bedreigd beschouwd vanwege de oliewinning in het gebied. De oliebedrijven BP en Total proberen vergunningen te krijgen van de Braziliaanse overheid om in 2018 in de monding van de Amazonerivier proefboringen te doen.

Locatie

Het Amazonerif ligt in de monding van het Amazonebekken langs de noordkust van Brazilië. Het rif beslaat een oppervlakte van bijna 9.500 km² en strekt zich uit langs drie Braziliaanse deelstaten: Maranhão, Pará en Amapá, ongeveer op 120 km uit de kust en loopt door tot voor de kust van Frans Guyana. Recente expedities naar het gebied doen echter vermoeden dat het tot wel vijf keer groter zou kunnen zijn.

Ontdekking

Vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw werd het bestaan van een verborgen rif in de monding van de Amazonerivier al vermoedt. Zo werd bijvoorbeeld de visvangst in de deelstaat Amapá gekenmerkt door grote hoeveelheden kreeft en zeebaars. Deze soorten komen van nature voor in ecosystemen bij riffen.

In 1975 bestudeerde een Amerikaans onderzoeksschip de garnalenrijkdom langs de kust van Brazilië en wierpen hun netten uit bij de Amazonerivier. Ze troffen diverse soorten aan die er theoretisch niet zouden moeten zijn. Op de zeebodem vonden zij sponzen en vissen die men meestal bij riffen vindt.

Deze ontdekking werd besproken op een symposium in 1977, maar er werd verder niets meer mee gedaan. Pas in 2010 werd het gebied weer bestudeerd. Een groep wetenschappers onder leiding van onderzoekers van de federale universiteit van Rio de Janeiro, reisden twee keer naar de monding van de Amazone en konden de bevindingen van tientallen jaren eerder, bevestigen.

Het waren twee succesvolle expedities en er werden monsters van de zeebodem genomen. Ze vonden sponzen, veel soorten koraal, vissen en rodolieten. Hun studie, die het Amazonerif bekendmaakte, werd gepubliceerd in het blad Science Advances in april 2016. De publicatie werd ondertekend door 39 auteurs (waarvan 38 Braziliaans) van 12 verschillende instituten. Ondanks deze studie en het bewijs, is er voor 2017 niemand geweest die daar op de zeebodem de bewoners, kleuren en vormen van dit levende systeem heeft bekeken en vastgelegd.

In januari 2017 werd een expeditieteam samengesteld, waaronder een deel van de wetenschappers die hun onderzoek eerder hadden gepubliceerd in Science Advances, onder leiding van milieuorganisatie Greenpeace, met als doel om de eerste onderwaterfoto’s en -video’s van het Amazonerif te maken. Het Greenpeaceschip Esperanza was uitgerust met onderwatercamera’s en een bemande mini-onderzeeër en maakte twintig dagen lang opnames op de zeebodem. Hoewel er geen biologisch materiaal werd meegenomen, verzamelde het onderzoeksteam wel nieuwe en belangrijke informatie die zal bijdragen om het ecosysteem van het Amazonerif beter te begrijpen. Na de expeditie hebben wetenschappers een schatting gemaakt van de omvang van het rif en denken nu dat het vijf maal groter is dan de 9.500 km² waarop het gebied oorspronkelijk geschat werd. Ook hebben ze vissoorten gezien die mogelijk nog niet bekend zijn bij wetenschappers.

Unieke eigenschappen

De ontdekking van het Amazonerif is zo bijzonder omdat er geen gegevens bekend zijn over een rif bij de monding van een grote rivier waar ook ter wereld. Dit wordt beschouwd als een nieuwe bioom met unieke kenmerken.

Koraalriffen bevinden zich meestal in ondiep, kristalhelder zout water waar veel zonlicht doordringt. De organismen hebben licht nodig om aan voedsel te komen door fotosynthese. De monding van de Amazone heeft heel andere eigenschappen. Het water is er modderig en troebel met een sterke stroming waarbij grote hoeveelheden zoet water zich mengen met zout zeewater waardoor de temperatuur en de pH-waarde van het water veranderen.

De wateren in de regio zijn troebel onder invloed van de in zee stromende Amazonerivier die grote hoeveelheden sediment uit het regenwoud van de Amazone meeneemt zoals de resten van bomen, dieren, mineralen enzovoort. Het rivierwater is lichter dan zeewater en blijft hangen. Hierdoor kan het zonlicht de zeebodem en het rif ter plaatse niet bereiken. Zonder zonlicht is het voor organismen onmogelijk om zuurstof te produceren door fotosynthese. Het bestaan van dit ecosysteem zou dus onmogelijk moeten zijn, maar het Amazonerif heeft zich aangepast en overleefd. Er zijn bacteriën aangetroffen die chemosynthese in plaats van fotosynthese gebruiken als hun bron voor energie. De sponzen van het rif eten deze bacteriën en dat maakt het bestaan van dit unieke rif mogelijk .

De specialist in de ecologie van Indo-Pacifische koraalriffen en tevens hoofd-researcher van het Franse Institut de Recherche pour le Développement in Marseille, Mehdi Adjeroud, zei in een interview met de krant Le Monde: "Tijdens mijn lessen op de universiteit, leer ik studenten dat koraalriffen niet kunnen ontstaan in de buurt van grote rivieren zoals de Amazone of de Ganges." Maar het Amazonerif bewijst dat de wetenschap maar weinig weet van dit soort ecosystemen. "Alles wat hierover tot nu toe gepubliceerd is, is nu achterhaald. We zijn leerboeken aan het herschrijven", zei onderzoeker Fabio Thompson tegen The Guardian .

Ecologie

Ondanks de expedities naar het Amazonerif en de bestudering ervan, denken wetenschappers dat slechts 5% van het totale oppervlak bekend is. Desondanks zijn er onder andere geregistreerd: 40 soorten koraal, 60 soorten sponzen (inclusief 29 mogelijk nieuwe soorten), 73 soorten rifvissen, kreeften en zeesterren.

Op foto’s die gemaakt zijn tijdens de Greenpeace-expeditie, zijn ook andere organismen te zien zoals: wrakbaarzen, snappers (bedreigde diersoort), sardines, roggen, zeesterren, spinkrabben, kreeften, zeeanemonen, zwart koraalkolonies, banken van rodolieten en mogelijk ook nieuwe soorten koraalvlinder. Wetenschappers zagen ook vissoorten die volgens hen alleen in de Caraïben voorkomen. Er wordt nu gespeculeerd of het ecosysteem misschien doorloopt van de Abrolhosarchipel tot in de Caraïbische wateren.

Bedreiging door olie-industrie

Hoewel het Amazonerif pas kortgeleden is ontdekt, wordt het nu al bedreigd door de olie-industrie. In 2013 deden de Franse oliemaatschappij Total en het Britse BP mee in veilingen van het nationale agentschap voor olie, aardgas en biobrandstoffen van Brazilië (ANP) en verkregen zo exploratierechten voor gebieden in de monding van de Amazonerivier. Deze gebieden liggen vlakbij het Amazonerif. De schattingen van het ANP voor dit gebied, komen uit op ongeveer 14 miljard vaten olie. BP is eigenaar van één blok in de regio en Total heeft er vijf. Het blok dat het dichtstbij ligt op slechts 8 km van het rif verwijderd, is eigendom van Total. De eerste bron die in productie kan gaan, ligt op 28 km van het rif. Een olielek in de regio zou niet alleen de zeer kwetsbare bioom van het rif bedreigen, maar alle vormen van leven in de Amazonemonding waar volgens de International Union for Conservation of Nature (IUCN) veel bedreigde diersoorten leven zoals lamantijnen en reuzenotters.

Zowel BP en Total proberen milieuvergunningen te krijgen van het Braziliaanse ministerie Ibama (Instituto Brasileiro do Meio Ambiente e dos Recursos Naturais Renováveis) om met exploratie (proefboringen die moeten uitwijzen of olieproductie hier commercieel aantrekkelijk is) te beginnen. Beide bedrijven hebben al milieueffectrapportages ingediend die door Ibama zijn afgewezen op grond van onvolledigheid en gebrekkigheid van gegevens .

Campagne om het Amazonerif te beschermen

De kans dat er in de regio olie-exploratie plaats zal gaan vinden, verontrust veel wetenschappers, natuurliefhebbers en beroemdheden. Sinds de onderwateropnamen van het rif zijn genomen, is Greenpeace een wereldwijde campagne begonnen om BP en Total te bewegen af te zien van oliewinningsprojecten in het gebied en Ibama te bewegen om geen verdere vergunningen te verlenen.

Vanaf januari 2017 zijn er diverse initiatieven geweest om de bedrijven én Ibama onder druk te zetten. De petitie heeft al meer dan 1,6 miljoen ondertekenaars uit de hele wereld die de Greenpeacecampagne ondersteunen. In juli 2017 verenigden beroemdheden en experts in mariene biologie zich, door een gezamenlijke brief te publiceren waarin zij hun bezorgdheid uitdrukken over de risico’s van oliewinning voor de regio. Het document is onder meer ondertekend door de Indiase econoom Pavan Sukhdev, de Amerikaanse oceanografe Sylvia Earle en de Britse professoren Jason Hall-Spencer en Murray Roberts. Onder de Braziliaanse ondertekenaars waren: klimatoloog Carlos Nobre, natuurkundige en IPCC-lid Paulo Artaxo en onderzoekers die betrokken waren bij de ontdekking van het Amazonerif zoals Eduardo Siegle, Nils Edwin Asp Neto en Ronaldo Francini Filho. Ook de surfer Maya Gabeira steunt de campagne net als de band Midnight Oil die tijdens de tour door Brazilië in mei 2017 de Rainbow Warrior bezocht en zich achter het protest schaarde.

Volgens milieubeschermers is het zo belangrijk om het Amazonerif te beschermen tegen olievervuiling vanwege zijn unieke eigenschappen en omdat er nog zo weinig over bekend is.

De milieueffectrapportages die BP en Total hebben ingediend, werden ook bekritiseerd door milieubeschermers. Specialisten op het gebied van geologie, waterbouwkunde en mariene biologie maakten een kritische analyse van de rapportages waarbij ook werd gekeken naar de socio-economische aspecten van oliewinning: "de studies zijn gebrekkig en inconsistent waardoor een correcte inschatting van de gevolgen van de voorgestelde activiteiten wordt gecompromitteerd". Greenpeace stelde op basis daarvan een rapport samen en publiceerde het. Volgens het kritische rapport houden de oliemaatschappijen bijvoorbeeld geen rekening met de invloed van de uitloop van de Amazonerivier in geval van een olielek. Dat maakt het onmogelijk om een werkelijke impact in te schatten mocht zich olie verspreiden op zee.

Total heeft zelf inmiddels al toegegeven dat, mocht er nu een olielek ontstaan, de kans dat de olie in het Amazonerif terecht zou komen, ruwweg 30% is. Hoge concentraties olie kunnen het Amazonerif, dat een unieke bioom is waarover we nog zo weinig weten, doden.

Wereldwijd protest

Sinds het Amazonerif in de schijnwerpers staat, hebben de oliemaatschappijen diverse protesten tegen de geplande boringen in Brazilië ondergaan. De eerste protesten van Greenpeace tegen de plannen van Total in Brazilië, eindigden in een dagenlange inverzekeringstelling van Greenpeaceactivisten waaronder een directeur van de ngo, Bunny McDiarmid, die ook deelnam aan het protest. Het protest bestond uit het beklimmen van een schoorsteen van Totals grootste raffinaderij in Europa in de haven van Antwerpen om daar vervolgens een spandoek aan te hangen met de tekst "Total, don’t destroy the reef".

In maart 2017 maakte artiest en activist John Quigley een menselijk spandoek van meer dan 500 mensen op het strand van Copacabana, Brazilië. Ze vormden de tekst: "Verdedig het Amazonerif" en later veranderde de zin in "Geen olie". De meeste deelnemers waren studenten uit Rio de Janeiro.

In hetzelfde weekend in mei gingen 450 Greenpeace-activisten uit zes landen de straat op om te protesteren tegen de Franse oliemaatschappij Total en de risico’s van oliewinning bij het Amazonerif . Het bedrijf was ook het doelwit van dertig activisten die voor Totals hoofdkantoor in Rio de Janeiro, een olielek simuleerden en spandoeken droegen met teksten als "Total, back off the Amazon Reef" en "The people say no. Science says no. Ibana says no".

Bij het hoofdkantoor van BP in Londen droegen tientallen mensen enorme zeedieren mee om te protesteren tegen de bedreiging van het leven op het Amazonerif in geval van een ongeluk. Ook werd in Groot Brittannië de tekenfilmfiguur van SpongeBob Squarepants gebruikt als symbool van de Greenpeacecampagne voor de bescherming van het rif, de rodolieten en zeesponzen zoals hij.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Amazon Reef op Wikimedia Commons.