Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
De Werker
De Werker was een socialistisch sluikblad dat werd uitgegeven tijdens de Tweede Wereldoorlog. [1]
Het eerste nummer verscheen in mei 1941. De naam was een verwijzing naar het gelijknamige blad dat in 1868 verscheen als weekblad van het Volksverbond van Antwerpen, een groepering van flaminganten, republikeinen, anti-klerikalen en socialisten, die een jaar eerder opgericht was door Philip Coenen. Na de oorlog ontkende Jos Van Eynde dat men op dat bewust wou breken met het socialisme van de jaren dertig.
Het blad bleef verschijnen tot de bevrijding van Antwerpen in september 1944, waarna het netwerk van het sluikblad betrokken werden bij de reguliere pers, veelal de Volksgazet.
Druk
De verantwoordelijke voor de druk van het blad was Maurice Dequeecker, toenmalig gemeenteraadslid (na de oorlog burgemeester) van Deurne. Andere stichtende leden waren Jan van Overloop, Jos Van Eynde, Ward Coens, Louis Major, Ward Cassiers en Bert Van Kerckhoven.[2][3]
Samen met Louis Major nam Dequeecker contact op met zijn collega bij de openluchtschool in de Constitutiestraat Jeanne De Meulder die het typewerk zou uitvoeren van de eerste zes edities, die verschenen tussen mei en oktober 1941. Enkele van deze uitgaven werd bij haar thuis gestencild. Eén uitgave werd bij Albert Swolfs vermenigvuldigd. De meeste edities zouden echter worden gestencild in de openluchtschool.
De oplage was in deze periode waarschijnlijk beperkt tot maximaal 500 exemplaren. (Het laatste exemplaar in 1944 zou worden gedrukt op 4000 exemplaren).
Om het blad professioneler te kunnen verspreiden spraken Dequeecker en Major de drukker Karel Jozef Guillaume aan, die toestemming gaf de drukkerij in de Lamorinièrestraat 68 te gebruiken. Guillaume was verder niet betrokken bij het blad en liet alles over aan de magazijnoverste Jan Peeters, die eerder ook al drukwerk uitvoerde voor de verzetsgroepen Steeds Vereenigd en de groep rond Wim Luyten. Het eerste gedrukte nummer zou in december 1941 verschijnen.
Andere drukkers ware Theofiel Murat die enkele keren als letterzetter zou fungeren. Uiteindelijk zou Pieter Gamblin van drukkerij Gamblin in de Gallifortlei de meeste uitgaven drukken.
Nadat op 4 december 1942 een razzia tegen het Antwerpse Onafhankelijkheidsfront werd uitgevoerd legde men de productie van De Werker gedurende korte tijd stil. Drukker Guillaume werd aangehouden maar Jan Peeters zou het werk aan de sluikpers snel hervatten. Dit werk gebeurde trouwens grotendeels buiten medeweten van zijn baas.
Opmaak teksten
Alle teksten voor De Werker werden steeds verzameld bij Bert Van Kerkhoven. De meeste artikels werden ondertekend met een schuilnaam, zoals “Nicodemus” (Louis Major), “Homonovus” (Jos Van Eynde) of “Herman de Geus” (Bert Van Kerkhoven). Andere artikels waren anoniem, zoals bijvoorbeeld de artikels van Ward Cassiers of het artikel “VNV Winterhulp Antwerpen” van Dequeecker.
De politieke redactie van het blad was in handen van Jos Van Eynde, al werden de artikelen steeds in groep besproken. De leden zagen elkaar op bijna dagelijkse basis.
Van Kerkhoven bewaarde de teksten in een blikken doos in de tuin. Eens alle teksten verzameld waren, werden ze gezet door Jan Peeters. Désiré Voorbraeck bracht dit zetsel vervolgens naar de drukker, en haalde het drukwerk later ook weer op waarna het bij hem thuis werd bewaard. Later in de oorlog zou het vervoer ook een aantal keren gebeuren door Leon Van der Aa.
Verdeling van het blad
De verdeling gebeurde in drie sectoren: de stad Antwerpen (bediend door Van Kerkhoven), het arrondissement (Edward Van Eyndonck) en de syndicale sector (Voorbraeck)
Verdeling Antwerpen: stad
- Jos Reussens verdeelde het blad (ca. 300-4000 exemplaren) in Borgerhout en Stuyvenberg. Hij kreeg de bladen oorspronkelijk via Van Eyndonck (juli 1941 december 1941), later werden ze bezorgd door Theo Bergers. De laatste oplage (augustus 1944) werd geleverd door Louis Van Cauwenbergh).
Aanvankelijk kreeg Reussens de bladen van Van Eyndonck, die ze hem gaf op de Kooperatieve. Van juli 1941 tot december 1941 bracht Van Kerkhove ze bij hem aan huis (Huybrechtsstraat). In 1942 werd hij hoofdverdeler voor Antwerpen-Noord en werden de verschillende uitgaven hem gebracht door Theo Bergers. De laatste oplage, van augustus 1944, werd hem gebracht door Louis Van Cauwenbergh.[364] Reussens verdeelde op die manier per keer drie- tot vierhonderd exemplaren.
De meeste voornoemde leden waren lid van de Socrates-groep onder leiding van Adolf Molter.
- Theo Bergers verdeelde zelf een 100-tal exemplaren, vermoedelijk in het centrum van Antwerpen.
- Bert Van Kerkhoven bezorgde ca. 100 exemplaren aan zwoel Frans Cloos als Charles Bocksteins. Cloos verstuurde ca. 80 exemplaren per post, maar stopte hier spoedig mee omdat dit teveel kostte. Van Kerkhoven leverde het blad ook aan Joris Oosterwijck, Lode zielens, zijn broer Jos Van Kerhoven en Achiel Reijntjens, een lid van de Socratesgroep van Willem Wuyts.
- Karl Van Cauwenbergh verdeelde ca. 300-400 exemplaren bij de socialistische jeugdbeweging, waaronder aan Bert Hoorebeke, die het blad verdeelde bij de Mercantille-scheepswerf.
Verdeling ruimere omgeving Antwerpen
De omgeving van de stad werd bedeeld door Edward Van Eyndonck die onder meer Alfons Van Mol in Berchem per uitgave ca. vijfhonderd exemplaren bracht
De syndicale sectoren
Voorbraeck bezorgde het blad in principe aan de vakbonden, maar in de praktijk geburde dit ook door anderen, met naast Bert Hoorebeke ook Georges De Crom, en Karel Peleman (Cockerill scheepswerf)
Ward Cassiers kreeg zijn nummers van De Werker direct op de vergaderingen.
Leon Van der Aa ontving De Werker via Pierre Van den Bergh en verdeelde het verder naar onder meer Georges De Crom en zeekapitein Eugène Colson die een 40-tal exemplaren ontving. Opmerkelijk is dat Colson geen socialist was maar betrokken bij de Nationale Koninklijke Beweging .
Bediening van het Onafhankelijkheidsfront
Tot slot werd het blad ook bedeeld aan het Onafhankelijkheidsfront. Vermoedelijk bezorgde Rik Lenaerts het blad aan Wim Luyten. Waarschijnlijk was er echter geen structurele samenwerking tussen het Onafhaneklijkheidsfront en personen betrokken bij De Werker.
Bronnen, noten en/of referenties
|