Ben Koks

Ben Koks met nestjong blauwe kiekendief.

Ben J. Koks (Driehuis, 1963) is een Nederlandse ornitholoog en oprichter van Werkgroep Grauwe Kiekendief.

Ben Koks groeide op in Noord-Holland, waar hij de middelbare landbouwschool bezocht. Al jong raakte hij gefascineerd door de vogelwereld. Sinds 1972 houdt hij zich actief met vogels bezig. Zijn eerste grauwe kiekendief zag hij op 5 mei 1978 bij De Burchtkamp in Flevoland.

Akkervogels

Na zijn studie Milieukunde aan het Van Hall Instituut in Groningen begon hij zich actief met akkervogels bezig te houden. In 1990 ontdekte hij een broedpaar van een grauwe kiekendief in de Carel Coenraadpolder, het eerste broedpaar dat in Groningen in akkerland zijn nest maakte. In toenemende mate raakte Koks betrokken bij het opzetten van een Europees georiënteerd beschermingsconcept, daarbij in het bijzonder gestimuleerd door Beatriz Arroyo (bescherming, onderzoek) en Roger Clarke (onderzoek dieetkeuze, overwintering). Binnen Nederland heeft Rob Bijlsma belangrijk geholpen met de systematische aanpak van het primaire roofvogelonderzoek, en is Kees van Scharenburg als ambtenaar bij provincie Groningen bepalend geweest voor de beleidsontwikkeling rond akkervogelbescherming. Het verdiepen van de kennis over de grauwe kiekendief legde de basis voor het ontwikkelen van beschermingsconcepten voor akkervogels.

Opzetten nieuwe categorie van natuurbeheer

Door gebruik te maken van de laatste inzichten rond akkervogelbescherming én het in gang zetten van natuurbeheer in grootschalig akkerland, is Ben Koks de stuwende kracht geweest achter ontwikkelingen rond agrarisch natuurbeheer bij akkerbouwers. Zijn lobbycapaciteiten zijn doorslagend geweest bij de introductie van ‘natuurbraak’ (1995), ‘akkerranden’ (1997), ‘wintervoedselveldjes’ (2007) en het concept ‘Vogelakkers’ (2014). Daarnaast heeft Ben Koks de basis gelegd voor agrarische natuurverenigingen in Drenthe, Groningen en Flevoland. Tevens was hij mede-initiatiefnemer van de eerste agrarische natuurvereniging in Duitsland (Rheiderland).

Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief

In 2005 richtte hij de Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief / Dutch Montagu’s Harrier Foundation op. De stichting organiseert bescherming van de nesten van grauwe kiekendieven in akkerland, en doet onderzoek naar de levenscyclus van de grauwe kiekendief. Sinds de nog zeldzamere blauwe kiekendief in 2009 in akkerland is gaan broeden, wordt deze soort meegenomen in het beschermings- en onderzoeksprogramma.

Als eerste in Nederland wist Ben Koks in 2005 satellietzenders bij vogels te organiseren. Vervolgens zijn grauwe kiekendieven in Duitsland (deelstaten Brandenburg, Mecklenburg Vorpommern, Neder-Saksen, Noordrijn-Westfalen, en Saksen-Anhalt) Denmarken, Engeland, Polen en Wit-Rusland met satellietzenders uitgerust. Daardoor werd bekend welke routes grauwe kiekendieven tijdens de trek kozen, en hoe ze de winter doorbrachten.

Onderzoek in Sahellanden

In januari 2006 organiseerde promovenda Christiane Trierweiler samen met Ben Koks de eerste expeditie naar Niger, één van de Sahellanden waar grauwe kiekendieven overwinteren. In de jaren daarop volgden Burkina Faso, Mali en Senegal. Het onderzoek naar de winterecologie is opgezet om jaarrond een betere bescherming mogelijk te maken. Werkgroep Grauwe Kiekendief behoort hiermee tot de selecte kring van organisaties die alles op alles zet om de jaarrondecologie van de soort te doorgronden.

Wetenschappelijke samenwerking

In de loop der jaren is samenwerking opgebouwd met tal van wetenschappelijke instituten: RUG, UvA, Wageningen UR, Vogelwarte Helgoland, het Centre National de Recherche Scientifique en de Universiteit van Lund. Samen met professor [Rudi Drent] nam Ben Koks in 2003 het initiatief om een wetenschappelijke bodem onder het beschermingswerk rond de grauwe kiekendief te leggen. Het promotietraject dat Christiane Trierweiler in 2005 startte werd in 2010 afgerond met het proefschrift The annual cycle of a migratory raptor, Montagu's harrier, in a modern world.

In 2002, toen nog werkzaam bij Sovon, zette Ben Koks zich met Henk Jan Ottens ervoor in om de veldleeuwerik in grootschalig akkerland te onderzoeken. Vanuit Werkgroep Grauwe Kiekendief heeft dit uiteindelijk geleid tot de promotie van Marije Kuiper bij Wageningen UR.

Ben Koks werd in 1995 onderscheiden met de Herman Klomp Prijs, een prijs die periodiek wordt uitgereikt aan iemand die zich verdienstelijk heeft gemaakt met vernieuwend vogelonderzoek met een sterke link naar bescherming, en daarover heeft gepubliceerd.

In 2015 debuteert Ben Koks in de Duurzame 100 van Trouw, waar hij binnenkomt op plaats 44 met een pleidooi voor natuur-inclusieve landbouw.

Publicaties

In de meest recente publicatie van Werkgroep Grauwe Kiekendief wordt het concept Vogelakker beschreven:

• Testing a novel agri-environment scheme based on the ecology of the target species, Montagu's Harrier Circus pygargus. Almut E. Schlaich, Raymond H. G. Klaassen, Willem Bouten, Christiaan Both and Ben J. Koks. 2015. Ibis 157 (4): 713-721

Twee publicaties van Werkgroep Grauwe Kiekendief werden in 2014 onderscheiden met de Watson Raptor Science Prize:

• When and where does mortality occur in migratory birds? Direct evidence from long-term satellite tracking of two raptors. Klaassen, R.H.G., Hake, M., Strandberg, R., Koks, B.J., Trierweiler, C., Exo, K.-M., Bairlein, F. & Alerstam, T. (2014) Journal of Animal Ecology, 83, 176-184. doi: 10.1111/1365-2656.12164

• A Palaearctic migratory raptor species tracks shifting prey availability within its wintering range in the Sahel. Trierweiler C., Mullié W.C., Drent R.H. †, Exo K.M., Komdeur J., Bairlein F., Harouna A., de Bakker M. & Koks B.J. 2013. Journal of Animal Ecology doi: 10.1111/j.1365-2656.2012.02036.x (pdf)

Voetnoten

Externe links

Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief