Vorlage

Vorlage is het Duitse woord voor een prototype, een sjabloon, het exemplaar dat als bron of als voorbeeld wordt gebruikt. De tekst die door een kopiist als origineel of bron (vorlage) werd gebruikt (dat wat „voor” de kopiist „lag”), was in de meeste gevallen ook niet het uiteindelijke originele handschrift (autograaf) van de auteur, maar een kopie.

Het woord vorlage werd uit het Duits in andere talen overgenomen. In het Engels heeft het de betekenis ’een vroegere versie of manifestatie van een tekst in kwestie’. Het kan verwijzen naar een versie van de tekst zelf, of naar een ingewikkeldere manifestatie van de tekst (bijvoorbeeld, een aantal kopieën of fragmenten).

In de vertaalwetenschap betekent de vorlage de tekstversie in de brontaal die door een vertaler wordt vertaald. De Lutherbijbel is bijvoorbeeld een vertaling van de Textus Receptus. De Textus Receptus is in dit geval de vorlage van Luthers vertaling.

Soms is de vorlage van een tekst in de geschiedenis verloren gegaan. De vorlage kan soms worden gereconstrueerd aan de hand van de vertaling. Een gereconstrueerde vorlage kan een retroversie worden genoemd. Hoewel er altijd een mate van onzekerheid bestaat over een gereconstrueerde tekst, kan de vorlage in sommige delen zo betrouwbaar gereconstrueerd worden dat de vertaling en de retroversie gebruikt kunnen worden als een getuige in de tekstkritiek. Soms is de gereconstrueerde vorlage van een tekst de enige getuige van de tekst in de originele taal. In dat geval gebruikt de tekstcriticus een conjectuur, een logische beredenering voor een tekstversie die niet letterlijk voorkomt in de beschikbare manuscripten.

De reconstructie kan ook vergeleken en gecombineerd worden met andere tekstgetuigen. Wetenschappers gebruiken bijvoorbeeld een gereconstrueerde vorlage van de Griekse Septuaginta-vertaling van de Hebreeuwse Bijbel om suggesties te doen over hoe de oorspronkelijke tekst zou hebben geluid, bijvoorbeeld wanneer de Hebreeuwse Masoretische tekst een schrijffout lijkt te bevatten. Dit gaat dan gewoonlijk over een enkele Hebreeuwse letter die vervangen werd, waardoor het woord anders vertaald werd naar het Grieks.

Een ander voorbeeld: de Koptische fragmenten van Plato’s dialoog De Staat in de Nag Hammadigeschriften worden gebruikt als bewijsstukken om Plato’s originele Griekse tekst vast te stellen.

Voor het grootste deel van het apocriefe evangelie volgens Thomas bestaat de Griekse tekst enkel als een retroversie van de Koptische vertaling, aangezien voor de meeste uitspraken (logia) in dit geschrift geen enkel exemplaar van de Griekse vorlage bekend is.