Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Strienestad
Strienestad is de naam die Steenbergen draagt tijdens het carnaval. Het carnaval in Strienestad kent een aantal unieke personages die figureren in het carnavalsspel en staat daarnaast bekend om de grote rol die kinderen innemen bij de viering. Naast de diverse verschillen, kent het carnaval in Strienestad de meeste overeenkomsten met de in het Krabbegat (Bergen op Zoom) en Tullepetaonestad (Roosendaal) gevierde carnavalsfeesten.
De naam van 'Strienestad' stamt af van de rivier de Striene, een Middeleeuws water dat in lang vervlogen tijden lag, waar zich nu het Haringvliet en het Schelde-Rijnkanaal bevinden. Inwoners van Steenbergen worden tijdens het carnaval 'Bietboeren' (mannen) en 'Meerminnen' (vrouwen) genoemd. Het eerste verwijst naar de suikerfabriek die tot in de jaren tachtig aan de stadsrand bevond en een belangrijke industrie in de streek vormde, terwijl de tweede benaming teruggaat op een oude sage waarin een drietal zeemeerminnen de stad Steenbergen aandoen.
Historie
Carnaval in Steenbergen kent een lange, maar doorbroken, geschiedenis. Uit diverse archiefstukken blijkt dat het feest al in de Middeleeuwen in de stad gevierd werd. De Katholieke Kerk verzet zich gedurende het midden van de 19e eeuw steeds sterker tegen het carnavalsfeest dat het als geweldadig, onbeschaafd en ongeregeld wordt beschouwd, wat er toe leidde dat carnaval grotendeels uit het openbare leven verdween. Wanneer er in 1886 een moord wordt gepleegd tijdens een heimelijk carnavalsfeest, wordt het in Steenbergen daarnaast bij verordening verboden zich gemaskerd in een café te bevinden.[1]
Na de Tweede Wereldoorlog keert het carnaval langzaam terug in de openbaarheid. In 1955 organiseerde zangvereniging 'De Strienespelers' een vrij toegankelijk carnavalsbal en drie jaar later is het de Katholieke Jonge Middenstandsvereniging die in 1958 een kinderoptocht door de straten van Steenbergen leiden. Op 1 januari 1959 is het eerste Snorrebal, het traditionele openingsbal van het carnaval in Strienestad, een feit. In het jaar 1961 wordt officieel de 'Stichting Karneval Steenbergen' opgericht, met als doel het organiseren van carnavalsactiviteiten in Steenbergen.
Personages
Het Strienestadse carnaval kent een vijftal figuren die tezamen 'Het Gevolg' genoemd worden. Leden van het gevolg worden benaderd en gekozen uit de gehele Steenbergse bevolking en hoeven vooraf geen lid te zijn van de carnavalsstichting. Nieuwe dragers van het pak worden op 11-11 aan de carnavalsvierders voorgesteld, en kunnen aanblijven zo lang als zij zelf willen. Wanneer een persoon ophoudt een van de figuren te spelen, hangen zij hun pak op carnavalsdinsdag tijdens de musverbranding (letterlijk) aan de wilgen en trekken hun carnavalskiel weer aan met daarop een embleem waarop staat hoe lang zij welke rol vervuld hebben.
Prins, Nar en Driemanschap
- De Prins is het hoofd van Het Gevolg. Op de zaterdag voor het eigenlijke carnaval krijgt de Prins de sleutel van de stad uit handen van de burgemeester, waarna hij vier dagen lang heerst over Strienestad. De kleding van de Prins bestaat uit een pak met witte en rode strepen met daarop een in goud geborduurde Bietboer en Meermin, een rode mantel en een ketting met de Gouden Meermin, de hoogste carnavalsonderscheiding. Bij officiële onderdelen van het carnaval reikt hij als enige eretekens uit zoals de 'Uisorde, de Bronzen, Zilveren en Gouden Plak en de Zilveren Meermin. Wat betreft zijn naam heeft de Prins twee keuzes. Hij kan de dialectversie van zijn doopnaam aannemen, zo verwordt Johannes bijvoorbeeld tot Wannes, of de naam Strienius. In beide gevallen wordt de naam gevolgd door een nummer dat aangeeft hoeveel eerdere prinsen deze naam hebben gedragen.
- De Nar is de vertrouweling van de Prins en als enige van Het Gevolg vrij om te doen wat hij wil. De Nar mag de Prins onderbreken of door hem heen praten. Vaak zorgt de Nar voor het komische tegengeluid bij de meer serieuze Prins. De Nar is goedwillend, maar eigenwijs en komt hierdoor vaak in de problemen. De kleding van de nar bestaat uit een groen en rood kostuum met diverse koperen belletjes. De naam van de Nar is doorgaans een variatie op de eigen voornaam.
- De Deftige Flodder is de ceremoniemeester van het carnaval in Strienestad. Oorspronkelijk was de Flodder de bijnaam van een notoire landloper die begin 20ste eeuw 's nachts geregeld in beschonken toestand mensen op straat lastigviel. Om hun kinderen op tijd binnenshuis te krijgen, verzonnen de Steenbergenaren een verhaal waarin de Flodder tot een spook werd gemaakt. Als carnavalsfiguur is de Flodder geen zwerver maar juist een deftige heer, die zich desondanks, als het op het laten schrikken van kinderen aankomt, niet altijd kan beheersen.
- Jan Oorlog was de bijnaam van een veldwachter uit het verleden van de stad en tijdens het carnavalsfeest geldt Jan Oorlog als de politieagent van Strienestad. Hij draagt een zwart uniform met rode accenten en een bepluimde kepie. Wanneer het Gevolg zich op straat bevindt gaat Jan Oorlog voorop, evenals bij de diverse optochten. Bij de Grote Optocht maakt hij hierbij gebruik van een zwarte dienstfiets.
- De Mussenkoning vindt zijn oorsprong in een reeks Middeleeuwse akten waarin aan de burgers van de stad in de lente een vergoeding werd aangeboden voor gedode mussen, destijds een plaag voor de boeren. Degene met de meeste vogels op zijn naam, werd vermeld als 'mussekoninck'. In zijn carnavalsvorm is de Mussenkoning essentieel voor het beëindigen van het carnaval in Strienestad, omdat hij de leiding heeft over de musverbranding op carnavalsdinsdag klokslag middernacht.[2]
Jeugdgevolg
Alle leden van Het Gevolg hebben jeugdige tegenhangers. Zo kent Strienestad iedere twee jaar een nieuwe Jeugdprins, Narreke, Jantje Oorlog, een leutig Flodderke en een Mussekoninkje. Daarnaast bevindt zich in het jeugdgevolg ook een Leutvrouwke, dat snoep aan kinderen uitdeelt. In tegenstelling tot het volwassen Gevolg bestaat het jeugdgevolg uit zowel jongens als meisjes. Het jeugdgevolg is aanwezig bij alle kinderactiviteiten, zoals de Kinderoptocht, het Spel op de Mart en de Lampionnenoptocht.
Officiële evenementen
Elluf Elluf
Op 11 november begint het carnavalsseizoen met de bekendmaking van het nieuwe carnavalsmotto. Dit is een gevleugelde spreuk in dialect en vormt het thema van de het carnaval van dat jaar. Om klokslag 23:00u wordt bij het carnavalsbeeldje aan het Strieniusplein door alle aanwezige Bietboeren en Meerminnen de eed gezworen. De eed, die wordt afgenomen door Jan Oorlog, bestaat uit elf beloftes die de carnavalsvierders, bij kaarslicht en op hun knieën, beloven na te komen.
Snorrebal & Snorrekusbal
Op de zaterdag twee weken voor carnaval vindt het Snorrebal plaats. Hierbij treden dweilbands op, worden variété-acts opgevoerd en wordt het aanwezige publiek het nieuwe insigne getoond en het nieuwe mottoliedje aangeleerd. De volgende dag, is er 's middags een soortgelijke activiteit gepland, ditmaal toegespitst op kinderen.[3]
Kinderoptocht
Op de zaterdag voor carnaval vindt de Kinderoptocht plaats. Deze optocht trekt door de binnenstad van Steenbergen en bestaat uit kinderen in de leeftijd tot 12 jaar. Kinderen kunnen individueel, in paren of in groepen deelnemen. De optocht eindigt bij het Leutpeleis (het oude stadhuis van Steenbergen) waar de Prins na de optocht de sleutel van de stad wordt overhandigd door de burgemeester. Na afloop krijgen alle deelnemende kinderen een speciaal kinderinsigne.[4]
Karnevalsmis
Op carnavalszondag begint op 11:11u de mis in de Sint-Gummaruskerk. Tijdens deze mis worden zowel kerkelijke als carnavalsliederen gezongen en gaat men ter communie. De bezoekers zijn gehuld in carnavalskledij en Het Gevolg gaat samen met de pastoor voor in de mis. Het thema van de dienst is ieder jaar ongewijzigd: vrede en bezinning.
Spel op de Mart
Het Spel op de Mart is een openluchtspektakel dat sinds 1978 deel uitmaakt van het Strienestadse carnaval. Het vindt plaats op carnavalsmaandag op de Markt van Steenbergen, waar een groot decor en podium wordt gebouwd waarop het jeugd- en volwassengevolg een toneelopvoering geven. Ieder jaar wordt een nieuwe verhaal geschreven, waarbij het doorgaans de leden van het jeugdgevolg zijn die het tot een goede afloop laten komen.[5]
Lampionnenoptocht
De Lampionnenoptocht vormt de apotheose van het gedeelte van het Strienestadse carnaval dat voor kinderen toegankelijk is. De kinderen verzamelen zich op de Markt, waar zij een lampion en kaarsje krijgen. Vervolgens wordt een korte ronde door de binnenstad gelopen die eindigt bij het oude stadhuis. Hier wacht de Prins en zijn gevolg hen op en vindt de kleine musverbranding plaats. Hierna is het carnaval voor de kinderen afgelopen.
Grote Optocht
De Grote Optocht op carnavalsdinsdag vormt het hoogtepunt van het carnaval in Strienestad. De optocht vertrekt vanuit de Oudlandse Straat en loopt tot aan De Kaai. De optocht is toegankelijk voor enkelingen, paren, dweilgroepen, dweilbands, kleine wagens en grote wagens, die allemaal gejureerd worden en in de (geld)prijzen hopen te vallen. In iedere categorie valt de eerste, tweede of derde plaats te behalen. Daarnaast zijn er de 'Peblieksprijs' en de 'Leutprijs' waar iedereen naar kan meedingen en die respectievelijk de door het publiek meest gewaardeerde en origineelste carnavalscreatie/act belonen.
Uitploffen van de Mus
Met het verbranden van de Mus eindigt het carnaval in Strienestad. De Prins en zijn metgezellen bedanken en nemen afscheid van het publiek. Het mottoliedje wordt een laatste maal gespeeld en wanneer leden van Het Gevolg stoppen worden zij op dit moment bedankt en geëerd. Hierna steekt de Mussenkoning de mus in brand, terwijl de Bietboeren en Meerminnen het lied 'Moeder onze mus is dood' zingen tot de vlammen doven. Hierna is carnaval afgelopen en bedankt men elkaar voor de voorbije dagen om daarna in stilte naar huis te gaan.
Het uitploffen van de Mus vindt tweemaal plaats, om 20:00u (kinderen) en om 0:00u voor de volwassen carnavalsvierders. Zodoende spreekt men ook wel van de 'Kleine Mus' en de 'Grote Mus'.
Dweilavonden en overige activiteiten
Carnaval in Strienestad speelt zich zowel in de cafés als op straat af, wanneer mensen en dweilbands van café naar café trekken. Dit wordt 'dweilen' genoemd en de dagen waarop dit kan (vrijdag, zaterdag, zondag, maandag en dinsdag) derhalve 'dweilavonden'. Het amusementsaanbod verschilt per dweilavond, veel cafés organiseren hun eigen carnavalsbals en op de straten vinden zowel ad hoc als georganiseerde activiteiten plaats, zoals bijvoorbeeld het 'Straottejaoter' waarbij mensen vrijwillig ludieke acts uitvoeren in de Kaaistraat en de Blauwstraat.
Daarnaast vinden er talloze activiteiten plaats die niet vanuit de Stichting Karneval Steenbergen worden georganiseerd. Voorbeelden hiervan zijn ondermeer het 'Zondagmiddagmatineej' in café-restaurant Z'onderZeil, het 'Straotkebaol' aan de Steenbergse haven, de 'Elluf Kroegetocht' van wandelvereniging 'De Blaar' en het 'Stèènberregs Dikteej' van het Steenbergs Cultuurgenootschap.[6]
Kleding, taal en muziek
Traditioneel gaat men in Strienestad niet verkleed 'als iets' maar 'als zichzelf'. De gebruikelijke carnavalskleding bestaat voor mannen uit een versierde kiel of uniformjas, vrouwen dragen een divers scala van kielen tot jurken. De kleding wordt versierd met kleine kleurrijke versierselen en aandenkens van vorige carnavals. Gordijnen (vitrage) wordt ook veelvuldig gedragen, net als de rode zakdoek die men zowel met de knoop van voren als van achter tegenkomt. Op straat worden onder andere oude jassen, bontjassen en leren overjassen gedragen. In Steenbergen wordt ook door inwoners van aangrenzende dorpen zoals de Welberg en De Heen carnaval gevierd. Deze plaatsen hebben hun eigen optocht maar geen eigen carnaval. Deze carnavalsvierders kan men vaak herkennen aan dweilen met 'Raldal' (Welberg) of 'Strienedurpke' (De Heen) erop.
De taal die tijdens het carnaval gesproken wordt is het Steenbergs. Niet alleen in de tekst van het motto, of mottoliedje komt het dialect terug maar ook in bijvoorbeeld toespraken of de carnavalskrant.
Voor muziek op straat en in cafés wordt gezorgd door de dweilbands. Wanneer een dweilband een café binnenkomt wordt de muziek onderbroken. De dweilbands worden na het spelen van een aantal nummers door de kastelein van het desbetreffende café getrakteerd op een consumptie. Buiten de dweilbands om wordt diverse carnavalsmuziek gedraaid waarbij sommige cafés voornamelijke lokale carnavalsmuziek draaien en andere de nadruk leggen op regionale of landelijke carnavalskrakers.
Motto's en insignes
Ieder jaar wordt op 11 november een nieuw motto bekend gemaakt. Op het Snorrebal worden vervolgens het mottoliedje en het insigne gepresenteerd. Het insigne is een gekleurd gipsen beeldje met daarop het motto. Dit wordt thuis bewaard of tijdens de carnaval om de nek gedragen.
- 1961: En gaa'de n'ok naor de maan!
- 1962: Ut word'un beesteboel
- 1963: De boer op!
- 1964: We rolle deur de leut!
- 1965: De rem d'r op!
- 1966: Uitbreije!
- 1967: D'r zit meziek in!
- 1968: Ut samme sport worre!
- 1969: t'is uit'te kunst!
- 1970: We staon all'op scherp!
- 1971: We vliege z'elf! (1x 11)
- 1972: We staampe n'op jubeltenen!
- 1973: We gooije wir oog n'ooge!
- 1974: Ut ekke n'is van de dam!
- 1975: Wa stik mijn un bos peeje!
- 1976: Heej, speul j'ok meej!
- 1977: Vusiere zumme' nut!
- 1978: Op mun eige n'outje!
- 1979: Bekek 't mar!
- 1980: k'emme draoj gevonne!
- 1981: 'Hopgepoets naor 't kommet jaor! (2x 11)
- 1982: Oe was't ok wir?
- 1983: K' sal voor jouw us 'n mus vange!
- 1984: We steken 'r de draok meej!
- 1985: Ben j'ok in vorrum!
- 1986: T'is wir un groote sjoow!
- 1987: We blaoze d'r op los!
- 1988: Wa zijn'k wir goed gemutst!
- 1989: Gèèf uit de verruf gekomme!
- 1990: Me zette de joker in!
- 1991: Strienestad in de blommekes!
- 1992: 't Zit te broeje!
- 1993: Feest j'ok meej! (3x11)
- 1994: Z'ak je kiel us haole!
- 1995: We pakke steengoed uit!
- 1996: Wa d'ek nouw aon me fiets 'ange!
- 1997: Strienestad gao d'op groote voet!
- 1998: Ebbe we genog ceente!
- 1999: 'K wou da'k de weg wies!
- 2000: 't Is eeuwig teneel!
- 2001: W'aole alles uit de kast!
- 2002: Bejje Betoetert!
- 2003: 't Stao d'in de sterre!
- 2004: We viere n’òògtij! (4x 11)
- 2005: Achterom is't kerremus!
- 2006: We speule de panne van 't dak!
- 2007: 'K zijn 'ier de koning te rijk!
- 2008: Wa d'n leutige toer is't!
- 2009: K 'eb 'r beeld bij!
- 2010: We gaon vor goud!
- 2011: Strienestad op de kaort!
- 2012: Betoverd deur de leut!
- 2013: Daor gaon we meej in zee!
- 2014: Kèk ’s, wa d’n artieste!
- 2015: Immaol in de Wolleke (5x11)
Bronnen, noten en/of referenties
|