Wijsheid

Wijsheid is de kunst om in alle levensomstandigheden juist te oordelen en te handelen. De betekenis is dus praktisch of moreel.

Taalkundig

Het adjectief wijs (het Engelse wise en het Duitse weise) met de betekenis „wetend, slim, levenservaren” gaat terug op de oude vorm wīs, wīse, „verstandig, beleidvol, slim, ervaren, geleerd, kundig”. Het wordt afgeleid van het Indo-Germaanse wortelwoord ueid-, dat in verband staat met weten. De betekenis is „kundig in verband met iets, slim, ervaren”. Dit komt ook naar voor in het Oud-Indische vedas-, „kennis, inzicht“, (vergelijk Veda). Oorspronkelijk betekende deze woordvorm vermoedelijk eerst „zien” of „gezien hebben”, zoals men kan merken aan het verschil tussen het Latijnse videre „zien” en het Griekse oida, „weten”. In het Engels merkt men het verband met het woord witness: een getuige: iemand die iets gezien heeft of iets weet. Afgeleid van wijs is het werkwoord (onder)wijzen in de betekenis „tonen, leiden, leren”. Het substantief Weisheit (wijsheid) als toestand van het wijs zijn kan men in het Middel-Hoogduits en Oud-Hoogduits in de vorm wīsheit sinds de negende eeuw aantonen. Witz, het Duitse woord voor een mop of grapje (alsook het Engelse wit) is nauw hieraan verwant in de oude betekenis „slimheid, sluwheid”.

In het Hebreeuws is wijsheid חכמה, chochma. Kabbalisten beschouwen dit als een van de tien sefirot.

Het Arabische woord حكمة, hikma, is hieraan verwant.

Het Griekse woord voor wijsheid, σοφία, sofía, is bekend uit het woord filosofie, afgeleid van filosofia: „liefde (of vriendschap) voor de wijsheid”. Het Latijnse woord is sapientia.

Opvattingen

Er bestaan talrijke voorstellingen over wijsheid.

Wijsheid door ervaring

Een vorm van wijsheid is wijsheid door (levens)ervaring. Wijze mensen hebben fouten gemaakt en daarvan geleerd. Zij zijn „door schade en schande wijs geworden”. Volgens een wat stereotype beschrijving hebben zij genoten en geleden, keuzes gemaakt, gehandeld en de verantwoordelijkheid voor hun daden aanvaard. Wijzen hebben niet alleen hun eigen belang maar ook dat van hun medemensen bevorderd. Zij hebben zichzelf leren kennen en zichzelf geaccepteerd; zij hebben de waarheid leren kennen en lijden niet meer. Zij zijn ondanks de tegenslagen die zij ondervonden gelukkig, dankbaar, vriendelijk en worden niet (meer) geplaagd door onvervulde verlangens, hebben een goed geweten en de meesten zijn niet bang voor de dood. Men zou kunnen zeggen dat zij toonbeelden zijn van een geslaagd menselijk leven, de belichaming van humaniteit.

Wijsheid door het leren van anderen

Anderen zijn in staat wijze besluiten te nemen of wijs te handelen door te leren van de fouten en de successen van anderen.

Kinderlijke wijsheid

Anderen daarentegen zijn van oordeel dat juist onervarenen (kinderen) heel wijs kunnen zijn.^[bron?]

Culturele opvattingen

Opvattingen over wijsheid spelen een rol in onder andere filosofie en religie en wisselen volgens de heersende culturele traditie. Wijsheid is een van de kardinale deugden in het christendom, alsook, evenals menselijkheid, respect en goede manieren, in het confucianisme, het taoïsme en de Chinese filosofie is wijsheid. Het confucianisme beklemtoont de waarde van de opvoeding en het onderwijs. Wijsheid in de ogen van het taoïsme is een leven in harmonie met de natuur en de kosmos. (zie ook: yin en yang, wu wei).

In het boeddhisme is wijsheid een van de vijf krachten (en ook een paramita).