Rijksmuseum Amsterdam

Het Rijksmuseum Amsterdam, meestal Rijksmuseum, of kortweg Rijks, genoemd, is het grootste en belangrijkste rijksmuseum van Nederland. Het is gelegen tussen de Stadhouderskade en het Museumplein in het Amsterdamse stadsdeel Oud-Zuid en biedt in zijn ruim 200 zalen een overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis. Een groot deel van zijn ruim 1 miljoen voorwerpen tellende collectie bestaat uit werken van 17e-eeuwse Nederlandse meesters. In het gebouw is tevens het Rijksprentenkabinet gevestigd. Het Rijksmuseum staat op de lijst van de Top 100 der Nederlandse UNESCO-monumenten.

Collecties en afdelingen

Het Rijksmuseum bezit de volgende collecties:

• Beeldende Kunst bestaande uit de de afdelingen:
  • Schilderijen
  • Beeldhouwkunst & Kunstnijverheid
  • Aziatische Kunst
• Rijksprentenkabinet (tekeningen, prenten en foto's)
• Nederlandse Geschiedenis

De collectie schilderijen geeft een overzicht van de Nederlandse schilderkunst van de 15e eeuw tot omstreeks 1900. De nadruk ligt hierbij vooral op de 17e eeuwse Hollanse Meesters. Ook bezit het museum een kleine collectie, met name, Zuid-Nederlandse en Italiaanse meesters.

De verzameling Beeldhouwkunst & Kunstnijverheid bestaat uit beeldhouwwerken, meubels en betimmeringen, edelsmeedkunst, keramiek en glas, textiel, metalen objecten en nog vele andere voorwerpen. Ook deze collectie heeft een internationaal karakter, waarbij de nadruk ligt op de Nederlandse kunst.

De collectie Aziatische kunst is voor het merendeel afkomstig van de Vereniging van Vrienden der Aziatische Kunst en geeft een overzicht van de ontwikkeling van met name Chinese, Japanse, Indiase en Indonesische kunst, vanuit een Aziatisch standpunt. Chinees- en Japans exportporselein, koloniale meubelen en zilver behoren echter ook tot deze collectie.

Het Rijksmuseum beschikt ook over een Kunsthistorische Bibliotheek en een restauratie-atelier voor conserverings- en restauratiewerkzaamheden.

Hoogtepunten

Het museum heeft diverse topstukken. De belangrijkste, meer monumentale topstukken worden gepresenteerd in de eregalerij, een grote zaal in de lengteas van het museum. Aan het uiteinde van deze zaal bevindt zich misschien wel het meest bekende werk in het museum, de Nachtwacht van Rembrandt.

Geschiedenis

De basis van de collectie van het Rijksmuseum vormt de kunstverzameling die de stadhouderlijke familie door de eeuwen heen had opgebouwd. Nadat de laatste stadhouder het land in 1795 ontvlucht was, werd wat restte van deze verzameling door de regering van de Bataafse Republiek in beslag genomen. Het grootste deel hiervan werd door de Fransen naar Parijs verscheept. Op 19 november 1798 werd, op initiatief van de minister van financiën, Alexander Gogel, besloten de resterende verzameling, bestaande uit Italiaanse kunst, portretten van de Oranjes en vaderlandse rariteiten, onder te brengen in een nationaal museum naar Frans voorbeeld. Onder de naam Nationale Kunst-Galerij opende dit museum in 1800 zijn deuren in het eveneens in beslag genomen Huis ten Bosch in Den Haag. De Amsterdamse kunsthandelaar Cornelis Sebille Roos (1754-1820) was de eerste directeur van het museum en was als zodanig, in samenwerking met Gogel, verantwoordelijk voor de eerste aankopen, waaronder De bedreigde zwaan van Jan Asselijn. Toen in 1806 Lodewijk Napoleon de troon besteeg als koning van Holland, kreeg het de naam Koninklijk Museum.

In 1808 verhuisde het museum in opdracht van Lodewijk Napoleon naar Amsterdam, waar het vanaf 1809 samen met de kunstverzameling van Amsterdam — waaronder de Nachtwacht — werd ondergebracht op de bovenverdieping van het Paleis op de Dam. De nieuwe directeur, Cornelis Apostool, werd belast met het samenstellen van een catalogus van objecten. In 1817 verhuisde de collectie van het Rijks Museum, zoals het inmiddels na de troonsbestijging van Willem I heette, naar het 17e-eeuwse Trippenhuis. Hier werd ook de prentenverzameling uit Den Haag in ondergebracht, terwijl de historische voorwerpen verplaatst werden naar het in 1820 in Den Haag opgerichte Kabinet van Zeldzaamheden. Onder het directeurschap van Apostool werden, in tegenstelling tot dat van zijn voorganger Roos, nauwelijks grote aankopen gedaan.

De verwerving van de verzameling, die de Amsterdamse bankier Adriaan van der Hoop in 1854 aan de gemeente Amsterdam naliet, was dan ook allerminst vanzelfsprekend. Men geloofde niet in het belang van de 224 schilderijen voor het aantrekken van vreemdelingen naar de stad. Het bestuur stelde als voorwaarde dat door vrijwillige particuliere bijdragen ƒ 40.000 van de ƒ 50.000 voor de successierechten moest worden opgebracht. Hadden enkele welvarende burgers de 224 schilderijen niet voor het land willen behouden, dan waren de meesterwerken naar het buitenland verdwenen.

In 1885 werd het huidige Rijksmuseum naar ontwerp van P.J.H. Cuypers voltooid (zie Gebouw). Dit gebouw bood niet alleen paats voor de collectie van het Rijksmuseum, ook de verzameling werken van levende meesters, die zich vanaf 1838 in Haarlem bevond, en de verzameling van het Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst in Den Haag – die de basis vormde voor de afdeling Nederlandse Geschiedenis – werden in het nieuwe museum ondergebracht.

In april 1942 werd een groot deel van de collectie van het Rijksmuseum opgeslagen in een speciaal daartoe gebouwde kluis in de onderaardse gangen van de Sint Pietersberg bij Maastricht.

In 2008 is Wim Pijbes (1961) benoemd tot hoofddirecteur van het museum, als opvolger van Ronald de Leeuw. Pijbes, beschouwt het als zijn belangrijkste opdracht 'de urgentie' van het Rijksmuseum weer hoog op de agenda te krijgen. Hij noemt een sluiting van tien jaar rampzalig en wil alle energie richten op het zo snel mogelijk heropenen van het museum. Daarom was er een tijdelijke heropening van een gedeelte van het hoofdgebouw. In de weekenden tussen 19 juli en 31 augustus 2008 kon het publiek de verloren gewaande decoraties bekijken die in de vier jaar ervoor zijn gerestaureerd.

Digitalisering

• Bezoektijden : Het Rijksmuseum is elke dag open van 9.00 tot 18.00 uur, op vrijdagen tevens van 18.00 tot 20.30 uur. Het Rijksmuseum is gesloten op 1 januari.
• adres : Stadhouderskade 42

Het Rijksmuseum werkt ook aan de digitalisering van zijn collecties. Meer dan 55.000 objecten uit de Rijksmuseum worden elektronisch ontsloten, waarvan 10.000 met beeld.

Met deze deelcollecties maakt het Rijksmuseum een start:

• Geschiedenis
  • 30 jaar foto-opdrachten Document Nederland
  • Collectie Digitale Atlas Geschiedenis
  • Munten en penningen
  • Nova Zembla
  • Drees
  • Scheepsmodellen
• Schilderijen
  • Vrijwel de volledige collectie
• Rijksprentenkabinet
  • Alle aanwinsten sinds 1995
• Beeldhouwkunst & Kunstnijverheid
  • Meubelen
  • Edele metalen
  • Glas: gebrandschilderd glas
  • Kostuums en accessoires
  • Keramiek
  • Textiel: wandtapijten
• Rijksmuseum Research Library

Gebouw

Het museum verhuisde in 1885 naar de huidige locatie net buiten de oude binnenstad. Het is gehuisvest in een speciaal voor dit doel door de Nederlandse architect P.J.H. Cuypers ontworpen gebouw. Cuypers combineerde gotische en renaissance-elementen. Het gebouw is rijk geornamenteerd met tal van verwijzingen naar de vaderlandse geschiedenis.

In de loop der jaren is het museumgebouw vele malen verbouwd en werden de open binnenplaatsen volgebouwd. Omdat het museum, mede door de toenemende aantallen bezoekers, niet meer voldeed vindt nu een grote verbouwing plaats. Al vele jaren is het Rijksmuseum een van de belangrijkste toeristische doelen in Amsterdam. Mede als gevolg van de verbouwings- werkzaamheden is nu het nabijgelegen Van Goghmuseum het drukste museum van Nederland geworden.

Het 'Nieuwe' Rijksmuseum

De verbouwing van de zuidvleugel van het museum (17 zalen), nu Philipsvleugel, kwam in 1996 gereed. De vleugel is in gebruik als tijdelijke museumruimte tijdens de grootscheepse verbouwing van het hoofdgebouw (2003-2013).

In april 2003 werd het Rijksmuseum op last van de Arbeidsinspectie enkele dagen gesloten voor het publiek omdat er losse asbestdeeltjes in de lucht waren aangetroffen bij een asbestinventarisatie. Begin december 2003 ging een groot deel van het museum dicht voor een verbouwing die aanvankelijk enkele jaren zou gaan duren, maar door diverse vertragingen, nu zo'n tien jaar in beslag zal gaan nemen. In de tussentijd blijft de Philipsvleugel (een vleugel genoemd naar een van de sponsors) van het museum open voor publiek. Ook is er tegenwoordig een dependance achter de douane op Schiphol.

Op 26 februari 2008 werd bekendgemaakt dat de verbouwing een stuk langer gaat duren dan eerder gepland. De opening is nu voorzien voor de eerste helft van 2013.

Er is veel ophef geweest over de vraag of de karakteristieke onderdoorgang voor fietsers en voetgangers, die een verbinding vormt tussen het Museumplein en het stadscentrum, open zou blijven. Het Rijksmuseum was van plan om de hoofdingang in de onderdoorgang te situeren, maar velen vreesden dat daardoor te weinig ruimte zou overblijven voor het doorgaand verkeer. Het stadsdeel Oud-Zuid heeft het ontwerp voor de verbouwing van de onderdoorgang in het voorjaar van 2005 afgekeurd omdat het in strijd is met het bestemmingsplan. In het voorjaar van 2006 werd een aangepast ontwerp gepresenteerd, waarbij èn de publieksingang in de onderdoorgang komt èn er ruimte blijft voor fietsers.

De grootschalige verbouwing vindt plaats voor een bedrag van € 222 miljoen. De Nachtwacht is gedurende deze tijd in de nieuwe Philipsvleugel met zijn 17 zalen te zien met alle 17de-eeuwse topstukken van het museum. Vanaf 2009 concentreert het museum zich op Nederlandse kunst en cultuur van 1200 tot 2000 in zijn samenhang. De Nachtwacht keert terug in de Nachtwachtzaal, aan het einde van de Eregalerij.

Ten behoeve van de verbouwing van het Rijksmuseum is een bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek geldt tevens als proef voor een nieuwe methode van bouwhistorisch onderzoek die is ontwikkeld door de Rijksgebouwendienst. De resultaten van het onderzoek zijn openbaar gemaakt via de website Waardestelling.nl.

Dependances

• Bezoektijden : Rijksmuseum Schiphol is elke dag open van 7.00 - 20.00 uur. Toegang gratis.
• adres : Schiphol, Holland Boulevard tussen Pier E en F.

Schiphol

Het Rijksmuseum heeft ook een kleine dependance in een terminal van luchthaven Schiphol. Deze werd op 9 december 2002 geopend door de Prins Willem-Alexander. Passagiers, die de paspoortcontrole zijn gepasseerd, kunnen hier een kleine, steeds wisselende, collectie zien. Luchthaven Schiphol is de eerste luchthaven ter wereld met zo'n museum.

Huis Trompenburgh

Sinds 2006 heeft het Rijksmuseum de beschikking over Huis Trompenburgh te 's-Graveland in Het Gooi, waar kleine exposities en conferenties gehouden kunnen worden.

Verder lezen

• Anoniem (4 maart 1877) 'De museum-bouw', De Opmerker, 12 jaargang, nummer 9, z.p. Zie scan TU Delft.
• Anoniem (25 maart 1877) 'De 60 meters lange, en 20 meters breede doorrit, en het nieuwe museum', De Opmerker, 12e jaargang, nummer 12. Zie scan TU Delft.
• P. (20 mei 1877) 'Het beoordeelingsrapport over de museumplans', De Opmerker, 12e jaargang, nummer 20, z.p. Zie scan TU Delft.

Externe links

• Website van Rijksmuseum Amsterdam
• Rijksmuseum Bibliotheek
• Resultaten bouwhistorisch onderzoek Rijksmuseum Amsterdam