Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Orinx (molenaars)
Orinx (op vele manieren gespeld; ook als 'Orins', 'Oreins'...) vormt een eeuwenoud geslacht van molenaars in het Pajottenland, het aangrenzend deel van Henegouwen, Oost-Vlaanderen en Waals-Brabant.
Betekenis van de familienaam
Volgens Jozef Van Overstraeten (1896-1986), erevoorzitter van de Vlaamse Toeristenbond-Vlaamse Automobilistenbond is de meest waarschijnlijke verklaring het Middelnederlands woord "oorrinc", dit wil zeggen oorring.
Dit zou de bijnaam zijn van iemand die een opvallende oorring droeg of die oorringen maakte. Minder kans is er voor een verminking van het Middelnederlandse "horic", dit wil zeggen hoek, namelijk een afgelegen woonplaats van het dorp. Er is een familienaam Hoorickx = Van Hoorick. De x op het einde van de naam is een afstammingsletter: zoon van Orinc. Frans Debrabandere, secretaris-generaal Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, houdt het bij de verklaring plaatsnaam "horik of "hoek".
Schrijfwijzen
Van de naam Orinx bestaan vele schrijfwijzen. De oorzaken daarvan zijn:
- De lage alfabetiseringsgraad bij de toenmalige bevolking (weinig mensen konden lezen en nog minder konden schrijven). Algemene leerplicht werd in België pas ingevoerd in 1914.
- Het gebruik van dialecten.
- Het gebruik van het Frans in een ander landsgedeelte waardoor eenzelfde naam anders wordt uitgesproken waardoor de naam Orinx verbasterde naar Oreins.
Ten gevolge van de inlijving van België in de Franse Republiek (1795) werd hier ook de burgerlijke stand ingevoerd o.a. geboorteregisters. Voordien bestonden enkel de parochieregisters (doop, huwelijk, begrafenis). Bij de geboorte moesten de borelingen letterlijk getoond worden aan de bestuurders. Daar nog veel mensen ongeletterd waren konden zij hun naam enkel oraal mededelen. Naargelang het geval moest dan de pastoor of de ambtenaar bepalen hoe de naam diende geschreven. De verwarring tussen de verschillende schrijfwijzen gebeurde bij o.a. Simon Orinx (1757-1820). Op het einde van de 18e eeuw verhuisde Simon van Herfelingen vanuit het zuiden van het Pajottenland, noordwaarts naar Asse. Het eerste kind van Simon werd geregistreerd als Anne-Marie Orinckx (17-04-1797). Hijzelf tekende met een kruisje, zoals gewoonlijk was bij analfabeten. Het tweede kind werd ingeschreven met de naam Antoinette Orix (22-04-1799), en Simon tekende Orinx maar wel in een stuntelig omgekeerd schrift. In 1808 werd - onder het Nederlandse bewind - de naam van Antoinette Orix veranderd in Orinx, dit ingevolge een arrest van de Raad van State (België), die aldus de fout in de spelling van de naam rechtzette. Het derde kind kreeg de naam Jeanne Orickx (21-06-1801). Simon hield het bij Orinx. Het vierde kind werd Jeanne-Petronelle Orikcx (21-06-1802), maar stierf amper een maand oud. De volgende kinderen Petronille, Jean en Felix kregen de familienaam Orinx. Het laatste werd Jean Alexandre Orincx.
-
Handtekening 1 Simon Orinx
-
Handtekening 2 Simon Orinx
Verspreiding volgens de schrijfwijze
Er zijn verschillende schrijfwijzen die voorkomen in het Belgisch rijksregister gedurende het jaar 2008:[1]
| Schrijfwijze | Totaal | Gemeente (stad) met grootst aantal | Tweede grootst aantal |
|---|---|---|---|
| Orinx | 75 | Asse | Brussel-hoofdstad |
| Orins | 36 | Maarkedal | Kluisbergen |
| Orincx | 1 | Asse | |
| Orinckx | 3 | Londerzeel | Asse en Brussel-hoofstad |
| Horrix | 40 | Maasmechelen | |
| Horinckx | 21 | Brussel-hoofdstad | Assenede |
| Horicx | 14 | Opwijk | Merchtem |
| Horicks | 6 | Brussel-hoofdstad | Waver (België) |
| Hoorickx | 21 | Brussel-hoofdstad | Assenede |
| Oreins | 35 | Dour | Waver |
De Orinx in Brussel-hoofdstad zijn grotendeeels ingeweken Pajotten.
Verspreiding van de molenaars en de molens
| Plaats | Molen | Bestaande/Verdwenen | Molenaar | Jaar |
|---|---|---|---|---|
| Asse (Vlaams-Brabant) | molen van Asbeek (water) | bestaand | Simon Orinx[2] | 1820 |
| Bassilly (Silly) (Henegouwen) | Moulin du Chêne St.Christophe (wind) | verdwenen | Paul Orincx | 1635-1654 |
| Bever (Vlaams-Brabant) | molen van Broek (wind) | verdwenen | Paul Orins | 1650 |
| Beert (Pepingen) (Vlaams-Brabant) | Kattenholmolen (wind) | verdwenen | Jan-Baptist Orins | °1725 †1771 |
| Beert (Pepingen) | Kattenholmolen | Nicolas Orens | °1796 †1832 | |
| Edingen (Henegouwen) | ? | Francis Orinckx | ca 1680 | |
| Edingen (Henegouwen) | ? | J.F. Orins | ca 1750 | |
| Elingen (Pepingen) | Zwarte Molen (wind) | bestaand | Jan-Baptist Orins | 1842-1846 |
| Gibecq (Ath) (Henegouwen) | Molen van Gibecq (wind) | verdwenen | Jean-Theodore Orins | °1818 |
| Heikruis (Pepingen) | ? | Petrus Orincxs | +1848 | |
| Herfelingen (Galmaarden) | molen van Ter Rijst (wind) | verdwenen | Jan-Baptist II Orins | °1690 †1745 |
| Herfelingen (Galmaarden) | molen van Ter Rijst | Jozef Orins | einde 19e eeuw | |
| Herfelingen (Galmaarden) | ? | Andreas Orincx | ca 1801 | |
| Herfelingen (Galmaarden) | ? | Joannes-Baptista Orinx | 1810 | |
| Herne | Boesmolen (water) | bestaand | Adrien Orins | 1629 |
| Herne | Boesmolen | Paul Orins | 1635 | |
| Herne | Buitenmolen (wind) | verdwenen | Jean-François Orins | 1750 1773 |
| Herne | Breemmolen (wind) | verdwenen | Nicolas Orins | 1862 1872 |
| Herne | Moleken Teveel (wind) | verdwenen | Franciscus Orins | 1834 |
| Herne | ? | Thomas Orins | ° 1805 | |
| Herne | ? | Jozef Orins | 1845 | |
| Herne | ? | Bernard Orins | 1845 | |
| Herne | Hernemolen (water) | bestaand | Joannes Franciscus Orins | v 1834 |
| Hove (Hoves) (Opzullik)(Silly) | moulin de Hoves (wind) | verdwenen | Jean Orins | 1674 |
| Lessines (Henegouwen) | moulin à eau (water) | Henri-Paul Orins | 1770 | |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken (wind) | verdwenen | André Orincx | ca 1800 |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | Jean-Baptiste Horinckx | °1801 | |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | Carolus-Ludovicus Orincx | °1803 †1883 | |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | Jean-Baptiste-Adolphe Orins | °1841 †1908 | |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | Eugene Orins | °1842 | |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | Andreas Orins | °1756 †1828 | ||
| Pepingen | molen van Beringen (water) | verdwenen | Joannes Baptista Orins | 1843 |
| Schorisse (Maarkedal) Oost-Vlaanderen | Rizoimolen, Bos Ter Rijst (wind) | verdwenen | Jan-Baptist Orins[3] | °1794 (Twee-Akren) †1871 |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | Leopold Orins | 1857 | |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | Jan-Baptist Orins | 1857-1908 | |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | Petrus Orins | °1873 †1946 | |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | René Orins | 1944 | |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | Robert Orins | 1975-1980 | |
| Monstreux (Nijvel)(Nivelles) (Waals-Brabant) | Moulin de Monstreux (water) | verdwenen | P.J. Oreins | 1778 |
| Silly (Henegouwen) | Moulin du Prince (wind) | verdwenen | Paul Orins[4] | 1658 |
| Sint-Lievens-Esse (Herzele) (Oost-Vlaanderen) | Biezelenbergmolen (wind)[5] | verdwenen | Jan-Baptiste Orins | 1824[6] |
| Sint-Lievens-Esse (Herzele) | Biezelenbergmolen | Theodoor Orins | 1855 | |
| Sint-Lievens-Esse (Herzele) | Biezelenbergmolen | Leopold Orins | °1833 †1873 | |
| Sint-Maria-Horebeke (Horebeke) (Oost-Vlaanderen) | Plankeveldmolen (wind) | bestaand | Hubert Orins | 1869 |
| Sint-Pieters-Kapelle (Herne) | Oude Molen ((wind) | verdwenen | ..Orins | 17e en 18e eeuw |
| Sint-Pieters-Leeuw | Molen van Rukkelingen (wind) | verdwenen | Jan-Antoon Orins | <1834 |
| Tollembeek (Galmaarden)) | Heroutmolen (wind) | verdwenen | Theodoor Orins | <1829 |
| Tollembeek (Galmaarden) | Molen van Heetvelde (wind)[7] | verdwenen | Judocus Orinx | °1728 †1804 |
| Tollembeek (Galmaarden) | ? | Arnold Orinx | +1718 | |
| Tollembeek (Galmaarden) | ? | Joannes Antonius Orins | ca 1700 | |
| Tollembeek (Galmaarden) | ? | Jan Baptist I Orinx | 1722 | |
| Twee-Akren (Lessen) en Gibecq (Ath) Henegouwen | ? | Jan Baptist Orins | 1794-1855 | |
| Viane (Geraardsbergen) (Oost-Vlaanderen) | Mertensmolen (water) | bestaand | Theodoor Orins | 1810 |
| Viane (Geraardsbergen) | Molen op de Kasteelberg (wind) | verdwenen | Theodoor Orins[8] | 1810 |
-
Boesmolen in Herne
-
Hernemolen in Herne
-
Mertensmolen in Viane
_Herne.jpg)
Aanverwante molenaars
Molenaars leerden doorgaans het vak van vader op zoon. Wel was iedere molenaar niet in de mogelijkheid om al zijn zonen werk te geven. Andere molenaars waren dan bereid om ze aan te werven vermits ze toch een minimale kennis hadden van het vak, waarbij ze gelegenheid hadden om kennis te maken met de dochters. Het gevolg hiervan was dat er nogal wat huwelijken afgesloten werden tussen molenaarsfamilies. Hieronder een lijstje van molenaars die verwant waren met de familie Orinx-Orins.
| Naam | molen | gemeente | verwantschap | met | jaar |
|---|---|---|---|---|---|
| C. Mahie | Koereitmolen (wind)(verdwenen) | Asse (Koereit,94) | oom | Ludo Orincx | 1890 |
| A. Van Overstraeten | ? | Asse | echtgenoot | Johanna Orins | 1892 |
| H. Van Horenbeeck[9] | ? 4e sectie 97 | Asse | echtgenoot | Antonia Orinx[10] | 1828 |
| N. Walraevens | Kattenholmolen | Beert | schoonvader | J.B.Orincx | <1768 |
| J.B. Nerinckx | Kattenholmolen | Beert | echtgenoot | Catharina Orins | 1833 |
| F. Van Lierde | ? | Denderwindeke | schoonvader | J.B. Orinx | † 1747 |
| G. Van Overstraeten | Elingen | schoonvader | Joanna Orins | 1860 | |
| M. Thiels | Buitenmolen | Herne | echtgenoot | Orins | 1846 |
| J.B.Van Lierde | Tombergmolen (wind) | Kester | schoonvader | Adolphe Orins | 1773-1835 |
| J.F. Van Ingelgem | ? | Mazenzele (Opwijk) | schoonvader | Eugenius L. Orincx | 1880 |
| J.F. Wyvekens | Molens van Arenberg (water)[11] | Rebecq-Rognon (Rebecq) | zoon | A.M.Orins | 1692-1773 |
| J. De Bilde | Rizoimolen | Schorisse | schoonbroer | J.B. Orins | 1847-1856 |
| E. De Bilde | Rizoimolen | Schorisse | schoonbroer | J.B. Orins | 1847-1856 |
| C. Van Cutsem | Molen van Rukkelingen | St.Pieters-Leeuw | echtgenoot | Catharina Orins | 1825-1849 |
| A. Vincart | Molen van Rukkelingen | St.Pieters-Leeuw | echtgenoot | Maria Orins | 1853 |
| P. Mangelschots | Molen van Rukkelingen | St.Pieters-Leeuw | stiefvader | Maria Orins | 1838 |
| D. Van Lierde | St.Pieters-Leeuw | schoonbroer | Maria Orins | 1853 | |
| J.Van Dalem | Koutermolen (wind) | Schepdaal | echtgenoot | Maria Orins | 1808 |
| J. De Vroede[12] | ? | Tollembeek | schoonvader | Arnold Orins | ca 1680 |
-
Kleine molen van Arenberg in Rebecq
-
Grote molen van Arenberg in Rebecq
-
Zwarte Molen in Elingen
.jpg)
Opmerkelijk
- De molenaars Jean-Baptiste en Adolphus Orins waren beiden burgemeester in Oudenaken
- In Opzullik stond de op één na oudste windmolen in Europa waarvan de datum nauwkeurig vastligt:1195 [13].
- Franciscus Orins was eigenaar van twee molens in Herne
- De burgemeester van Beert, J.B. Nerinckx (°1803 †1878), was de schoonzoon van Nicolas Orens.
- Op het huwelijk van Joanna Orins met Augustinus Van Overstraeten (zoon van de molenaar G.Van Overstaeten) te Vlezenbeek op 17/02/1883 waren als getuigen o.a. de burgemeester D.Vandersmissen, de gemeente sekretaris J.De Beus en de brigadier veldwachter L.Migerode.
Externe links
Bronnen
- Fr. DEBRABANDERE, Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk (1993). Gemeentekrediet
- R. DE WOLF, Molenaars Orinx-Orins, Pajottenland.be: poort tot het Pajottenland
- H. HOLEMANS, Kadastergegevens: 1835-1985 Brabantse wind- en watermolens(1991). Ons Molenheem
- J. OCKELEY, De gedwongen lening van het jaar IV in de kantonale municiplaiteit Asse in Eigen schoon en De Brabander, 1983 (deel 3). p.531-577.
- H.TEMPERMAN, Le moulin à vent de Hoves et ses meuniers (1200-1903), in Annales du Cercle archéologique d'Enghien, 1976-'78 (deel 18). p. 317-332.
- J. VAN HOUT, Molenproblemen te Edingen rond 1750, in Het oude land van Edingen en omliggende, XIII, 1985, p. 123-125.
- Belgisch Rijksarchief
- Gemeentelijk archief Asse
- Geneanet
Voetnoten
- º familienaam.be
- º Volgens de gedwongen lening jaar IV te Asse opgelegd door het Frans bewind was Simon nr. 33 op de lijst van de meest gegoeden.
- º Jan-Baptist was de kleinzoon van Judo Orins uit Tollembeek en was in 1824 de eigenaar van de Biezelenbergmolen in Sint-Lievens-Esse. Bij zijn overlijden verbleef hij in Bos Ter Rijst en mag dus beschouwd worden als de stamvader van de familie Orins in Schorisse.
- º was ook molenaar in Bever
- º ook Koperenmolen genoemd
- º Jan- Baptiste was in dat jaar eigenaar
- º Ook molen Durant genoemd. Volgens de kadastrale legger van Tollembeek opgemaakt door J.M.Gerard in het jaar X(1801-1802) was Judo Orinx, molenaar op de windmolen (afgebroken) die eigendom was van de wed. H.Herpigny. De windmolen zou gestaan hebben op de Molenveldbaan.
- º Theodoor Orins was pachter van twee molens
- º Eveneens schoonzoon van Simon Orinx
- º dochter van Simon Orinx
- º J.F. Wijvekens was eigenaar van de twee watermolens op de Zenne
- º Was in Tollembeek de vierde schepen van het geslacht De Vroede (1676-1684)
- º P.BAUTERS, Levende Molens-Handleiding voor Molenbezoek in Vlaanderen, p3
