Werkelijkheid

Het begrip werkelijkheid is een aanduiding voor de wereld, waarin we leven, en is verwant aan de begrippen realiteit en het bestaan. Dit begrip is een heel elementair begrip, dat evident lijkt en geen tekst en uitleg behoeft. Veel vakwetenschap gebruikt het begrip werkelijkheid ook als evident ofwel als zeer duidelijk, maar in de filosofie en de wetenschapsfilosofie is dit begrip omstreden.
Iets dat werkelijk bestaat noemt men ook reëel oftewel wezenlijk (ook de term voor : inderdaad). Het tot werkelijkheid maken noemt men verwezenlijken.

Het bestaan van de werkelijkheid

Een vreemde paradox rond het begrip werkelijkheid is, dat pas de moderne volwassen mens de ons omliggende wereld aanduidt met het abstracte begrip werkelijkheid. Het is een lastig concept, dat je jonge kinderen niet zomaar kan aanleren. Het begrip komt ook niet (vaak) voor in woordenschat van natuurvolkeren. Uiteraard hebben jonge kinderen en natuurvolkeren allerlei percepties van de wereld om zich heen, maar zij abstraheren dit niet tot een ‘goddeloze’, ‘eindeloze’ en ‘abstracte’ aanduiding van het bestaan.

Het bestaan van de werkelijkheid is nauw verbonden met de menselijke beleving hierover. In de sceptische filosofie en ook in de discussie van jongeren wordt het bestaan van de werkelijkheid wel eens ontkend. Dan kan men tot de conclusie komen dat het begrip 'werkelijkheid' een gedachteconstructie is om de wereld aan te duiden. Het bestaan van de werkelijkheid is een gedachte, een idee.

In gedachten maken we nog onderscheid tussen werkelijkheid en fantasie. Zo onderkent men nog een wereld voorbij de werkelijkheid: in de belevingswereld van de mens, in fictie, in kunst...

Einstein schreef: "Het geloof in een externe wereld onafhankelijk van het waarnemend subject is de basis van alle natuurwetenschap. Omdat, evenwel, zintuigelijke waarneming slechts indirect informatie geeft van deze externe wereld, kunnen we deze laatste alleen vatten met speculatieve middelen. Dientengevolge kan onze notie van fysieke realiteit nooit finaal zijn.

Kennis over de werkelijkheid

In de vroegere wetenschap en filosofie verkeerde men in de veronderstelling dat men rotsvaste, ware en absolute kennis kan opdoen van de ons omliggende wereld en dat deze kennis overeenkomstig is met de werkelijkheid, de zogenaamde correspondentietheorie. In de filosofie is altijd wel betwist wat deze kennis zou moeten zijn. Maar de aanname dat men tot overeenkomstige kennis kon komen, was onbetwist.

De filosoof Immanuel Kant heeft echter een onderscheid gemaakt tussen de wereld als ‘Ding an sich’ ('ding op zich') en de kennis over de wereld. Kant heeft benadrukt dat men niet kan aantonen dat de kennis die wij over de wereld bezitten direct op de wereld betrekking heeft. Kant kwam hier met de aanschouwingsvormen tijd en ruimte. Kant stelde dat dit geen eigenschappen zijn van de ‘wereld op zich’, maar ze betrekking hebben op de belevingswereld. Het zijn eigenschappen, die de mens bij de waarneming betrekt. Kant stelde nu algemener dat men de wereld op zich niet kan kennen. Hiermee kwam Kant met een kritisch standpunt ten aanzien van de mogelijkheid tot kennisverwerving.

Een gangbare moderne opvatting over de kennisverwerving heeft de nuancering van Kant niet overgenomen. Bij de nuances of de kennis al dan niet correspondeert met of verwijst naar de werkelijkheid, staat men niet stil. Kennis beoordeelt men niet alleen meer naar waarheid, maar ook naar juistheid of effectiviteit. Kennis van de werkelijkheid beschouwt men ook niet meer als absoluut, maar meestal als waarschijnlijk. Hierbij is er een verschil tussen formele kennis en empirische kennis. Er zijn echter ook denkers die de lijn van Kant hebben doorgetrokken en geradicaliseerd. Een belangrijke naam in dit verband is Richard Rorty.

Volgens het objectivisme, de filosofie van Ayn Rand, bestaat de werkelijkheid. Ayn Rand stelt dat absolute objectieve kennis mogelijk is, deze heeft echter altijd een context. Objectieve kennis verwijst altijd naar de realiteit, al is het vaak indirect. ‘Vloeibaar’ is bijvoorbeeld (net als tijd) een abstract concept. Wanneer naar twee (concrete) objecten gekeken wordt, zoals water en alcohol, kan men ontdekken dat ze beiden overeenkomstige eigenschappen hebben, één daarvan is dat ze beiden vloeibaar zijn. Dit abstracte begrip is dus een concept gebaseerd op een overeenkomstigheid die bepaalde objecten in de werkelijkheid hebben. Nog hogere niveaus van abstractie zijn mogelijk door concepten te vormen op basis van abstracte concepten, een voorbeeld daarvan is tijd.

Het verleden als werkelijkheid

Een algemene opvatting in de historische wetenschap is dat men het verleden beschouwt als werkelijkheid. In de dagelijkse praktijk is dit niet gangbaar. Het verleden wordt beschouwd als afgelopen, een realiteit die voorbij is.

Zie ook

• Ontologie
• Kenobject
• Metafysica
• Wereldbeeld
• Denkbeeld
• Beelddenken
• Soera De Wezenlijke, een soera van de Koran, o.a. over het straffen van misdaden (zie ook : samenvatting van de soera's).
• Essay:De werkelijke realiteit