Vroegmiddeleeuws Rusland

In het gebied tussen de Oostzee in het noorden en de Zwarte Zee in het zuiden leefden in de Vroege Middeleeuwen de Slavische volkeren. Dit volk bestond voornamelijk uit vreedzame boeren, die waren verdeeld over een groot aantal verschillende stammen. Deze stammen waren wel nog verenigd in vorstendommen of federaties. Doordat men steeds onafhankelijk wilde zijn, was het moeilijk zich te verenigen in één sterk Slavisch rijk. De Slaven hadden een overeenkomst met de Varjagen, dit volk verdedigde de Slaven tegen buitenlandse gevaren. Ze waren bekwame zeelieden en ze waren verwant aan de Noormannen. Geleidelijk kwam er meer eenheid binnen de Slavische volkeren, omdat men versmolt met de Varjagen en kreeg men belangstelling voor het buitenland; Vooral de Russen of Roes zouden een belangrijke rol spelen in dat proces.

Verbond met Oost-Romeinse Rijk

De Russen onder leiding van Oleg vestigden zich in Nowgorod. In 882 overwonnen ze Kiew. Ze versloegen alle plaatselijke heersers en vestigden een sterk gezag in de plaats. Dit ging om het gebied tussen Kiew en Nowgorod. In ruil voor bescherming gingen ze elk voorjaar de rivier de Dnjepr af en gingen van stam tot stam om allerlei belastingen of consumptiegoederen te innen. De Dnjepr mondt uit op de Zwarte Zee en dat bood mogelijkheden voor de Russen. Op een moment kwamen ze zelf tot de muren van het grote Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse ofwel Oost-Romeinse Rijk. Maar we bevinden ons in de nasleep van het Byzantijns Rijk en die heeft al veel macht verloren door onder andere invallen van de Islamieten, de Bulgaren en andere volkeren. Ook de Russen doen in de 10e eeuw enkele invallen. De Russen vormen een bedreiging voor Byzantium en daarom sluiten ze in 944 een verdrag. Daarin verkregen de Russen een aantal handelsprivileges, waardoor ze hun producten kwijtkonden in dit rijk en ook aan zijde konden geraken. Ze hadden ook lagere douanerechten op hun handelswaar, dat vooral uit slaven bestond. Maar de Oost-Romeinen vreesde dit volk nog en daarom mocht men alleen binnen in de hoofdstad in groepjes van minder dan vijftig, begeleid door een Romeinse escorte.

Verzet van Svjatoslav

Ook op religieus vlak gebeurde er iets. Byzantium stuurde in 944 verschillende missionarissen naar Kiev. Een jaar later kwam er een kerk ter ere van de profeet Elia. Olga, de Russische regentes, ging in 959 naar Constantinopel en liet zich dopen. Ze nam de naam over van haar doopmoeder: keizerin Helena van Byzantium. Olga had een zoon, Svjatoslav, die de eerste Russische vorst werd met een Slavische naam. Hij kon die religieuze overgang moeilijk smaken en zorgde voor een herleving van het oude, heidense geloof van de Varjagen. Er kwam wel een oppergod en deze werd al vlug door alle Russen aanvaard. Het zou een belangrijke rol spelen die Olga aan het christendom had toebedacht. Svjatoslav probeerde ook de adel te verplichten erediensten te voeren ten gunste van Peroen, de dondergod. Hij liet daarvoor buiten de stad tempels bouwen waarbij iedereen bijeen kon komen. Naast het religieuze aspect was Svjatoslav een goede legeraanvoerder. Hij veroverde nieuwe gebieden in Azië en de Balkan en versloeg onder meer de Bulgaren. Omdat zijn macht groeide werd hij een vijand van Byzantium. In 971 kwam het tot een confrontatie tussen de twee grootheden en Svjatoslav overleed toen zijn leger verloor. De antibyzantijnse gedachte stierf samen met Svjatoslav. Er kwamen weer vriendschappelijke relaties tussen de twee volkeren.

Byzantijns christendom

Aan het einde van de 10e eeuw bond koning Vladimir de Heilige Rusland definitief aan de Oost-Romeinse invloedssfeer. In 987 had de toenmalige keizer Basilius II te kampen met een opstand van de adel. Vladimir schoot hem te hulp. Hij trouwde ook in 989 nog met de zus van de keizer en liet zich in de kerk van St. Basilius te Cherson dopen. Duizenden soldaten volgden zijn voorbeeld in Kiev. Hun doopsel vond plaats in de Dnjepr. Ook werd er een nieuwe kerk voor de Heilige Maagd gebouwd in Kiev. Deze kerk lag bij een plein en werd zodoende het middelpunt van zowel politieke, religieuze als economische activiteiten.

In het jaar 997 werd de bisschop van Kiev gepromoveerd tot metropoliet (aartsbisschop). Hij kreeg wel een Griekse prelaat naast zich om hem te begeleiden. Er was nog een koning die het geloof stimuleerde; dit was Jaroslav de Wijze. Ten tijde van Jaroslav kwam de hoofdstad tot een grote bloei. Hij maakte daar dankbaar gebruik van om een nieuwe kathedraal te bouwen.

Russische identiteit

De banden tussen Kiev en Constantinopel kwamen langzaam losser en losser. De metropoliet werd nog altijd door Byzantium benoemd, maar de Russische kerk werd zelfstandiger en kreeg een meer nationale beleving. Jaroslav liet zijn dochter trouwen met de Franse koning Hendrik I. Rusland begon te groeien tot een grote welvarende staat waarin vooral de handel en de ambacht grote sprongen voorwaarts maakten. Er werd zelf een wetboek samengesteld met alle gebruiken en wetten in neergeschreven. De volgende eeuwen werd het gebied uitgebreid. Het centrum van het rijk verplaatste zich meer naar het noordelijk gelegen gebied tussen de Wolga en de Oka. Een oorzaak van de lossere banden tussen het Byzantijns rijk en de Valgaren was dat die weg soms afgesneden werd door de komst van de Komaden, een Turks nomadenvolk. Daardoor verloor het Byzantijnse Rijk hun bondgenoot tegen de Slaven op de Balkan. Daardoor verzwakte het Byzantijnse Rijk nog meer. Rusland verloor wel de contacten maar de stempel kon het niet wegkrijgen. Niet enkel de Kerk werd overgenomen ook het Romeinse machtconcept tussen Kerk en staat.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Alnaes, K. De geschiedenis van Europa. Deel I: Ontwaken. Uitgeverij Anthos-Standaard Uitgeverij, Amsterdam-Antwerpen, 2004.
• Barbero, A. 9 augustus 378. De dag van de barbaren. Uitgeverij Globe, Roeselare, 2007.
• De Craene, K. Ancien Regime: middeleeuwen. Cursus, 2009
• De wereld van eeuw tot eeuw, de tijd van Karel de Grote. Reader’s Digest Uitgeverij, 1993
• De wereld van eeuw tot eeuw, de grote volksverhuizing. Reader’s Digest Uitgeverij, 1993