Suite bergamasque

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk.

Paul Verlaine (1844 - 1896)

De Suite Bergamasque van Claude Debussy ontleent zijn titel aan de tweede regel uit het gedicht ‘Clair de lune’, opgenomen in Paul Verlaine’s dichtbundel “Fêtes Galantes” uit 1869.
Het is opmerkelijk, dat juist twee grote Franse componisten, Claude Debussy en Gabriel Fauré, geïnspireerd werden muziek te schrijven bij dit schitterende en soms mysterieuze gedicht. De eerste regel van Clair de lune zet gelijk al de toon:

''Votre âme est un paysage choisi ...

Vrij vertaald betekent dit:

Jouw ziel is als een uitverkoren landschap,...

Claude Debussy, foto van Félix Nadar, 1908

Claude Debussy

Algemeen wordt aangenomen, dat Claude Debussy in 1890, toen hij nog muziek studeerde aan het Conservatoire de Paris, al een opzet had gemaakt van Suite Bergamasque. In 1905 breidde hij die opzet uit en publiceerde het. In dit gedicht is op schitterende wijze een binnenrijm aangebracht, die door zijn vorm heel muzikaal klinkt.

Suite Bergamasque is een van de meest fascinerende werken voor piano. Niet alleen door zijn rijke, impressionistische klanken, maar bovenal door het mysterieuze karakter van deze muziek. Een paar jaar later schreef Debussy een compositie voor piano en zangstem, wederom geïnspireerd door gedichten uit Fêtes Galantes. Ook hier treffen we Clair de lune aan.

Bergamasque

Het Franse woord Masque uit het gedicht heeft een aantal betekenissen, als: masker, mom, ontmaskeren, gemaskerd persoon, gemaskerde verschijning, uiterlijk en gelaatsuitdrukking.

Het woord Bergamasque is minder eenvoudig te duiden. Het Franse woord Bergamasque is afgeleid van Bergamasca, wat letterlijk in het Lombardisch betekent: van Bergamo, waarmee een oude boerendans uit de Italiaanse stad Bergamo wordt bedoeld. Het is een zeer snelle dans in 6/8 maat met het accent op de vierde tel.

Delen van de suite

Clair de lune Votre âme est un paysage choisi Que vont charmant masques et bergamasques Jouant du luth et dansant et quasi Tristes sous leurs déguisements fantasques. Tout en chantant sur le mode mineur L’amour vainqueur et la vie opportune Ils n’ont pas l’air de croire à leur bonheur Et leur chanson se mêle au clair de lune, Au calme clair de lune triste et beau, Qui fait rêver les oiseaux dans les arbres Et sangloter d’extase les jets d’eau, Les grands jets d’eau sveltes parmi les marbres. Paul Verlaine

Suite Bergamasque bestaat uit vier delen. In dit werk breekt Debussy door met nieuwe klanken. Vooral het derde deel van de suite: Clair de lune moet bij de eerste uitvoering ervan sensatie hebben opgeroepen. De delen van Suite Bergamasque dragen de volgende titels:

Prélude

Het eerste deel Prélude, met een tempo rubato, is vol van dynamische contrasten, zeker in het begin hiervan maar ook in het slot. Het roept een gevoel van improvisatie op. Hier wordt de latere stijl van Debussy al aangekondigd.

Menuet

Het volgende deel Menuet, laat het menuet uit de barok herleven. Het beginthema van dit menuet contrasteert met het mysterieuze en dramatische middengedeelte van dit deel.

Clair de lune

Remembering Tara van Immanuel Klein, foto van John Stoel, 2010

Het derde deel, Clair de lune, is het mooiste gedeelte van de suite. De sublieme melodie, klinkt als rivieren van dansende noten in een kleurrijke harmonie. De aanduiding Clair de lune komt een paar keer voor in het gedicht van Paul Verlaine. Vaak wordt dit deel als een zelfstandig pianowerk gespeeld.

In het werk: Remembering Tara van de beeldhouwer Immanuel Klein, bevat het bovenvlak een ritme van kleine kuiltjes.

Openingsakkoord van Clair de lune

Deze zijn afkomstig van de afdrukken van de vingers van Immanuel Klein, die het openings-
akkoord van Clair de lune 'pianospeelden' in het zand, die hij daarna overbracht in steen. ^{1) 2)}

Passepied

Het laatste deel, met de titel Passepied, is door zijn grote verschillen in de partijen voor linker- en rechterhand lastig te spelen, maar levert een wonderlijk en gecompliceerd geluid op. Een werkelijk perfect einde van deze schitterende suite.

Orkestuitvoering

Af en toe hoort men een orkestuitvoering van de Suite Bergamasque, meestal met veel strijkers. Het bijzondere en het aparte karakter van de piano met de bijbehorende bijzondere akkoorden, kan echter bij deze muziek niet worden overtroffen, zeker niet wat betreft Clair de lune.

Gabriel Fauré

Gabriel Fauré

In 1918 kreeg Gabriel Fauré van de toenmalige prins van Monaco de opdracht muziek te schrijven voor een comédie lyrique of eigenlijk meer een divertissement choréografique met dans en zang op een libretto van de dichter René Fauchois. Deze opdracht kwam tot stand op voorspraak van de componist Camille Saint-Saens.
Gabriel Fauré, die toen toen 73 jaar oud was, had kort daarvoor wegens toenemende doofheid ontslag genomen als directeur van het Conservatoire de Paris, en was niet erg gemotiveerd een nieuw werk te gaan opzetten voor misschien één of twee uitvoeringen. Hij kwam echter terug op deze oveweging en besloot diverse gezangen, instrumentale werken en koormuziek uit zijn eerder geschreven werk Fêtes galantes uit 1902 om te werken tot een divertissement, onder de naam Masques et bergamasques.
Op dezelfde wijze als Claude Debussy, ontleende hij deze titel aan de tweede regel uit het gedicht Clair de lune van Paul Verlaine.

Fauré had in 1887 onder opusnummer 46 - net als Debussy - al een werk geschreven voor piano en zangstem met Clair de lune als titel.

Masques et bergamasques

Gilles geschilderd door Jean Antoine Watteau in 1719

De inhoud van het divertissemnt Masques et bergamasques in de opzet van de librettist René Fauchois is vrij eenvoudig.

De karakters Arlequin, Gilles (ook wel Pierrot genoemd) en Colombine, allen afkomstig uit de Commedia dell' arte, hadden gewoonlijk als taak de adel en de rijken te vermaken. In Masques et bergamasques zijn ze nu zelf als toeschouwers aanwezig op een fête galante. De deftige en voorname dames en heren die als altijd hun amoreuze avonturen en andere prestaties etaleren, zorgen nu, zonder dit te beseffen, voor vermaak van de toeschouwers, in dit geval dus voor Arlequin, Gilles en Colombine. Opmerkelijk is, dat Fauré bij Masques et Bergamasques een notitie maakte, dat de muziek een impressie geeft van de schilderingen van Jean Antoine Watteau. Dit is heel bijzonder, aangezien Watteau in 1719 een schilderij had gemaakt met daarop de figuur van Gilles, zodat hier terecht gesproken kan worden van een volledige synthese tussen muziek, toneel, poëzie en schilderkunst!

Orkestsuite

Na de prémiere op 10 april 1919 in het Theatre de Monte Carlo, werd het uit acht delen bestaande divertissement nog een aantal keren uitgevoerd. Kort na de prémiere gaf Fauré een orkestsuite uit, waarvan de premiére plaats vond in november 1919 in het Conservatoire de Paris. Deze suite, onder de titel Masques et Bergamasques opus 112, bestaat uit vier delen:

• Ouverture: Allegro molto vivo
• Menuet: Tempo di minuetto – Allegretto moderato
• Gavotte: Allegro vivo
• Pastorale: Andantino tranquillo

De ouverture en de gavotte zijn uitwerkingen van eerdere pianocomposities, aangevuld met een nostalgische pastorale en een menuet, dat herinnert aan de klassieke Franse stijl.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• ¹⁾ Het cursieve tekstfragment bij het beeld Remembering Tara is een bewerking van een tekst van Ans van Berkum, opgenomen in het tijdschrift

Fragment van Beeldengalerij Het Depot in Wageningen. Hiervoor is toestemming verleend.

• ²⁾ Remembering Tara: 2010, Bardiglio marmer, 46,5 cm.
• Clair de lune van Claude Debussy op YouTube

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Claude Debussy op Wikimedia Commons.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Gabriel Fauré op Wikimedia Commons.