Objectiviteit

Een feit is objectief als het 'zonder vooroordelen', 'onbevangen' en 'zonder anderen of zelf (voorkeur) is beïnvloedt'. Dit staat tegenover subjectief. Het begrip heeft filosofische aspecten, en het begrip in de zin van 'neutraal' of 'onpartijdig' is onder meer van wezenlijk belang in de journalistiek en bij de rechtspraak.

De mogelijkheid van objectiviteit wordt door verschillende filosofen in twijfel getrokken, zoals de postmodernen. Zij betogen dat mensen, door hun onderlinge verschillen, slechts subjectieve interpretaties van de werkelijkheid kunnen maken.

Journalistiek

Sommige journalisten beschouwen objectiviteit als neutraliteit of onpartijdigheid, en als een voorwaarde voor een goede vervulling van journalistieke taken, vooral bij de vergaring, de keuze en bewerking van nieuws. Volgens sommigen kunnen journalisten daarom bijvoorbeeld geen lid zijn van politieke partijen. Om deze objectiviteit te garanderen geven media wel beginselverklaringen af, die hun maatschappelijke opvattingen weergeven, en worden artikelen door auteurs ondertekend, om zo ook hun achtergrond te kunnen kennen.

Andere journalisten en filosofen menen dat objectiviteit in verslaggeving onmogelijk is. Tijdens het gehele proces van verslaggeving worden keuzes gemaakt: welk onderwerp men kiest te verslaan, welke feiten en standpunten men kiest te belichten, hoe diep men doorvraagt, het taalgebruik in geschreven media, enz. Omdat journalisten en uitgevers net als anderen onderhevig zijn aan belangenstrijd en ideologie, maken deze verslaggeving altijd gekleurd, zo luidt de stelling.

Een vroege variant van deze stelling was te vinden in de theorie van culturele hegemonie van Gramsci. De hedendaagse Herman en Chomsky stellen dat Amerikaanse media, en westerse in het algemeen aan zelfcensuur zijn gaan doen omdat ze afhankelijk zijn van (potentiële) adverteerders. Hierdoor ontstaat een ideologisch, kapitalistisch gekleurd beeld. Ook binnen het feminisme vindt men soortgelijke standpunten.

Rechtspraak

Bij de rechtspraak is objectiviteit ook een levensvoorwaarde. Rechters moeten recht kunnen spreken zonder enige vorm van partijdigheid of zelfs maar betrokkenheid. Dit heeft onder meer geleid tot het opstellen van registers voor nevenfuncties bij de rechterlijke macht. Een gebrek aan objectiviteit van een rechter (bijvoorbeeld een familierelatie met een verdachte of een advocaat) kan leiden tot wraking van een rechter, oftewel het eisen van zijn onmiddellijke verwijdering van de behandeling van een zaak.

Ook hier wordt getwijfeld aan de mogelijkheid van objectiviteit, bijvoorbeeld door de Franse filosoof Jean-François Lyotard.

Filosofie

De woordenboekdefinitie (die het gangbare, werkelijk bestaande hedendaagse taalgebruik moet weergeven) moet goed onderscheiden worden van de meer filosofische betekenis die zegt dat de term objectief betrekking heeft op het object (en het object is dan alles wat geen subject is). De uitspraak de mug is een schadelijk insect mag in het dagelijkse spraakgebruik misschien wel objectief heten, in grote delen van de filosofie kan hij met evenveel (of zelfs nog wel meer) recht een subjectieve uitspraak genoemd worden.

Zeggen dat een entiteit "objectief" bestaat betekent dat zijn bestaan en natuur niet afhangen van iemands bewustzijn (awareness) ervan. Een tafel waaraan je zit bestaat "objectief" omdat het ook zou bestaan en nog steeds zou bestaan ook al is niemand zich ervan bewust.

Objectiviteit als een 'epistemische deugd' is de waarneming van een persoon dat dingen onafhankelijk van het bewustzijn van wie dan ook bestaan; ze bestaan niet alleen in onze hoofden. Zulke objectiviteit wordt algemeen beschouwd als essentieel voor exacte wetenschap, voor filosofie en voor rechtspraak.

Overig

"Objectiviteit" moet niet verward worden met objectivisme.

In de psychometrie wordt een maat (measure) als objectief beschouwd als alle bestaande gebruikers dezelfde maat schatten wanneer ze deze gebruiken.

Vrijwel alle mensen zijn objectief op een bewuste (gerichte) manier. Hun alertheid is dan bewust gericht op bepaalde factoren, die tevoren al reeds bekend waren, althans herkend kunnen worden. Sommige mensen (beelddenkers, Aspergers) hebben echter een onbewuste alertheid, waarbij waarnemingen niet eerst beredeneerd hoeven te worden om ze te begrijpen, maar dat ze intuïtief, automatisch worden begrepen (herkend). Doordat in weze nergens bewust op wordt gelet, vallen opvallendheden juist eerder op. Dit is te vergelijken met de meer specifieke specialismen van specialisten, die in één ogenblik iets inzien, begrijpen, herkennen. Hierbij geeft bijvoorbeeld routine het geheel van begrippen aan, waartot het specialisme is verworden. De doordrongenheid van de begrippen is dan aanzienlijk groter, wat ook de zekerheid betreft. Beelddenkers hebben dit over hun algehele denken, wat niet wegneemt dat iets soms niet ook verkeerd begrepen kan worden. Echter blijft beelddenken begrijpend denken oftewel denken zonder te beredeneren oftewel begrijpen zonder belemmeringen.

Zie ook

• Intersubjectiviteit
• Interpretatie
• Media-activisme
• Neutraal standpunt
• Standplaatsgebondenheid

Referenties