Lemuria (Romeins feest)

De Lemuria of Lemuralia was een Romeins religieus feest, gevierd op 9, 11 en 13 mei en genoemd naar de geesten van de doden, de lemures. De overleden zielen (lemures, larvae, lares, manes) waren een uiterst belangrijk thema in de Romeinse religiositeit; enerzijds bevestigden dodenfeesten (parentalia) de banden met de overleden familieleden, anderzijds had de omgang met hen ook onmiskenbare apotropische trekken. Lemuria werd gekenmerkt door angst voor geesten, de tempels werden gesloten, en op deze dagen vonden geen huwelijken plaats. In het algemeen werd mei, in de volksmond afgeleid van maiores (’voorouders’), beschouwd als een ongeluksmaand.

Men geloofde dat de goden Forculus en Forcula (bewakers van de deuren) en Limentinus en Limentina (bewakers van de drempel) op de dagen van Lemuria niet konden verhinderen dat de doden in de huizen van de mensen binnendrongen.

In de Fasti (5.419-492) beschrijft Ovidius de rite waarbij de pater familias, na vooraf zijn handen met zuiver bronwater te hebben afgespoeld en zijn vingers op het midden van zijn duimen te hebben geplaatst als magisch beschermingsteken (digitis medio cum pollice iunctis), in het holst van de nacht blootsvoets door het huis loopt en met zijn gezicht naar voren zwarte bonen achter zich werpt, terwijl hij negen keer de woorden „haec ego mitto, his [...] redimo meque meosque fabis” („dit bied ik aan, en met deze bonen koop ik mijzelf en de mijnen vrij”). Daarna maakte hij zijn handen weer vochtig, rammelde met werktuigen en riep opnieuw negen maal „manes exite paterni” („eruit, geesten van de voorvaderen”). Daarna keek hij om, om zich te vergewissen van het succes van de spreuk.

De historische oorsprong van de Lemuria is onduidelijk. Ovidius vermeldt de oorsprongslegende dat het feest oorspronkelijk de naam Remuria zou hebben gehad en door Romulus gehouden zou zijn om de geest van zijn overleden broer Remus gerust te stellen. Dit is zeker is zeker onjuist.

Over de religieuze plechtigheden op de drie dagen van Lemuria is alleen bekend dat er op de tweede dag spelen in het circus waren ter ere van Mars (Ovidius. Fasti 5.597), en dat op de derde dag beelden van de dertig Argei, gemaakt van biezen, door de Vestaalse maagden vanaf de pons sublicius in de Tiber werden gegooid (Ovidius. Fasti 5.621; Festus, lemma Depontani; vgl. Argei).

Op dezelfde dag was er ook een feest van de kooplieden (festum mercatorum, Ovidius. Fasti 5.670, e.v.), waarschijnlijk omdat op die dag in het jaar 495 v. Chr. de tempel van Mercurius was ingewijd (Liv. 2.21). Bij deze gelegenheid offerden de kooplieden wierook en besprenkelden zij zichzelf en hun goederen met water uit de bron van Mercurius bij de Porta Capena, in de hoop dat hun zaken daardoor zouden floreren.

In 609 of 610 wijdde paus Bonifatius IV op 13 mei, de laatste dag van het feest van Lemuria, het Romeinse Pantheon aan de Maagd Maria en alle martelaren en heiligen. Hij zou de datum weloverwogen gekozen hebben om zo het heidense feest te verdringen door een christelijk feest. In het eerste derde deel van de 9e eeuw verschoof de feestdag voor alle heiligen naar 1 november.

Verwijzingen

 

artikelkiem