Elisa Hofkens

Elisa Josephina Hofkens (Antwerpen, 20 oktober 1917 – maart (?) 1944), ook gekend als Lisa Nahon was een Belgische communiste en tijdens de Tweede Wereldoorlog eerst lid van het Belgisch verzet in de Tweede Wereldoorlog en later verraadster.

Levensloop

Hofkens werkte voor de oorlog als lerares. Ze was de tweede echtgenote van Vital Nahon. Beiden waren communist en Nahon was lid van de Kommunistische Partij van België.

Verzet en arrestatie

Vital werd gearresteerd in maart 1942, Hofkens werd diezelfde dag in het kader van ’Operatie Zonnewende’ ook gezocht maar werd niet gevonden. Elise dook hierop onder in Gent.

Rond april 1942 slaagden de toenmalige chef van de anticommunistische sectie, August Fest en de collaborateur Max Günther om haar aan te houden nadat haar verblijfplaats was verraden door een andere gevangengenomene. Het gezelschap trok naar haar woning, Nahon loog hierbij dat ze haar sleutel was vergeten, waarop het gezelschap via het raam binnenging. Daar troffen de agenten een exemplaar aan van De Rode Vaan. Terwijl de agenten dit tijdschrift bekeken slaagde Nahon, die wel een sleutel op zak had, er in om te ontsnappen en de beiden op te sluiten in haar appartement.

Eind juli 1942 ontving de Antwerpse Sipo SD een brief waarin werd aangeboden leidende figuren uit de KPB uit te leveren in ruil voor de vrijlating van Vital Nahon. De brief werd genegeerd, maar twee weken later ontving de Sipo SD een nieuwe brief waarin de verblijfplaats van een vooraanstaande Gentse communist werd verraden, en effectief door de Duiters op het aangegeven tijdstip op de vermelde locatie werd aangetroffen.

Max Günther had het sterke vermoeden dat Elise Hofkens auteur was van de brieven en na verder onderzoek te Gent en bij haar Antwerpse familie wist hij haar te arresteren. Kort na haar arrestatie werd August Fest vervangen als hoofd van de afdeling IVa van de Sipo SD. Zijn opvolger was Wilhelm Van Hören en toen deze de gevangenen ondervroeg kreeg hij meteen sympathie voor Hofkens. Hij bood haar aan haar vrij te laten in ruil voor namen. Bij een tweede ondervraging stemde ze toe en ze verklikte Charlotte Vinnis, de vrouw die haar plaats binnen de KPB had ingenomen. Documenten in de woning van deze vrouw leiden op hun beurt tot meerdere vervolgarrestaties. Hofkens werd vervolgens effectief vrijgelaten.

Door haar toedoen werd een communistische koerier aangehouden die ze reeds voor haar arrestatie kende en ze slaagde erin deze koerier te overhalen om ook met de Duitsers samen te werken. Ze verraadde de verblijfplaats van Marcel Vaerewijck en via hem werd Frans Willekens gearresteerd. Willekens had namenlijsten verstopt die gecodeerd waren maar Hofkens kende de code en ontcijferde de berichten voor de Duitsers. Vervolgens werden verschillende prominente communisten gearresteerd waaronder Jef Van Extergem en Xavier Relecom.

De overgelopen communistische koerier werd in Limburg vermoord door het verzet dat vermoedelijk doorhad wie de verraders waren. Hofkens kreeg hierop schrik. Ze vroeg aan Max Werner (hoofd van de Sipo in Antwerpen) om wanneer gijzelaars werden geëxecuteerd steeds te kiezen voor mensen die door haar toedoen waren gearresteerd.

Uit een naoorlogse getuigenis verklaarde Wilhelm Van Hören dat Hofkens hun beste overloopster was en dat ze (direct en indirect) verantwoordelijk was voor tienallen, mogelijk honderden arrestaties.

Tumultueuze relatie met Wilhelm Von Hören

Ze begon een amoureuze relatie met SIPO SD-agent Wilhelm Von Hören. Omdat hij zijn vrouw en kinderen naar België had overgebracht woonde Hofkens bij hem als ’huishoudster’. Hofkens probeerde zijn gezin te vermoorden: op 29 juli kloeg Van Hören dat zijn beide kinderen de hele nacht hadden gebraakt. Twee dagen later ging Hofkens zijn echtgenote te lijf met een bijl. De echtgenote kon vluchtten. Hofkens gooide nog de zevenjarige dochter van de vijfde verdieping naar beneden maar het kind kon zich tijdens de val vastgrijpen.

Hofkens vluchtte hierop naar haar woning, waar ze werd gevangen genomen door de door Van Hören gewaarschuwde conciërge, die hierbij ook hulp kreeg van Karl Vierk. Hofkens werd opgesloten in de gevangenis van Antwerpen, maar op beval van het hoofdkwartier van de Sipo SD te Brussel werd ze twee weken later vrijgelaten, vermoedelijk omdat ze nog te waardevol was als verraadster. Van Hören zelf kreeg een reprimande omdat hij zijn gezin zonder toelating naar Antwerpen had gebracht en zou in oktober 1943 overgeplaatst worden naar Aken, waarna zijn plaats in Antwerpen werd ingenomen door Theodoor Verhulsdonck.

Op 9 maart 1944 spoelde te Ruisbroek aan de oever van de Rupel een lijk aan, na een paar dagen bleek dat het om Hofkens ging. Zowel Van Hören als zijn voormalige Antwerpse collega’s Johan Pitz, Martha Dauwe, Suzy Wegers en chauffeur Jan Claessens werden hierop door de Duitsers gearresteerd. Van Hören werd veroordeeld tot de doodstraf (hij overleefde later de concentratiekampen), de anderen werden veroordeeld tot opsluiting in de gevangenis of een tuchthuis. Vermoedelijk werd ze vermoord omdat de veroordeelden dachten dat Hofkens hen op 24 januari 1944 had verklikt wegens illegale activiteiten buiten hun job om. Verklaringen van de beklaagden stelden echter dat ze haar enkel een lesje wilden leren, maar dat de zaken misliepen. De exacte toedracht zal nooit achterhaald worden.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties