Jaak Heylaerts

Jaak Jozef Constant Maria Heylaerts (Borgerhout, 16 januari 1918) was een Belgische collaborateur in de Tweede Wereldoorlog.

Levensloop

interbellum

Zijn vader overleed aan tuberculose toen Jaak 2 jaar oud was. Zijn moeder had psychische problemen en leed eveneens aan tuberculose. Jaak werd bij familie geplaatst tot hij 14 maanden was tot hij 4 jaar was. Hij was zelf ook een ziekelijk kind

Hij volgde les aan de vakwerkschool (monteur) en moest één maal zijn jaar dubbelen. In zijn vrije tijd leerde hij viool spelen.

In 1934 werd hij lid van het extreem-rechtse Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) waarvoor hij en zijn jongere broer leurden met de partijkrant Volk en Staat.

Hij verliet de partij omdat hij op 9 oktober 1935 beroepsvrijwilliger werd in het Belgisch leger, hij werd ingedeeld bij het 5de linieregiment waar hij snel carrière maakte: na twee manden werd hij bevorderd tot korporaal, na 14 maanden werd bij sergeant. Hij werd in februari 1940 echter gedegradeerd wegens diefstal.

Tijdens de mobilisatie in aanloop naar de Tweede Wereldoorlog keerde hij zonder toelating met een motor van het leger naar huis terug. Hij werd opnieuw gedegrageerd, ditmaal tot gewoon soldaat.

Hij werkte ook in het leger als monteur en nadat hij een auto van een luitenant had hesteld kreeg hij nadien tijdens een proefrit een klapband waarna hij tegen een boom botste en een schedelfractuur opliep. Hij werd 's avonds door zijn echtgenote verplicht naar het militair ziekenhuis in Antwerpen te trekken, van waaruit hij werd doorgestuurd naar Doornik. Hij werd hierna afgekeurd voor medische dienst maar diende zich op 10 mei 1940, de start van de Achtiendaagse Veldtocht toch gewoon bij zijn eenheid.

Na de nederlaag van het Belgisch leger werd hij werkloos. Na een paar maanden werkte hij 4 maanden mee aan de sloop van de stadsomwalling in Borgerhout. Hij had deze job te danken aan een architect die hem in ruil vroeg om leden te ronselen voor het VNV. Na zijn werk aan de omwalling werd hij een jaar werkloos, hij ontving wel een vergoeding van het leger.

In 1940 schoot hij met een revolver op zijn echtgenote, maar miste.

Later verloor hij zijn toelage van het leger nadat hij aangeboden jobs weigerde, en werden zijn financiële problemen groter.

In 1941 werd hij lid van de Dietsche Militie - Zwarte Brigade. In naoorlogse verklaringen stelde hij dat hij dit deed in de hoop werk te vinden, maar dat hij na enkele maanden werd uitgelsloten omdat hij de vergaderingen niet bijwoonde. Deze bewering kan verder niet gestaafd worden.

In 1943 werd hij opnieuw lid van het VNV, hij hield thuis het propagandalokaal annex café open van de Borgerhoutse afdeling. Hijzelf verklaarde na de oorlog dat hij enkel een afspraak had met de brouwer die hem in het café plaatste en dat de brouwer buiten zijn weten om dde contacten legde met het VNV. Heylaerts, zelf VNV-lid, verklaarde na de oorlog dat hij na drie maanden zijn baan opgaf omdat hij niet betrokken wilde zijn bij het VNV. Mogelijks wilde hij zijn eigen rol verdoezelen in de ondervragingen.

NAdien werd hij op voorspraak van ene Lodewijk een plaats aangeboden bij "De Voorzorg", een hulporganisatie voor Oostfronters en hun familie. Hij werkte hier een viertal maanden maar verliet de organisatie toen de werknemers verplicht werden toe te treden tot de Waffen-SS. Hij had echter niemand ingelicht over zijn vertrek en werd door de Feldgendarmerie gearresteerd en bleef twee opgesloten, waarna hij zonder verdere problemen zijn ontslag kreeg en naar huis kon. Wegens ziekte was de komende maanden werkloos.

In oktober 1943 werd hij door de Duitse werbstelle opgeroepen voor gedwongen arbeid in Duitsland, toen men ontdekte dat hij monteur was werd hij op 16 oktober als chauffeur aangesteld bij de SIPO SD. Omdat hij Duits kende werd hij de dag erna reeds aangesteld als tolk. Na de oorlog verklaarde Heylaerts dat hij het geld nodig had voor vrouw en kind en dat hij niet in Duitsland wilde gaan werken, en dat hij dacht dat de tewerkstelling verplicht was.

Als tolk ging hij aan de slag bij de contra-spionage Abteilung VI die onder leiding stond van Oberscharführer en Kriminal-Sekretär Theo Spalleck. Na een week werd hij overgeplaatst naar de telefooncentrale, na een viertal maanden werd hij terug tolk bij Spalleck.

Hij werd ook ingezet bij andere afdelingen, bv. bij grote arrestatieacties. Heylaerts ontkende dit na de oorlog, wat een leugen was. Hij was onder meer betrokken bij arrestaties waaronder Dirk Sevens en mishandelde hij gevangenen en pleegde diefstallen bij de gearresteerden. Volgens chauffeur Albert Swaan zou hij ook op eigen houtje arrestaties hebben verricht, waardoor hij grotere beloningen ontving.

In 1943 vuurde hij nogmaals met een revolver op zijn echtgenote, die hierna aangifte deed bij de politie. Het proces verbaal werd echter in beslag genomen door de Duitsers.

Tijdens de aftocht van de Duitsers in september 1944 wist hij met wachtman Norbert De Smet te ontsnappen. Hij werd opnieuw aangesteld als chauffeur en vervoerde onder meer munitie voor Christian Sterling

Toen hij in 1943 nogmaals met zijn revolver op zijn echtgenote vuurde diende deze hiervoor een klacht in bij de Belgische politie. De Duitse politiediensten legden echter beslag op dit proces-verbaal, waardoor er verder niets van in huis kwam.435Heylaerts maakte de activiteiten van de Antwerpse Sipo-SD te Apeldoorn niet meer mee. Tijdens de aftocht slaagde hij er in te ontsnappen: tijdens de afmars was de gewezen militair opnieuw aangesteld als chauffeur en vervoerde hij samen met voornoemde wachtman en SD-chef Christian Sterling wapens en munitie, tijdens een koffiepauze in Turnhout wist hij met een smoes de groep te verlaten en reed snel weg met de auto samen met Norbert De Smet. In 's Gravenwezel trokken ze hun uniformen uit en lieten ze de wagen achter, waarna ze te voet Antwerpen bereikten.

Heylaerts wilde de locatie van de wagen (nog steeds vol wapens en munitie) op 5 september verraden aan de Witte Brigade maar werd door een van de verzetslui herkend en meteen aangehouden en opgesloten in de Zoo van Antwerpen en enkele dagen later in de gevangenis in de Begijnenstraat. Hij kreeg hier een gevangenispsychose en werd paranoïde en gewelddadig, symptomen die verdwenen toe hij werd overgeplaatst naar een gemeenschappelijke zaal.

Hij werd in een psychiatrisch rapport omschreven als een wat intellectueel beperkte man die koos voor de snelle oplossingen voor hemzelf, zelfs als hij hiervoor andere moest kwetsen wat hem onverschillig liet.

Op 30 september 1948 werd hij tot de krijgsraad veroordeeld in levenslang, een beroepsprocedure tegen een eerder arrest van 25 mei 1948.

Heylaerts werd volgens geschiedkundige Robby Van Eetvelde op 2 juni 1948 veroordeeld tot de doodstraf. Het is niet duidelijk waarom er twee uitspraken (zouden) zijn.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties