|
Label: Nieuwe doorverwijzing |
| Regel 1: |
Regel 1: |
| {{Infobox feestdag
| | #redirect [[Pesach]] |
| | naam = Pesach<br />{{lang|he|פסח}}
| |
| | afbeelding = Seder Table.jpg
| |
| | onderschrift = Gedekte tafel op sederavond
| |
| | andere_namen = lentefeest, vrijheidsfeest, matzefeest
| |
| | gevierd_door = [[Jodendom]]
| |
| | gevierd_in =
| |
| | type =
| |
| | belangrijkheid =
| |
| | datum = zeven of acht dagen, beginnend op de avond van de 15e dag van de maand [[nisan]]
| |
| | ingesteld = ouder nog dan de [[Uittocht uit Egypte|Exodus]]
| |
| | afgeschaft =
| |
| }}
| |
| '''Pesach''' ([[Hebreeuws]]: {{lang|he|פסח}} – afgeleid van ’sloeg over’: {{lang|he-Latn|Pasach}}), ook bekend als het lentefeest, vrijheidsfeest of [[matse|matze]]feest is een van de belangrijkste feesten in het [[jodendom]]. Met Pesach wordt het einde van de [[joden|joodse]] [[slavernij]] in [[Oude Egypte|Egypte]] herdacht en de [[uittocht uit Egypte]] (zoals beschreven in het Bijbelboek [[Exodus (boek)|Exodus]]) en daarmee de bevrijding van het joodse volk van de slavernij. Deze gebeurtenissen staan centraal in het joodse ethos.
| |
| | |
| == Indeling van de feestperiode ==
| |
| Pesach duurt zeven of acht dagen en begint op de avond van de 15e dag van de maand [[nisan]]. Nisan is de eerste maand van het joodse jaar.<ref>{{Citeer web|url = http://www.ljgamsterdam.nl/nl/joodse-kalender|titel = Joodse kalender|bezochtdatum = |auteur = |datum = |uitgever =}}</ref> Elk jaar begint nisan met nieuwe maan. Pesach begint 14 dagen later, dus ongeveer op de dag dat het volle maan is. Deze dag kan in maart of april vallen. De [[joodse kalender]] is een [[maankalender]], die [[schrikkelmaand]]<nowiki/>en kent om te zorgen dat de kalender in de pas blijft lopen met de [[zonnekalender]]. De Joodse kalender is met de schrikkelmaanden zo aangepast dat Pesach altijd in de lente valt (in Israël)<ref>{{Citeer web|url = http://bethhamidrash.org/bhm/pesach-en-de-maand-niesan/|titel = Pesach en de Maand Niesan|bezochtdatum = |auteur = |datum = |uitgever =}}</ref> en wel zo dat 1 nisan valt in de periode van 8 dagen vóór het lentepunt tot 22 dagen na het lentepunt. Zodoende begint Pesach rond de eerste of tweede volle maan na de [[lente-equinox]], het begin van de lente. Pesach eindigt in [[Israël]] op de 21e nisan en daarbuiten op de 22e nisan.
| |
| | |
| Het Pesachfeest is gebaseerd op de tekst uit Exodus 12:15-20. In de [[Statenvertaling]] luidt deze tekst als volgt:
| |
| :15 Zeven dagen zult gij lieden ongezuurde broden eten; maar aan den eersten dag zult gij het zuurdeeg wegdoen uit uw huizen; want wie het gedesemde eet, van den eersten dag af tot op den zevenden dag, diezelve ziel zal uitgeroeid worden uit Israël.
| |
| :16 En op den eersten dag zal er een heilige verzameling zijn; ook zult gij een heilige verzameling hebben op den zevenden dag; er zal geen werk op denzelven gedaan worden; maar wat van iedere ziel gegeten zal worden, datzelve alleen mag van ulieden toegemaakt worden.
| |
| :17 Zo onderhoudt dan de ongezuurde broden, dewijl Ik even aan denzelfden dag ulieder heiren uit Egypteland geleid zal hebben; daarom zult gij dezen dag houden, onder uw geslachten, tot een eeuwige inzetting.
| |
| :18 In de eerste maand, aan den veertienden dag der maand, in den avond, zult gij ongezuurde broden eten, tot den een en twintigsten dag der maand, in den avond.
| |
| :19 Dat er zeven dagen lang geen zuurdesem in uw huizen gevonden worde, want al wie het gedesemde eten zal, dezelve ziel zal uit de vergadering van Israël uitgeroeid worden, hij zij een vreemdeling of een ingeborene des lands.
| |
| :20 Gij zult niets eten, dat gedesemd is; in al uw woningen zult gij ongezuurde broden eten.
| |
| | |
| == Gebruiken ==
| |
| === Schoonmaak ===
| |
| [[Bestand:PikiWiki Israel 31382 Burning of Chametz (leavened food) in Bnei Brak.JPG|thumb|left|Verbranden van Chametz in [[Bnei Brak]]]]
| |
| Voordat Pesach begint vindt een grote schoonmaak plaats op grond van Exodus 12:15 en wordt in elk geval door orthodoxe Joden het gehele huis gereinigd van alle mogelijke resten van gerezen brood en gist. Ook wordt het servies afgewassen of er wordt zelfs een apart servies gebruikt.<ref name=":0">{{Citeer web|url = https://jck.nl/nl/woordenlijst/pesach|titel = Pesach|bezochtdatum = 3 april 2015|auteur = |datum = |uitgever = Joods Historisch museum}}</ref> De avond voor Pesach wordt het huis met een kaars doorzocht om de laatste resten te vinden. De volgende ochtend wordt al het gist ritueel verbrand.<ref name=":1">{{Citeer web|url = http://www.joodswelzijn.nl/LinkClick.aspx?fileticket=9Cdf3trflLI%3D|titel = Kwartaalblad Benjamin|bezochtdatum = 7 april 2015|auteur = |datum = |uitgever = Joods Welzijn|dodeurl = ja|archiefurl = https://web.archive.org/web/20160304232511/http://www.joodswelzijn.nl/LinkClick.aspx?fileticket=9Cdf3trflLI%3D|archiefdatum = 4 maart 2016}}</ref><ref>{{Citeer web|url = http://www.nrc.nl/inbeeld/2013/03/25/orthodoxe-joden-maken-zich-op-voor-pesach/|titel = Orthodoxe joden maken zich op voor Pesach|bezochtdatum = 7 april 2015|auteur = |datum = 25 maart 2013|uitgever = NRC Handelsblad}}</ref> Met kinderen wordt er een spel van gemaakt, de kinderen verstoppen de laatste stukjes brood of gist, en de ouders moeten zoeken, terwijl de kinderen "warm" en "koud" roepen als de ouders dichterbij of verderaf zoeken.<ref name=":1" />
| |
| [[Bestand:קערת הסדר.JPG|thumb|Een seiderschotel]]
| |
| | |
| === Sederavond ===
| |
| Het feest vangt aan met één [[sederavond]] in Israël en twee erbuiten. De seder is een uitgebreide maaltijd, waarbij de familie ontspannen op hun stoelen zit. Men gebruikt een speciale [[seiderschotel]], en ook de [[Haggada|<span style="color: #0066cc;">haggada</span>]] ligt op tafel. Op tafel staat traditioneel een extra glas wijn voor de profeet [[Elia (profeet)|Elia]].
| |
| | |
| Op sederavond worden door de aanwezige kinderen teksten gelezen uit de hagada, er worden liederen gezongen, de vier vragen worden gesteld (waarom eten wij anders dan alle avonden matze; waarom zitten wij anders dan alle andere avonden niet rechtop; waarom is deze avond zo anders dan alle andere avonden; en waarom eten we anders dan alle andere avonden bittere kruiden), er worden vier bekers wijn (of druivensap) gedronken en een maaltijd (de sedermaaltijd) wordt genuttigd volgens een vrij vast patroon. De gehele avond is bedoeld om - op grond van een voorschrift uit de Thora - de Pesachtraditie door te geven aan de jongeren, zij moeten nieuwsgierig gemaakt worden naar de betekenis van de symbolen op de seiderschotel, zoals het botje, het bittere kruid, de matzes, het hardgekookte ei, zout water, peterselie etc.
| |
| | |
| De avond eindigt traditioneel met de wens ’Volgend jaar in Jeruzalem’<ref>{{Citeer web|url = http://www.sjoelelburg.nl/artikel/220/volgend-jaar-in-jeruzalem|titel = Volgend jaar in Jeruzalem|bezochtdatum = 3 april 2015|auteur = |datum = |uitgever = |dodeurl = ja|archiefurl = https://web.archive.org/web/20140706142847/http://www.sjoelelburg.nl/artikel/220/volgend-jaar-in-jeruzalem|archiefdatum = 6 juli 2014}}</ref> Daarmee drukken Joden in de [[Joodse diaspora|diaspora]] de wens uit terug te keren naar het land van oorsprong.
| |
| | |
| === Pesachweek ===
| |
| Gedurende de hele Pesachweek, die bij sommige joden zeven dagen duurt en bij andere acht, mag men volgens de [[religie]]uze voorschriften geen gerezen voedsel eten. In plaats van regulier brood eet men [[Matse|matzes]], ongezuurde of niet-gegiste broden.
| |
| [[Bestand:Haggadah 15th cent.jpg|thumb|Haggada uit de 14e eeuw, Duitsland]]
| |
| | |
| === Matzes ===
| |
| [[Bestand:Machine-made Shmura Matzo.jpg|thumb|left|Vierkante matze. Matzes kunnen ook rond zijn]]
| |
| Gedurende de gehele Pesachperiode wordt volgens de voorschriften geen gist gegeten, het [[chametze|chameetz]]. Daarmee wordt herdacht dat de Israëlieten tijdens hun vertrek uit Egypte geen gerezen brood konden eten vanwege tijdsgebrek. Ook andere met gist gerezen producten mogen niet worden gegeten. Het verbod slaat op alle andere soorten brood en op alle andere deegwaren. Omdat ongerezen brood niet erg lekker is, heeft men een alternatief bedacht. Er worden, onder rabbinaal toezicht, grote dunne crackers gemaakt, de matzes. Ze worden vaak gegeten met boter en bruine suiker, geraspte kaas of zachtgekookt ei.
| |
| | |
| === Pesach en Massot ===
| |
| Het paaslam van de familie of gemeenschap werd op de 14e nisan (voorbereidingsdag) na het middaguur in de tempel geslacht, daarna meegenomen naar het onderkomen, gebraden en bij de maaltijd op 15 nisan na 19.00 uur genuttigd. Er werd wijn gedronken, ongezuurd brood en kruidensla gegeten en een loflied gezongen, het [[Hallel]].
| |
| | |
| === Moderne invulling ===
| |
| Tegenwoordig symboliseert de exodus (uittocht) van slavernij naar vrijheid het algemene verlangen van joden om als vrije mensen te kunnen leven. Daarnaast is in het feest het samenzijn met de familie erg belangrijk. Volgens een joods voorschrift nodigt men daarbij anderen uit, die geen verwanten hebben.<ref name="achtergrond">{{Citeer web|url = http://joodsactueel.be/2012/04/05/pesach-joods-paasfeest/|titel = Achtergrond van het Pesachfeest, Joods Pasen|bezochtdatum = 3 april 2015|auteur = |datum = |uitgever = Joods actueel}}</ref>
| |
| | |
| == Oudtestamentische achtergrond ==
| |
| === Mozes ===
| |
| Volgens de Thora en het [[Hebreeuwse Bijbel|Bijbelboek]] Exodus leefden de Israëlieten in Egypte en werden ze daar als slaven behandeld. [[Mozes]] werd hun leider. Hij vroeg de toenmalige [[farao]] om toestemming om terug te keren naar het [[Land van Israël]]. De farao weigerde de Joden te laten gaan omdat ze goedkope arbeidskrachten waren. Pas na de tien door God gezonden [[plagen van Egypte|plagen]] mocht het Joodse volk vertrekken. De tiende plaag was het ergste, alle eerstgeborenen van de Egyptenaren werden door God gedood. De eerstgeborenen van de Joden werden overgeslagen, deze bleven leven, vandaar de naam Pesach, dat ''overslaan'' betekent.<ref name=":0" /> God kon zien welke huizen hij moest overslaan omdat de Joden bloed op de deurpost hadden gesmeerd. Mozes bevrijdde het volk toen in opdracht van [[God (jodendom)|God]] na op de dag af 430 jaar in Egypte van de slavernij, in de maand Aviv. Vervolgens wordt de doortocht door de [[Rode Zee]] (toen nog Schelfzee) beschreven en 40 jaar omzwervingen door de Sinaïwoestijn voordat het beloofde land [[Kanaän (gebied)|Kanaän]] in bezit genomen mocht worden.
| |
| | |
| === De uittocht ===
| |
| De avond voor de uittocht werd de Pesachtraditie ingesteld, gesteund door voorschriften die Mozes had gekregen (hoofdstuk 12): men moest met een bosje [[hysop]] bloed van een 'vlekkeloos' geslacht lam smeren op beide deurposten en de bovendorpel; men moest staande en met reiskleren aan een maaltijd nuttigen van ongezuurd brood, en het gebraden vlees van het offerdier. Slaven mochten wel mee-eten, maar alleen als ze [[Circumcisie|besneden]] waren. Dat gold ook voor vreemdelingen, bijwoners en dagloners. Het Pesach moest thuis, ''en famille'', gevierd worden en geen stukje vlees mocht naar buiten gebracht worden. Er mocht geen been van het dier gebroken worden. Heel Israël moest dit vieren.
| |
| | |
| De broodkoeken waren ongezuurd omdat het volk haastig moest vertrekken, zonder te kunnen wachten tot het deeg gerezen en volgens gewoonte bereid was (Ex.12: 39). Het moest 's avonds of 's nachts worden gegeten omdat het "een nacht van waken ter ere van de Here" (Ex.12:42) zou zijn, omdat Hij hen die nacht Egypte had uitgeleid. Later werd het vroegste tijdstip van de paasmaaltijd officieel vastgesteld op 19.00 uur. Het hele feest duurde vanaf die tijd zeven dagen.
| |
| | |
| == Pelgrimsfeest ==
| |
| Pesach is oorspronkelijk een [[pelgrimsfeest]]. Toen de tempel in Jeruzalem nog bestond, trokken alle Joden naar Jeruzalem om er offers te brengen<ref name="achtergrond" />.
| |
| | |
| === Herstel ===
| |
| Tijdens de regeringsperiode van koning [[Salomo]] ging het bergafwaarts met het houden van de voorschriften en feesten. In 621 v.Chr. herstelde koning [[Josia]] de tempeldienst en ook het Pesach. Opnieuw werden de Mozaïsche voorschriften voor het feest ingevoerd: bloed aan de deurpost en bovendorpel, reiskleren aan; het slachten van een ontwijd dier 'tussen de avonden', (dat wil zeggen bij het volle maan tussen de eerste zonsopkomst en volledige zonsondergang) het eten van gebraden vlees met soms de ingewanden naast de kop gelegd, ongezuurd brood en bittere kruiden, soms een soort bruine vruchtenmoes. Wijn kwam er pas later bij. Tot aan de [[Babylonische ballingschap]] (ca. 470-400 v.Chr.) functioneerde het feest met wisselend succes.
| |
| | |
| Na de ballingschap werd het Pesach opnieuw een pelgrimsfeest. Men kwam van overal voor een week naar Jeruzalem, waar de in 515 voor Chr. voltooide tweede tempel weer een prominente rol vervulde. Begrijpelijkerwijs stond de viering de eerste tijd in het teken van de terugkeer uit [[Babylonië]], maar geleidelijk aan kwam het accent weer op de Exodus te liggen.
| |
| | |
| == Pesach en het christendom ==
| |
| [[christendom|Christenen]] noemen Pesach vaak ’pascha’. Pascha is het [[Aramees|Aramese]] woord voor Pesach. Opvallend is dat men in de [[Oosters-orthodoxe Kerk]] het woord Pascha met het Griekse Pascho (dat ’lijden’ betekent) verbond. Daarmee gaf men een christelijke betekenis aan Pasen. Vreemd genoeg is ’pascha’ juist de Hebreeuwse naam voor het christelijke [[paasfeest]]. Het christelijke Pasen is geïnspireerd op het joodse Pesach en het vroegere lentefeest{{bron?}} — dat dus aan de basis van beide ligt — hoewel met een nieuwe symboliek rond de kruisiging en wederopstanding van [[Jezus Christus|Jezus]].
| |
| | |
| Aangezien Jezus en zijn volgelingen zelf Pesach vierden, is er eind 20e eeuw en begin 21e eeuw een gebruik onder sommige groepen christenen ontstaan — oorspronkelijk in [[Duitsland]] — om jaarlijks de sederavond te vieren met als doel zo ’dichter bij Jezus te staan’. Ook discussiëren sommige [[christenen]] of dit nieuwe gebruik wel authentiek en gewenst is. Het jodendom zelf stelt dat de Pesachregels alleen van toepassing zijn op mensen die joods zijn; het jodendom hekelt externe uitdraging van [[religie]].
| |
| | |
| == Zie ook ==
| |
| * [[Sederavond]]
| |
| * [[Haggada]]
| |
| | |
| {{Appendix}}
| |
| {{Commonscat|Passover}}
| |
| {{Navigatie jodendom}}
| |
| {{authority control|TYPE=t|Wikidata=Q121393}}
| |
| {{stek}}
| |
| [[Categorie:Pesach| ]]
| |
| [[Categorie:Joodse feestdag]]
| |
