Jaap Ypey

Jaap Ypey (Amsterdam, 14 juni 1916 – Obergurgl, 1 februari 1986) was een Nederlandse archeoloog, vooral gespecialiseerd in de Merovingische tijd. In Nederland is hij vooral bekend van het grote Frankische grafveld van Rhenen. Ook kreeg hij bekendheid door zijn restauratie van het metalen voorwerp.

Jaap Ypey in 1985

Biografie

Levensloop

In 1934 behaalde hij het HBS-B diploma; daarna ging hij voor tekenleraar studeren. In 1939 behaalde hij de Middelbare akte tekenen en kunstgeschiedenis, en het diploma Tekenleraar. Op 25 juni 1942 trouwde hij getrouwd met A.M. Janssen, in Baarn, de plaats waar zij de woonde. Het jonge stel betrok daarop een woning aan de Stille Veerkade te Den Haag. Door zijn werkzaamheden bij de R.O.B. verhuisden zij in juni 1950 naar Amersfoort. Begin 1980 verhuisden zij naar Hoogland.

Op 1 februari 1986 overleed Jaap Ypey plotseling ten gevolge van een sneeuwlawine tijdens een vakantie.

Werk

• Op 1 januari 1947 werd hij aangenomen als een van de eerste werknemers bij de R.O.B., door de toenmalige directeur dhr P. Glazema.
• Hij begon als tekenaar en restaurator, en werd rond 1964 benoemd tot Hoofd Laboratorium. Hij bekleedde die functie tot aan zijn pensionering.
• Op 28 augustus 1981 werd zijn afscheid van de R.O.B. groot gevierd, met vele collega's uit binnen- en buitenland. Zijn studies en werk zette hij echter voort.
• Hij vervulde een belangrijke rol bij de invulling van het indertijd nieuwe vak van archeologisch restaurator.
• Hij introduceerde o.a. het röntgenapparaat in de archeologie in Nederland (1962).
• Hij heeft vooral bekendheid gekregen, in binnen- en buitenland, door de restauratie van metalen voorwerpen. Daarnaast werden onder zijn leiding ook opmerkelijke resultaten bereikt op het gebied van aardewerk-, textiel-, glas- en houtconservering.
• Specialisatie damascering: zijn vertrouwdheid met de kunst van het smeden (hij heeft o.a. meerdere jaren als kunstsmid gewerkt) heeft tot fundamentele publicaties op het gebied van gedamasceerde wapens uit de vroege middeleeuwen en de Vikingtijd geleid.
• Hij was niet alleen een kundig restaurator, echter ook een onderzoeker van formaat. Zijn publicaties verschenen in vele Nederlandse en buitenlandse tijdschriften.

• Onderscheidingen e.d.
  - Opname als corresponderend lid van het Duitse Archeologische Instituut, op de geboortedag van Winckelmann, 9 december 1960.
  - In 1969, op 9 januari, werd de Mr.J. W. Frederiksprijs aan Jaap Ypey uitgereikt voor zijn publicatie "Archeologica uit de collectie Mr. J. W. Frederiks in bruikleen aan het museum Boymans-van Beuningen".
• Specialisatie Rhenen
  De bewerking van het grafveld Rhenen (1951) liep als een rode draad door zijn hele carrière heen. Hij heeft verschillende artikelen over Rhenen geschreven, o.a in 1964 over een bijzonder merovingisch slot van een kist uit vrouwengraf no. 413; daarvoor in 1956 reeds verscheen er in de serie Het geheim van de spade, een fraai fotoboek met daarin al vele objecten uit dit grafveld. In 1973 en 1978 publiceerde hij twee overzichtsartikelen in respectievelijk de duitse en de franse taal. Ook in 1980 en 1983 verschenen er twee artikelen over Rhenen (in het duits).
  

  Bestand:1979a.JPG

  Nieuwjaarskaart 1979 Jaap Ypey

  Daarnaast waren voorwerpen uit dit grafveld regelmatig het onderwerp van zijn handgemaakte nieuwjaarskaarten (linoleumsnedes).
  
  In 1983 was het door Jaap Ypey samengestelde manuscript voor de grote overzichtscatalogus bijna af en werd ter correctie naar Duitsland gestuurd. Daar wilde dit werk echter niet vlotten door allerlei omstandigheden. Pas in 2009 in het kader van het project "odyssee" van het ministerie van OCW ("Reviving Rhenen") kwam er weer echt beweging in. Een remmende factor in de voortgang waren ook nieuwe vondsten, nieuwere archeologische inzichten, wijze van documenteren, wijze van tekenen (normalisatie-niveau) enz.
  In oktober 2014, ruim zestig jaar na de eigenlijke opgraving, werd deze 700 pagina’s dikke catalogus uitgegeven. katalogus Rhenen.
  De gehele catalogus is op de website van de uitgever in te zien.

Jaap Ypey

Lezingen

In aanvulling op zijn publicaties hield hij ook vele lezingen, waarvan een aantal in het buitenland.
Een kleine selectie:
- 1962 Philips technisch-wetenschappelijk röntgen-congres 12/13 okt.: "met het röntgen-apparaat in de archeologie"
- 1972 Freiburg tijdens ATM (= Arbeitsgemeinschaft des Technisches Museumpersonal)-tagungen: "Erfahrungen bei der Behandlung von Leder, Holz, Glas und Metallgegenständen im Labor zu amersfoort."
- 1979 Fachtagung über Damaszenerstahl, Schloss Rheydt - Mönchengladbach: "Frühmittelalterliche Waffen mit Damast"
- 1983 lezing over Rhenen (zie: De Vallei, 7-2-1983)

Maquette Doornenburg 1968 gemaakt door Jaap Ypey

Maquettes

een selectie van door hem gebouwde maquettes:

• 12e eeuwse boerderij de Lisidunahof, Oud-Leusden)(1985)
• Doornenburg 1963-1964-1968)(enige jaren geleden gerestaureerd door Anton van de Water)
• Valckensteyn (1966)
• Elst, romeinse tempel (1957)
• Bulgersteyn 1500

Bibliografie

Zie Jaap Ypey - Bibliografie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Hieronder een selectie van de belangrijkste artikelen.

• Kunst en schoonheid uit de vroege Middeleeuwen; de merovingische grafvelden van Alphen, Rhenen en Maastricht; inl. door P. Glazema, Amersfoort; 1955

• Das Bergen von stark angegriffenem Glas während einer Ausgrabung mit Hilfe einer Kunstharzlösung, BROB 10-1, 1960-1, 363-367.

• Eine Riemenzunge mit anglo-karolingischem Tierornament aus der Waal bei Rossum, Prov. Gelderland, und ein Steigbügelfragment von Huizum, Prov. Friesland, BROB 12-3, 1962-3, p. 177-186.
• Archaeology with the X-ray Apparatus, Medica Mundi 9, 1963, 72-76.
• Ein merowingerzeitliches Kastenschloss in einem Frauengrab aus Rhenen, Prov. Utrecht, BROB 14, 1964, p. 84-88.

• Twee aardewerkstempels bevorderd tot Ibero-Keltische fibulae, Numaga 14, 1967, 104-113 (ROB-overdrukken, 5).

• Das fränkische Gräberfeld zu Rhenen, prov. utrecht, BROB 23, 1973 (1975), p. 289-312.

• Mondharpen, Antiek 11, 1976-1977, 209-231 (ROB-overdrukken, 97).
• Eine Schleifkammer mit Staubabzug, Arbeitsblätter für Restauratoren 9, 1976, Heft 2, Gruppe 17, 15-17.

• A Sword with Damascened Blade from Dorestad, Hoogstraat I, in: W.A. van Es/W.J.H. Verwers, Excavation at Dorestad 1, The Harbour: Hoogstraat I, ’s-Gravenhage 1980 (Nederlandse Oudheden, 9) 190-206.

• Een HILTIPREHT-zwaard uit Elst(U.)? Westerheem 31 ,1982, 48-52. (ROB-overdrukken 173).
• Europäische Waffen mit Damaszierung. Archäologisches Korrespondenzblatt 12, 1982, 381-388. (R0B-overdrukken 176) .

• Rekonstruktionsversuch der Schwertklinge von Sutton Hoo. Archäologisch Korrespondenzblatt 13, 1983, 495-498. (ROB-overdrukken 204).

• Een paar “gouden” fibulae “uit de Rijn”, Antiek 20, no. 9, april 1986, 578-583 (ROB-overdrukken, 258).

• Des armes européennes avec damas soudé, in: Actes du Colloque sur l’art des invasions en Hongrie et en Wallonie (1991).

Necrologieën

• Es, W. A. van, 1986: In memoriam Jacob Ypey (14.6.1916-1.2.1986), Antiek 20, 584
• Kalee, C. A., 1986: In memoriam J. Ypey, Westerheem 35, 212
• Westphal, H., 1986: Nachruf, Arbeitsblätter für Restauratoren 19, Gruppe 24, 155
• Dijkman, W., 1986: De conservering van archeologische vondsten: een hommage aan Jaap Ypey (1916-1986), Bonnefans 2, 49-50
• Périn, Patrick, Claude Lorren, 1995: À la mémoire de Jaap Ypey (1916-1986): L’Habitat Rural du Haut Moyen Age (France, Pays-Bas, Danemark et Grande-Bretagne.