Gewricht

Gewrichtensysteem

Juncturae, systema articulare

Orgaan

Schematische weergave van een kniegewricht

Een gewricht (Latijn: articulatio, vaak afgekort als 'art.') is een verbinding tussen twee botten waarbij beweging mogelijk is. Dit wordt een discontinue verbinding genoemd.

Botten kunnen op verschillende manieren met elkaar verbonden zijn. Het kan zijn dat botten aan elkaar vast zitten door middel van kraakbeen, bindweefsel of een botverbinding. Gewrichten in de vorm van een kraakbeenverbinding (Latijn: synchondrosis) wordt onder meer aangetroffen in de tussenwervelschijven in de wervelkolom. Tussen het spaakbeen (Latijn: radius) en de ellepijp (Latijn: ulna) in de onderarm bevinden zich de membrana interossea, een gewricht in de vorm van een bindweefselverbinding (Latijn: syndesmosis). Gewrichten in de vorm van botverbindingen (Latijn: synostosis) worden onder meer aangetroffen in het heiligenbeen (Latijn: sacrum). In dit laatste geval wordt ook wel gesproken van een continue verbinding, omdat de botuiteinden helemaal met elkaar vergroeid zijn.

De meest ingewikkelde vorm van een gewricht is een synoviaal gewricht (Latijn: art. synovialis). Kenmerkend voor dit gewricht is dat er een gewrichtsholte aanwezig is die gevuld is met een stroperige vloeistof: het synoviaal vocht. Dit vocht is bedoeld om de beweging tussen de botten soepel te laten verlopen. In een synoviaal gewricht komen de botuiteinden bij elkaar in de vorm van een gewrichtskop en een gewrichtskom; de botuiteinden zijn bedekt met kraakbeen. Een synoviaal gewricht wordt bij elkaar gehouden door omliggende structuren, die bestaan uit een gewrichtskapsel, gewrichtsbanden, spieren en pezen.

De gewrichtsbanden (ligamenten) bestaat uit zeer stug bindweefsel, waarmee krachten kunnen worden opgevangen. Andere hulpstructuren die ter versteviging en bescherming in een synoviaal gewricht kunnen voorkomen zijn een meniscus (knie), een kraakbeenring (Latijn: labrum, bijvoorbeeld in het schoudergewricht) en een slijmbeurs (Latijn: bursa, in het bijzonder in de schouder, de elleboog en de knie).

Blessures ontstaan vaak omdat een bepaalde hulpstructuur beschadigd raakt bij overbelasting van een gewricht. Voorbeelden zijn het scheuren van een gewrichtsband (bijvoorbeeld de kruisband of de enkelband), de beschadiging van de meniscus of het ontsteken van een slijmbeurs.

Indeling synoviale gewrichten

Synoviale gewrichten zijn zowel in te delen naar de wijze waarop de verschillende structuren in de gewrichtsholte samenkomen, als naar de bewegingsrichting(en) van de gewrichten.

- naar structuur

Enkelvoudige gewrichten

In enkelvoudige gewrichten (Latijn: art. simplex) komen twee botuiteinden samen in één gewrichtsholte. Een voorbeeld van enkelvoudige gewrichten zijn de vingergewrichtjes (Latijn: art. interphalangeae).

Meervoudige gewrichten

In meervoudige gewrichten (Latijn: art. composita) komen meer dan twee botuiteinden samen in één gewrichtsholte. Een voorbeeld van een meervoudig gewricht is het ellebooggewricht (Latijn: art. cubiti).

Complexe gewrichten

In complexe gewrichten (Latijn: art. complexa) komen ook andere elementen in de gewrichtsholte samen, zoals een meniscus of een labrum. Een voorbeeld van een complex gewricht is het kniegewricht (Latijn: art. genus).

- naar bewegingsrichting

Eén-assige gewrichten

Scharniergewricht - Een scharniergewricht (Latijn: art. ginglymus) werkt net als een scharnier in bijvoorbeeld een deur. Er is in dit gewricht maar beweging in één richting mogelijk. Een voorbeeld van een scharniergewricht is het ellebooggewricht (Latijn: art. cubiti).

Rolgewricht - Een rolgewricht (Latijn: art. trochoidea) is een gewricht met één as die in het verlengde van een botstuk loopt. Ook in dit gewricht is beweging maar in één richting mogelijk. Een voorbeeld van een rolgewricht is het bovenste spaakbeen-ellepijp gewricht (Latijn: art. radio-ulnaris proximalis).

Twee-assige gewrichten

Zadelgewricht - Bij een zadelgewricht (Latijn: art. sellaris) liggen twee zadelvormige botdelen op elkaar. Er kan hier om twee assen bewogen worden. Elk oppervlak heeft een bolle en holle kromming. Een voorbeeld van een zadelgewricht is het gewricht tussen de handwortel en het middenhandsbeentje van de duim (Latijn: art. carpo-metacarpale I).

Eigewricht - Een eigewricht (Latijn: art. ellipsoidea) heeft een bol en een hol ellipsvormig gewrichtsvlak. Er zijn meer assen (twee hoofdassen) en twee bewegingsmogelijkheden. Als samengestelde beweging is ronddraaiing moeilijk. Een voorbeeld van een eigewricht is het polsgewricht (Latijn: art. radiocarpea).

Drie-assige gewrichten

Kogelgewricht - Een kogelgewricht (Latijn: art. sphaeroidea) is een gewricht dat bestaat uit een kop en een kom. Dit gewricht heeft veel bewegingsvrijheid, er kan om drie assen bewogen worden. Een voorbeeld van een kogelgewricht is het schoudergewricht (Latijn: art. humeri). Door het schoudergewricht kan een arm voor-, achter- en zijwaarts worden bewogen. Daarnaast kan de bovenarm in zijn eigen lengterichting roteren. Een nootgewricht (Latijn: enarthrosis) is een kogelgewricht waarbij de (gewrichts)kom het grootste deel van de (gewrichts)kop omvat. Een voorbeeld van een nootgewricht is het heupgewricht (Latijn: art. coxae).

Bewegingsmogelijkheden

De bewegingsmogelijkheden van de verschillende gewrichten zijn afhankelijk van de vorm en functionaliteit. Alle bewegingsmogelijkheden worden beschreven vanuit de anatomische houding.

Bewegingsmogelijkheden in het heup- en schoudergewricht:

Exorotatie

Endorotatie

Abductie

Adductie

Anteflexie

Retroflexie

Bewegingen in het knie- en ellebooggewricht:

Flexie

Extensie

Bewegingen in het elleboog- en enkelgewricht:

Pronatie

Supinatie

Bewegingen alleen in het polsgewricht:

Radiaalflexie

Ulnairflexie

Bewegingen in het pols- en enkelgewricht:

Plantairflexie

Dorsaalflexie

Inversie

Eversie

Bewegingen in de schoudergordel:

Laterorotatie

Mediorotatie

Protractie

Retractie

Depressie

Elevatie

Bewegingen in de wervelkolom:

Lateraalflexie

Ventraalflexie

Dorsaalflexie

Torsie

Algemeen

Artroplastiek is een plastische chirurgische behandeling van een gewricht om de functie te verbeteren. Artrodese is het operatief vastzetten van een onbruikbaar gewricht. Dit wordt soms gedaan om de stabiliteit te herstellen, pijn op te heffen of om verwijdering van (kwaadaardig) tumorweefsel mogelijk te maken zonder amputatie.

Skelet

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Joints op Wikimedia Commons.