Zazen

Zazen of zittende meditatie (Japans: 座禅; letterlijk "zittende aandacht") is een meditatievorm binnen het Zen-boeddhisme om het lichaam en de geest te kalmeren en inzicht te krijgen in de natuur. Oorspronkelijk werd de term alleen gebruikt voor zitten, maar tegenwoordig wordt het ook voor andere vormen toegepast zoals loopmeditatie.

Kenmerkend voor zen is het zazen ofwel za-zen, wat 'zitten in meditatie' betekent. Za betekent gewoon zitten en verder niets, dus zazen is het zitten in een 'toestand' van zen. Meestal doet men dat op een kussentje of een bankje in de lotushouding. Dat is met de onderbenen gekruist. Vaak wordt dat gemeenschappelijk gedaan in een ruimte, dojo genaamd. Men noemt dat zitten ook wel meditatie. Dan duidt men op een bepaalde bewustzijnstoestand die dan kan optreden.

De zenmeditatie is meestal strikt aan regels gebonden, men zit langs de rand van de dojo met het gezicht naar buiten gekeerd om elkaar niet af te leiden. De rug is gestrekt het hoofd iets naar voren gedraaid zodat de kin wordt ingetrokken. De handen liggen met de vingers op elkaar in de schoot waarbij de duimen elkaar raken met de top. Daaraan kan men vaststellen hoe de geestelijke toestand is, bij het neigen naar een slaaptoestand zakken de duimen naar beneden en los van elkaar en wanneer iemand sterk zit te denken en te tobben, dan gaan de duimen stijf tegen elkaar aan en komen wat omhoog.

Het is de bedoeling een toestand te krijgen tussen slapen en waken in. Wanneer men merkt dan men bijna in slaap valt dat knikt men even met het hoofd en legt het hoofd schuin opzij, en een helper geeft dan een forse klap met een knuppel op de spieren van de nek naar de schouder, aan beide zijde. Het effect is een wakkere toestand, men knikt dankbaar en gaat weer door met niets doen.

In de dojo is vaak een soort altaartje neer gezet in het midden met daarop een boeddha-beeldje, wat wierook of een enkel ornament. Men moet altijd in een bepaalde richting er omheen lopen. De decoratie van de ruimte wordt simpel gehouden om de 'geest van zen' of de 'geest van eenvoud' weer te geven.

Meestal begint men zo'n zazen met het reciteren van sutra's, monotoon uitgesproken Japanse woorden of de leider spreekt een mantra uit waarbij hij zijn hoofd doet resoneren. Het zazen wordt beëindigd met enkele gongslagen. Het is een strikt ritueel wat wel past in de Japanse cultuur en ook anderen aantrekt die behoefte hebben aan regels.

De hele techniek is eigenlijk gericht op het uitschakelen van de zintuigen en het denken. Dat laatste is echter erg moeilijk voor de meeste mensen die het denken nog niet zo kunnen beheersen als hun lichaam. Men kan door het loslaten van gedachten of het concentreren op de ademhaling of op een mantra een soort denkbeheersing aankweken die kan leiden tot het eenpuntig denken aan het Atman of een "niets".

Het wordt vaak gezegd dat men in een groep gemakkelijker in die tijdloze toestand komt dan wanneer men in zijn eentje zazent. Toch zijn er tegenwoordig, met name in de Westerse wereld, veel mensen die zazen individueel, en min of meer los van de Boeddhistische rituele setting beoefenen. Men gaat dagelijks, of enkele keren per week een kwartier of langer zitten. Het gaat hierbij niet zozeer om het bereiken van Verlichting, als wel om de vredige toestand van zazen te integreren in het drukke moderne leven.

De kern van zazen is altijd het vinden van de 'stilte in zichzelf', de toestand waarin er geen oordelen, meningen, innerlijke conflicten en andere behoeften van het ego zijn, maar alleen maar tevredenheid, de ervaring van compleetheid en van alleen maar zijn, zonder een menselijke en persoonlijke invulling van dat zijn. De methode kan worden samengevat als op de grond gaan zitten, en niets anders doen dan zitten. Meestal is het uitgangspunt dan, dat men zich tijdens de meditatie consequent van zichzelf distantieert, door zijn gedachten niet meer als een deel van zichzelf, maar juist van een afstandje te bekijken. Gedachten passeren alleen, en men stopt ermee, zich voortdurend te identificeren met deze gedachten, tot er geen gedachten meer zijn. Belangrijk hierbij, is de ademhaling als enige concentratiepunt, waarbij de ademhaling eigenlijk niet mag worden beïnvloed, maar alleen maar mag worden gadegeslagen. Het is overigens nog belangrijk om te zeggen, dat de meeste beoefenaars van zazen niet altijd de tijdloze, ego-loze meditatie-ervaring hebben; de meesten ervaren dit nooit volledig. Hier gaat het echter ook niet om: men zegt dat ook al het oprecht naleven van deze ervaring, de meditatie zinnig en werkzaam maakt (de ego-loze toestand kan waarschijnlijk ook beter gezien worden als een aspect van de ervaring van de beoefenaar, dat in verschillende gradaties kan voorkomen, dan als een complete ervaring op zich).

Link

• Zazan