Mindfulness

Mindfulness verwijst naar:

• een bewustzijnsvorm of vorm van meditatie waarin men zich bewust is van de fysieke en geestelijke sensaties en situaties van het moment („Een zachtmoedige relatie aangaan met wat er zich nu aanbiedt”) zonder onmiddellijk te oordelen of te handelen.
• juiste achtzaamheid, indachtigheid of bewustzijn in de boeddhistische leer.
• een levenshouding die zich kenmerkt door het aanvaarden van onvermijdelijke negatieve en positieve ervaringen.

Mindfulness kwam de afgelopen tien jaar in de belangstelling als een behandelmethode bij depressies en andere psychische problemen.

Werking

Door te observeren wat er zich in het lichaam en de geest voordoet zonder hierop te reageren, kan men leren afstand te nemen van de automatische reacties die het welzijn in de weg staan. Mindfulness kan aangeleerd worden.

Term

De term mindfulness komt uit het Engels en kan met achtzaamheid worden vertaald. Het Engelse begrip is een vertaling van de woorden sati in het Pali en smṛti in het Sanskriet.

Het woord bestond in het Engels reeds lang voor het in boeddhistische context werd gebruikt. Het wordt voor het eerst schriftelijk gevonden als myndfulness, als vertaling van het Franse woord pensée door John Palsgrave in 1530.

John D. Dunne, hoogleraar aan de Universiteit van Emory, die het concept „mindfulness” in theoretische en praktische samenhang onderzoekt, oordeelt dat de vertaling van sati en smṛti als mindfulness verwarrend is en vermeldt dat een aantal boeddhistische geleerden begon om het begrip „retention” te ondersteunen als het alternatief dat de voorkeur heeft.

Definities

Mindfulness of „achtzaamheid” wordt op verschillende manieren gedefinieerd.

Kabat-Zinn

Een definitie waarnaar dikwijls verwezen wordt, is die door Kabat-Zinn.

In deze definitie is mindfulness een vorm van opmerkzaamheid die

• opzettelijk, doelbewust is,
• verband houdt met dit moment (niet op de toekomst of het verleden), en
• geen oordeel vormt.

Brown en Ryan

Brown end Ryan leggen sterk de nadruk op het aspect van de opmerkzaamheid en definiëren mindfulness of achtzaamheid als een ontvankelijke opmerkzaamheid en een bewustheid van momentele gebeurtenissen en ervaringen.

In hun overzicht vatten zij de diverse definities en concepten uit verschillende boeddhistische tradities samen. Zij beschrijven de volgende aspecten van achtzaamheid of mindfulness:

• Helder bewustzijn (bijvoorbeeld bij Henepola Gunaratana, Nyanaponika, Charles Tart)
• Een niet-conceptuele, niet onderscheidende bewustheid
• Flexibilitiet van bewustheid en opmerkzaamheid
• Een empirische houding ten opzichte van de werkelijkheid
• Een op het nu georiënteerd bewustzijn
• Stabiliteit of aanhoudende opmerkzaamheid en bewustheid.

Bishop e.a.

Bishop et al. stelden in 2004 een definitie van mindfulness voor, die twee componenten bevat:

• Self-Regulation of Attention: de zelfregulatie van de opmerkzaamheid (zodat deze door het gericht blijft op de ervaringen van het ogenblik, en een toenemende waarneming van mentale processen op dit ogenblik mogelijk wordt),
• Orientation to Experience: een gericht zijn op de momentele ervaringen, dat gekenmerkt wordt door nieuwsgierigheid, openheid en aanvaarding. De Self-Regulation of Attention bestaat uit drie facetten:
• Sustained Attention (instandhouding van de opmerkzamheid): een waar mogelijk voortdurende waarneming van het ogenblik, om een verhoogde waarneming van geestelijke processen, zoals het opkomen van ideeën, emoties of zintuiglijke gevoelens mogelijk te maken.
• Attention Switching (opmerkzaamheidswissel): de opmerkzaamheid opnieuw richten op de momentele ervaring, nadat een gedachte, een zintuiglijke indruik of een emotie in het bewustzijn opkwam.
• Inhibition of Elaborative Processing (niet-elaboratieve waarneming): Het remmen van elaboratieve, secundaire processen in verband met opkomende gedachten, emoties of gevoelens van de zintuigen. De identificatie met wat men momenteel beleeft.

Zij beklemtonen verder dat er geen specifieke geestestoestand wordt nagestreefd, zoals bijvoorbeeld ontspanning of een verandering van de opkomende gevoelens. Men neemt enkel kennis van de toestand en de inhoud van het bewustzijn.

Meditatievorm

Als meditatievorm wordt dit al duizenden jaren toegepast door aanhangers van allerlei vormen van boeddhisme. Deze achtzaamheidstraining of vipassana is specifiek boeddhistisch en wordt geacht de beoefenaar tot de visie en kennis van het werkelijke bestaan te leiden.

Daarnaast zijn er ook in de christelijke cultuur vergelijkbare oude (meditatie-)technieken die in de aanvangsfasen ook tot vergelijkbare ervaringen leiden.

Eerste centrum in Nederland

Op donderdag 10 september 2009 opende het Han Fortmann Centrum in Nijmegen het eerste centrum voor mindfulness in Nederland. Dit nieuwe centrum is het belangrijkste instituut voor onderzoek, opleiding en patiëntenzorg op het gebied van mindfulness in Nederland. Het centrum is nauw verbonden aan het UMC Sint-Radboud en de Radboud Universiteit. De afdeling Psychiatrie van het UMC geeft aan patiënten trainingen volgens de principes van de op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie. Verder ontwikkelt het Radboud een postgraduate opleiding voor mindfulnesstrainer, een professionele opleiding die de kwaliteit van toekomstige trainers waarborgt.

Gevaar

Mindfullness groeide uit tot een heuse hype. Aangezien een wettelijk kader over de beoefening van de psychotherapie afwezig is en iedereen zichzelf als mindfulness-therapeut kan voorstellen, lopen patiënten het gevaar in de handen te lopen van kwakzalvers die proberen financieel profijt te trekken uit dit modeverschijnsel.

Wikisage is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden of toepassing van de in dit lemma gegeven medische informatie.    lees meer

Weblinks

• Informatie over mindfulness en onderzoek naar mindfulness van de Universiteit Leiden
• Een gratis online cursus Mindfulness, gebaseerd op Tai chi

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties