Wannes Van de Velde

Wannes Van de Velde
Afbeelding gewenst
Algemene informatie
Volledige naam	Willy Cecile Johannes Van de Velde
Bijnaam	„de enige echte stadsdichter van Antwerpen” „Het Antwerps geweten”
Geboren	Antwerpen, 29 april 1937
Overleden	Antwerpen, 10 november 2008
Land	België
Werk
Genre(s)	Kleinkunst Folk (Vlaamse volksmuziek)
Beroep	Zanger Muzikant Dichter Beeldend kunstenaar
Instrument(en)	Gitaar
(en) IMDb-profiel

Wannes Van de Velde, geboren als Willy Cecile Johannes Van de Velde (29 april 1937, Antwerpen, België – 10 november 2008), was een Antwerps zanger en muzikant, dichter en beeldend kunstenaar. Voor een deel zette hij de traditionele volksmuziek voort, voor een ander deel was hij ook een vernieuwer, door de grenzen tussen enerzijds de traditionele volksmuziek en anderzijds de jazz en eigentijdse muziek te overstijgen. Hij kon volkskunst en modern theater te combineren. Het commerciële systeem van de media was hem vreemd, en hij deed tegenover de media geen toegevingen. Toch kenden een aantal van zijn liederen een groot succes, vooral Ik wil deze nacht in de straten verdwalen, In mijn mansarde, en De brug van Willebroek. Voor hij als zanger carrière maakte, was hij reeds als schilder en beeldhouwer actief.

Levensloop

Jeugd en studie

Van de Velde, die in zijn jeugd de voornaam „Wim” gebruikte, groeide op in de Zirkstraat, een van de oudste straten in Antwerpen, in het Schipperskwartier. De ouderlijke woning bevond zich boven een Spaanse winkel Le comptoir de Valence, die nu nog steeds bestaat en El Valenciano heet. Zijn vader, Jaak Van de Velde, was een metaalbewerker en begenadigd zanger, zijn moeder was een naaister en huisvrouw die graag zong tijdens het werk. Thuis en op café werden onder andere liefdesliederen, levensliederen, spotliederen en strijdliederen gezongen. Zo werd Wannes de erfgenaam van een authentieke volkscultuur. Als klein kind maakte hij de oorlog bewust mee; zijn diepe afkeer ervan zou hij in verschillende liederen laten blijken.

In 1953 liet hij zich inschrijven in de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen, afdeling plastische kunsten. Hij koesterde reeds tijdens zijn academiejaren een levendige belangstelling voor muziek, vooral voor het volkslied. Toen een Spanjaard, Sábas Gómez y Marín, op terugreis uit Engeland, in de academie met zijn flamencogitaar wat reisgeld bijeen kwam musiceren, knoopte Wim een gesprek aan met hem. Hij leerde Wim de cante jondo, de diepe zang uit Andalusië, en wijdde hem in in de geheimen van de flamenco. Bovendien studeerde Wim klassieke gitaar bij Ilse Alfonso.

De roes van beeldende en muzikale kunsten werd abrupt onderbroken toen Wim in 1958 voor de legerdienstplicht werd opgeroepen, iets waar hij geen goede herinneringen aan overhield: De constante vernedering die ik er te verduren had, de lelijkheid van omgeving en mentaliteit, de angst voor het wapentuig en de koude ogen van de beroepsmilitairen waren een beproeving die mijn levensmoed dieper heeft aangetast dan ik zelf besefte.

Archeologie van de volksmuziek

In het begin van de jaren zestig groeit zijn belangstelling voor de oude volksliederen. Pas wanneer hij enigszins bekend werd, koos hij ’Wannes’ als artiestennaam, onder andere om verwarring te vermijden met een destijds in het naburige Wommelgem actieve schlagerzanger met de naam Wim Van de Velde. Ook zijn grootvader Johannes Van de Velde werd gewoonlijk Wannes genoemd. Mede door een impuls van de Schot Ewan McColl en Rosalie Sorrels, begon hij een verzameling van oude Vlaamse volksliederen aan te leggen, en deze in zijn gezongen oeuvre op te nemen. Hij ondernam hiervoor een zoektocht in oude boeken zoals het lijvige werk Chants populaires des Flamands de France van Edmond de Coussemaker. Al gauw begon hij ook zelf teksten te schrijven en te componeren. Zijn eerste liederen kwamen tot stand uit woede en vooral machteloosheid tegenover de sloop van de historische stadskern van Antwerpen, de buurt waar hij opgroeide. Hij omringde zich met een groep muzikanten die de interesse voor het volkslied met hem delen: Flor Hermans (viool), Bernard Van Lent (accordeon) en Walter Heynen (fluit), die tevens instaat voor het leeuwendeel van compositie en arrangementen. Deze samenwerking resulteerde in 1966 in een eerste plaat: „Wannes Van de Velde”.

Van de Velde koos bewust om in het Antwerpse dialect te zingen; hij vond dit vanzelfsprekend omdat hij altijd dialect sprak. De intelligentsia uit die tijd waardeerde dit niet bijzonder en ging hem als „subversief” beschouwen. Net in die tijd probeerde men het „Algemeen Beschaafd Nederlands” sterk te bevorderen; verheven kunst diende uiteraard in de standaardtaal te worden uitgedrukt.

Theater en andere media

In de jaren zeventig was hij actief in het theater. Samen met een collectief jonge acteurs, de Internationale Nieuwe Scène en de Italiaanse regisseur Arturo Corso creëerde hij de voorstelling Mistero Buffo, een samensmelting van monologen van Dario Fo, de verhalen van de „guillare” en door Wannes uitgekozen en bewerkte Italiaanse volksliederen. Bij de montering in Essen (Duitsland) van Mistero Buffo, waar hij als muziekadviseur geëngageerd werd, leerde hij de actrice Christa Bernhardt kennen, met wie hij later trouwde. Bijzonder populair werd zijn lied Ik wil deze nacht in de straten verdwalen, dat de titelsong wordt van de Franstalige film Home Sweet Home van Benoît Lamy. Aangezien de film speelt zich afspeelt in Brussel gaat het lied over het verdwalen in de Brusselse straten en bevat het ook een Frans refrein.

Begin jaren tachtig volgde een poppentheater Water en Wijn. In 1984 nam hij deel aan de vertolking van de IJslandsuite van Dree Peremans (over de IJslandvaarders), en in 1987 aan de opvolger Het Zwarte Goud (over het mijnwerkersleven).

Intussen bleef Van de Velde ook platen opnemen, zoals Stadsgedachten en Tussen de lichten. In die periode voegden Jan Wellens (gitaar), Walter Poppeliers (contrabas) en (enkele jaren later) Gilberte Van den Plas (viool) zich bij de groep. Het groepsgeluid verplaatst zich haast organisch van de traditionele folk naar meer flamenco-getinte arrangementen. Lyrisch blijft het repertoire een mengeling van bewerkingen van oude teksten en hekeldichten met een modern vocabulaire.

In 1992 zong Van de Velde in duet met Hans De Booij De lichtjes van de Schelde van Bobbejaan Schoepen weer de hitlijsten in. In de jaren negentig volgden nog drie nieuwe cd’s, maar in 1995 verloor hij zijn trouwe vriend, muzikale metgezel en mentor, Walter Heynen. In 1996 ging Wannes op tournee met een jazzkwartet en in 1999 maakte hij een unieke cd met de blueszanger Roland Van Campenhout, De Nomaden van de Muziek (uitgebracht in 2000), waarop onder andere een vertaling staat van Bob Dylans Masters of War („Oorlogsgeleerden”).

Latere carrière

In 2000 wordt leukemie vastgesteld bij Van de Velde. In 2001 schrijft hij een bundel Flamencoschetsen over zijn grote liefde voor die muziekvorm. In 2003 verschijnt Met een lint vol jasmijnen, een vertaling van de teksten van Amparo Cortés. In 2005 start de Groep Wannes Van de Velde, met muzikanten Jan Wellens (gitaar), Gilberte Van den Plas (viool), Stefan Wellens (viool) en Ben Faes (contrabas), aan een nieuwe tournee In de maat van de seizoenen.

Toen men hem in 2004 vroeg om stadsdichter van Antwerpen te worden, wees hij dit voorstel af, onder andere wegens zijn ongenoegen over het stadsbeleid dat toeliet dat de oude gebouwen in de historische stadskern werden afgebroken. Officieus werd Wannes Van de Velde algemeen beschouwd als dè enige echte stadsdichter van Antwerpen. Als docent aan de vermaarde toneelschool Studio Herman Teirlinck inspireerde hij talloze acteurs en kleinkunstenaars van Vlaanderen en Nederland. De wijk Klein-Antwerpen, waar de zanger in de Antoon Van Dijckstraat sinds eind jaren ’70 meer dan 30 jaar woonde, maakte hem in 2006 ereburger en schonk hem een naar hem genoemde reus Wannes. Op de hoek van de Breughelstraat met de Lange Leemstraat lag het door hem bezongen maar nu afgebroken „Café Breughel”. Op 27 juni 2008 werd een borstbeeld van Wannes (een kunstwerk van Michael Bracke) onthuld aan de gevel van het Klein Antwerpen Buurtfoyer Elcker-Ik in de Breughelstraat, maar hij was toen reeds te ziek om er persoonlijk bij aanwezig te zijn.

Op 16 juni 2007 werd Wannes door de SIM-route (Schelde Internationale Muziekstroom) gehuldigd: sindsdien heeft hij een eigen straat, de Wannes Van de Velde El Corredor. Het bijpassend kunstwerk van Henri De Bruyn en het straatnaambord zijn te bewonderen aan de Pagaddertoren, aan de Reek in de wijk Buitenland te Bornem.

Wannes Van de Velde overleed op 10 november 2008 in het Stuivenbergziekenhuis te Antwerpen aan de gevolgen van een heropflakkerende chronische lymfatische leukemie. Op 23 november 2008 was er een plechtige afscheidsviering met zo’n 2000 deelnemers in de Borgerhoutse zaal De Roma waarna de uitvaart in besloten familiekring plaats vond.

Onderscheidingen

Wannes Van de Velde won meerdere prijzen, onder meer:

• 1989 Szukalski Award
• 1993 Prijs Gilbert Van Geert
• 1994 Sabam
• 1995 Zamu Award
• 1997 Arkprijs van het Vrije Woord
• 2000 Premio Andalucía van de stad Ayamonte (Huelva)
• 2003 De Klara Carrièreprijs
• 2005 Maestro Honoris Causa, titel toegekend door de Stichting Conservatorium Antwerpen
• 2005 Prix international CIM-UNESCO pour la musique 2005
• 2007 Vijfde muziekstraat van de SIM-route, Wannes Van de Velde El Corredor
• 2007 De Klara Muziekprijs 2007 voor beste wereldmuziek cd In de maat van de seizoenen
• 2009 Postuum opgenomen in de Radio 2 eregalerij voor een leven vol muziek.

Andere erkenningen

• Op de hoek van de Hoogstraat 59 met de Heilige Geeststraat (Antwerpen) werd op een muur van het café ’t Half Souke in samenwerking met Antwerpen Boekenstad het gedicht De Zwerver van Wannes Van de Velde aangebracht. Wannes dronk hier wel eens een pintje.
• Een borstbeeld van Wannes Van de Velde hangt sinds juni 2008 aan de gevel van de Buurtfoyer Klein Antwerpen Elcker-Ik in de Breughelstraat.
• Hij werd erkend als ereburger van de wijk Klein-Antwerpen en een ’reus’ kreeg de naam Wannes.
• Op het „Verdraagzaamheidspleintje”, op het kruispunt van de Lange Leemstraat met de Breughelstraat, Consciencestraat, Isabellalei en Sint-Vincentiusstraat te Antwerpen werd een tegel met zijn naam ingemetseld. (Op een andere tegel staat ook de naam van de reus Wannes.)

Discografie

Albums

Album(s) met hitnoteringen in de Nederlandse Album Top 20/50/75/100	Datum van verschijnen	Datum van binnenkomst	Hoogste  positie	Aantal  weken	Opmerkingen
Wannes Van de Velde	1966	-		Philips
Wannes Van de Velde 2	1967	-		Philips
Wat zang wat klank	1967	-		Philips
Laat de mensen dansen	1969	-		Philips
M’n beste (verz.)	1969	-		Philips
Ne zanger is een groep	1976	-		Philips
In de natuur wou ik gaan leven	1978	-		Philips
Volksliederen	1980	-		Philips
Stadsgedachten	1982	-		Philips
Tussen de lichten	1986	-		Philips
Portret (verz.)		-		Philips
De zwarte rivier	1990	-		HKM
Café met rooi’ gordijnen	1992	-		HKM
kleuren van de steden	1995	-		HKM
Een verzameling (verz.)	1997	-		HKM
Intiem - onuitgegeven werk uit de archieven van de BRTN	1997	-		Polygram
Water & Wijn	2004	-		Fréa Records / IODA
In De Maat Van De Seizoenen	2006	-		Granota

Bibliografie

Van zijn hand verschenen onder meer

• Man in Landschap, gedichten (Nioba, 1989)
• Een wad in de tijd (met houtsneden van de auteur, Uitg. P, 1997)
• De klank van de stad (liederen 1966-1999, Houtekiet 1999)
• In de tijd (notities 1987-1993, met illustraties door de auteur; Paradox Pers, 2000)
• Flamencoschetsen (uitg. P, 2001)
• Tijdsnede, notities 1994-2000 (Uitg. P, 2004).
• Havenbeelden (Uitg. P , 2006).

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties Voordracht voor de UNESCO-muziekprijs, [http://web.archive.org/web/20070629064751/http://www.unescocentrum.be/cahiers/voordracht_wannes.htm Wannes Van de Velde Kandidaat van de Vlaamse UNESCO Commissie] (gearchiveerd van http://www.unescocentrum.be) Cahier huldigt leven en werk Wannes Van de Velde], 25 augustus 2005, website Unesco Vlaanderen. Eigen proza Prelude, bij De Brakke Hond, http://www.brakkehond.be/68/velde1.html De klank van de stad, Wannes Van de Velde, verzamelde liedjesteksten Bronnen en weblinks Peter Notte, De Vlaamse kleinkunstbeweging na de Tweede Wereldoorlog. Een historisch overzicht; hoofdstuk 8. Volksmuziek binnen de kleinkunst, op ethesis.net http://www.muziekarchief.be/kleinkunstchanson/wannesvandevelde.php   Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator) Noten en verwijzingen