Van Houten (chocoladefabriek)

Affiche voor chocolade van Van Houten door J.G. van Caspel, 1899

Van Houten is een merknaam, naar het familiebedrijf, van chocoladeproducten.
Een combinatie van de uitvindingen door vader en zoon Van Houten heeft geleid tot de negentiende-eeuwse massaproductie en consumptie van chocolade. Vader vond een methode om vet (cacaoboter) uit geroosterde cacaobonen persen en zoon behandelde de cacaomassa met alkalische zouten waardoor de bittere smaak verdween en de cacaobestanddelen beter in water oplosbaar werden. Dit proces wordt wereldwijd toegepast en ook wel 'Dutching' genoemd.

Casparus Sr.

Casparus van Houten Sr. (1770-1858) was een chocoladefabrikant in Amsterdam. Hij opende in 1815 een chocoladefabriek, met daarbij een molen die met de hand werd aangedreven. In die tijd werden cacaobonen nog vermalen tot een fijne massa, die vervolgens werd gemengd met melk om chocolademelk te maken, of die met toevoeging van suiker, kaneel en vanille, als basis diende voor het maken van koekjes. Het hoge vetgehalte maakte de koekjes echter zwaar verteerbaar.

In 1828 patenteerde Casparus van Houten Sr. een goedkope manier om het vet uit geroosterde cacobonen te persen. Deze vinding wordt meestal toegeschreven aan zijn zoon Coenraad, maar onderzoek door de publicist Peter van Dam wijst er op dat zijn vader de uitvinder was van deze hydraulische cacaobonenpers. De kern van de boon, beter bekend als de nib, bevat een gemiddeld percentage van 54 percent cacaoboter, voornamelijk bestaande uit natuurlijk vet. Van Houtens machine reduceerde het cacaobotergehalte in de ruwe cacaobrokken met ongeveer de helft. Die brokken konden eenvoudig worden verpulverd tot cacaopoeder, de basis voor alle chocoladeproducten.

Van Houten introduceerde een verdere ontwikkeling door bewerking van het poeder met alkalische zouten zoals kalium en natriumcarbonaten, zodat het poeder makkelijker mengbaar werd met water. Het eindproduct, een oorspronkelijk Nederlands procedé, heeft een donkere kleur en een milde smaak. Tegenwoordig wordt dit proces wereldwijd toegepast en wordt het ook wel 'Dutching' genoemd. De introductie van cacaopoeder maakte het bereiden van chocoladedranken veel eenvoudiger, maar ook werd het mogelijk om chocolade te combineren met suiker en er daarna weer cacaoboter aan toe te voegen, zodat er bijvoorbeeld chocoladepasta van gemaakt kon worden.

In 1838 verliep het patent, zodat ook andere fabrikanten in navolging van Van Houten cacaopoeder konden produceren en er steeds meer chocoladeproducten op de markt kwamen.

Coenraad

Coenraad Johannes van Houten (Amsterdam, 15 maart 1801 - Weesp, 1887) was de zoon van Casparus van Houten Sr. Hij volgde zijn vader op als eigenaar van de dan al wereldwijd bekende Nederlandse chocoladefabriek.

Coenraad van Houten trouwde in 1835 met een naamgenote, Hermina van Houten (geen familie), uit Groningen. In 1850 verplaatste hij zijn productie van een windmolen in Leiden naar een stoomfabriek in Weesp. Hij maakte de fabriek tot een internationaal bekende onderneming en exporteerde chocolade naar Engeland, Frankrijk en Duitsland.

Casparus Jr.

Casparus van Houten Jr. (1844-1901), zoon van Coenraad, werkte voor de fabriek vanaf 1865. Hij had gevoel voor marketing en droeg daardoor bij aan de groei van het bedrijf. Hij werkte als een der eersten met reclame op trams in de grote steden van heel Europa en in de Verenigde Staten. In 1899 produceerde het Van Houtenconcern al een filmcommercial voor de bioscoop, waarin een vermoeide en slaperige kantoorklerk op miraculeuze wijze tot leven komt na het eten van chocolade. De fabriek in Weesp was een enorme opsteker voor het stadje: de bevolkingsgroei verdubbelde in de tweede helft van de 19e eeuw. Casparus Jr. bouwde er een kolossaal huis voor zichzelf, Villa Casparus, met maar liefst 99 kamers. De bouw van dit door de Amsterdamse architect Abraham Salm ontworpen gebouw begon in 1897 en werd in 1901 gecompleteerd, het jaar waarin Van Houten overleed.

Ons Eigen Tijdschrift

Ons Eigen Tijdschrift was een maandblad van Van Houten. Het verscheen vanaf november 1922 tot eind 1936 en was verkrijgbaar voor gebruikers van de cacao van deze firma. In het tijdschrift verschenen in de jaargangen 1923 t/m 1929, 25 artikelen geschreven door Johan Briedé en anderen met tientallen illustraties door Briedé. Ook de titelpagina, de sierrand rond de los bijgevoegde inhoudspagina, het colofon, eindstukken en de begin-sierletters en het ontwerp voor band en rug voor de ingebonden jaargangen van Ons Eigen Tijdschrift, ontwierp hij.

In 1925 verscheen als een bijzondere uitgave van Ons Eigen Tijdschrift, Het Sint Nicolaasboek, samengesteld door A.B. van Tienhoven, met 95 pagina's één van de omvangrijkste boeken op dit gebied in die jaren. Het was verkrijgbaar evenals het tijdschrift via bonnen die bij de cacaoartikelen werden verstrekt. De omslag werd ontworpen door Eelco Martinus ten Harmsen van der Beek, terwijl hij samen met Johan Briedé het boek voorzag van illustraties en grafische afwerking. Ook illustraties van andere bekende kunstenaars waren in het boek te vinden. Johan Briedé maakte ook ontwerpen voor diverse bonbondozen voor Van Houten.

Tentoonstelling

Tja....Van Houten" was de titel van een zomertentoonstelling in het Gemeentemuseum in Weesp van 8 juni 2002 t/m 14 september 2002.

Bij de tentoonstelling was veel aandacht aan de oude en nieuwe fabrieksgebouwen, het fabricageproces, en vooral hoe de directie wereldwijd het Van Houten-product aan de man bracht. Van Houten was modern. In de inrichting, in de omgang met het personeel en vooral in de reclame. Van Houten maakte de eerste reclamefilms in Nederland. Deze films, uit 1899, waren naast een groot aantal andere, modernere reclamefilms en -spots, in het museum te bekijken.

De Van Houtenkamer in het museum wordt gebruikt voor een permanente tentoonstelling over de chocoladefabriek van Van Houten. Heel veel reclameartikelen zijn hier te zien evenals oude foto's.

Naleven

Van Houtens fabriek werd in 1962 verkocht aan W. R. Grace and Company. In 1971 werden de fabrieken in Weesp gesloten. De merknaam is echter nog steeds in gebruik en veranderde diverse keren van eigenaar. Tegenwoordig is de nieuwe eigenaar het Zwitserse bedrijf Barry Callebaut.

Linken

• Westfries Museum, Cacao
• Over Van Houten
• Reclame activiteiten van de Cacaofabriek Van Houten
• Peter van Dam onderzoekt de Cacaofabriek Van Houten.

• PP De geschiedenis van de cacao

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Van Houten chocolate op Wikimedia Commons.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)