Mystiek

Het woord mystiek wordt in zo gevarieerde en talrijke verschillende betekenissen gebruikt, dat het moeilijk is om vast te stellen wat nu precies een mystieke beleving is. Er is geen definitie die past op alle vormen van mystiek.

Een ruime en algemene definitie zou men kunnen formuleren als: „Mystiek is een besef van het hogere.” In dat geval zouden alle vormen van religie wel mystiek zijn. Het is onpraktisch om deze ruime definitie te hanteren.

Een veel nauwere en veelvuldig gebruikte definitie luidt dat mystiek de geestelijke ervaring is van een eenwording met God, de unio mystica. Deze definitie past wel goed op bepaalde vormen van christelijke mystiek, waarin het gaat om het één worden met God, maar is dan weer onbekend in andere mystieke tradities. Mystieke tradities in de drie grote monotheïstische religies Jodendom, christendom en islam zijn onderling dikwijls nauwer verwant dan met tradities in oosterse religies.

In het dagelijkse taalgebruik is mystisch of mystiek een bijvoeglijk naamwoord en betekent dan geheimzinnig, verborgen of raadselachtig. In andere betekenissen heeft het woord betrekking op ofwel een streven naar iets, danwel een beleving van iets.

Kenmerken

Hoewel de mystieke ervaring van een persoon in details en intensiteit kan verschillen worden er meestal dezelfde, algemene kenmerken beschreven:

• In de mystieke ervaring verdwijnt alle 'andersheid' en wordt de wereld als een geheel ervaren; de mysticus probeert zich te verenigen met het transcendente.
• De mysticus komt tot de realisatie dat zijn/haar eigen subjectieve werkelijkheid niet afzonderlijk van de object-gerichte werkelijkheid kan bestaan.

Actieve en passieve mystieke ervaring

Er bestaan natuurlijke en religieuze mystieke ervaringen. Natuurlijke mystieke ervaringen zijn bijvoorbeeld het gevoel dat ervaren wordt één te zijn met de natuur tijdens een lange boswandeling. Dit soort ervaringen zijn van een geheel andere aard dan de religieuze mystieke ervaringen, vooral omdat ze passief zijn. Meestal 'overkomt' het iemand zonder dat deze de ervaring actief nastreeft. Natuurlijke mystieke ervaringen worden niet als religieuze ervaringen beschouwd omdat ze niet met een bepaalde traditie verbonden zijn. Het zijn uiteraard wel spirituele ervaringen en kunnen een diepgaande invloed op het individu hebben.

Religieuze mystieke ervaringen zijn vaak meer actief dan de passieve natuurlijke ervaring. De mystieke ervaring kan worden opgeroepen middels het hierboven genoemde gebed, Contemplatie of meditatie.

Verder kan volgens sommigen een mystieke ervaring worden beleefd bij het gebruik van psychedelische drugs, zoals LSD of paddo's. In veel niet-westerse culturen was (en is) gebruik van dit soort middelen een belangrijk onderdeel van de religie.

Mystiek en rationalisme

De mystiek staat vaak op gespannen voet met op rationalistische wijze verworven kennis. De oorzaak hiervan ligt in het intrinsieke subjectieve karakter van de mystieke ervaring. Het probleem, vanuit rationalistisch perspectief, is dat mystieke kennis niet geverifieerd kan worden. Mystieke kennis is aldus zeer persoonlijk, maar niet per definitie onware kennis.

Doordat bij mystici vaak paranormale ervaringen en verschijnselen worden waargenomen is de mystiek ook een onderzoeksterrein voor de parapsychologie. Doch eveneens vanuit strikt wetenschappelijke psychologie is er recent interesse voor mystieke ervaringen. Met name vanuit het behaviorisme wordt een verband gelegd tussen het typisch menselijk vermogen tot perspectiefname en mystieke belevingen.

Vormen van mystieke kennis

• Mystiek betekent in het eerste geval het geloven (aannames) in het op eniger wijze trachten te komen tot een innige vereniging met God, het goddelijke of het bovennatuurlijke, of het bereiken van diepe staten van meditatie (zoals jhanas) en spirituele realisaties (zoals Nirvana). Veelal gebeurt dit door middel van gebed, beschouwing of meditatie.
• In het andere geval is sprake van subjectieve ervaringen van bovennatuurlijke aard, contact dus met een andere werkelijkheid dan de gebruikelijke. Deze contacten kunnen meer of minder intensief zijn. Al naargelang de afstand tot het bovenaardse kunnen zulke ervaringen uiteenlopen van een eenvoudig besef van het hogere tot aan een heftige vervoering, buiten zichzelf treden of het goddelijke intens gewaarworden.

De Boeddha onderscheidde Zes Bovennatuurlijke Krachten, die zowel ervaringen van bovennatuurlijke aard als spirituele realisaties en vormen van kennis bevatten.

Bekende mystici

Mystiek en mensen met mystieke ervaringen komen door de hele geschiedenis voor:

• Gautama Boeddha, Indiaas mysticus, 480 voor Christus-400 voor Christus
• Hildegard van Bingen, Duitse mystica, 1098-1179
• Beatrijs van Nazareth, Brabantse mystica, 1200-1268
• Hadewijch, Brabantse mystica, 13e eeuw
• Meester Eckhart, Duits mysticus, 1260-1328
• Jan van Ruusbroec, Vlaams mysticus, 1293-1381
• Suster Bertken, Utrechtse mystieke dichteres, 1427-1514
• Theresia van Avila, Spaanse mystica, 1515-1582
• Juan de la Cruz, Spaans mystiek dichter, 1542-1591
• Jakob Böhme, Duits mysticus, 1575-1624
• Antoinette Bourignon, Frans-Vlaamse mystica van 1616-1680
• Emanuel Swedenborg, Zweedse filosoof/theoloog, 1677-1772
• Anna van Hees, Nederlandse mystica, 1768-1825
• Anna Catharina Emmerich, Duits mystica, 1774-1824
• Jakob Lorber, Oostenrijks/Sloveens mysticus, 1800-1864
• Aldous Huxley, Brits-Amerikaans mystiek beoefenaar, 1894-1963
• Jiddu Krishnamurti, Indiaas mysticus, 1895-1986
• Thomas Merton, Frans-Amerikaans mysticus, 1915-1968

Zie ook

• Mystiek van A tot Z

Externe links

• Evelyn Underhill Een onderzoek naar de Aard en Ontwikkeling van het Spirituele Bewustzijn
• W. T. Stace Mystiek en Filosofie

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Sjef Laenen, Joodse mystiek, een inleiding, Kok, Kampen. 1998. Tweede druk, 2008. ISBN 978-90-435-1077-6