Luchtverdediging

Een kaliber 50 luchtafweergeschut.

Luchtverdediging oftewel luchtafweer is een samenstel van wapens, waarnemings- en richtapparatuur met als doel een object, een militaire eenheid of een gebied tegen luchtaanvallen te beschermen.

In zijn eenvoudigste vorm bestaat luchtverdediging uit een machinegeweer of kanon dat omhoog gericht kan worden. Op een tank of voertuig geplaatst kan dit voertuig zich in enige mate verdedigen tegen aanvallen door helikopters of laagvliegende vliegtuigen. Veel grotere wapensystemen zoals marineschepen hebben vaak een complex luchtafweersysteem dat bestaat uit opsporingsradar, doelzoekradar, geleide luchtafweerraketten voor de lange en middellange afstand, en raketten of snelvuurkanonnen voor de korte afstand.

Ook gebieden zoals steden of hele landen kunnen door middel van luchtafweer verdedigd worden tegen luchtaanvallen. Gedurende de Tweede Wereldoorlog legde het Duitse leger de zogenaamde Kammhuberlinie aan om de Duitse steden tegen de geallieerde bombardementen vanuit Engeland te verdedigen. De Kammhuberlinie bevond zich op een strook land die vanaf de Noordzeekust meer dan 200 km diep het binnenland in reikte. Op vaste afstanden van elkaar bevonden zich hier waarnemingsposten, radarinstallaties, luchtafweerbatterijen en vliegvelden met dag- en nachtjagers.

Na de Tweede Wereldoorlog, gedurende de Koude Oorlog, werd een luchtverdedigingsgordel (Air Defence Belt) aangelegd in Europa ter verdediging van luchtaanvallen uit het Warschaupact. Deze gordel liep van noord-Noorwegen tot Turkije en was uitgerust met Nike-Hercules, Hawk en later Patriot raketsystemen maar beschikte ook over luchtverdedigingsjagers.

Moderne strijdkrachten en landen kennen uitgebreide systemen van luchtafweer voor de korte en de lange afstand. Geleide wapens die vanaf de grond of vanuit vliegtuigen gelanceerd worden spelen daar tegenwoordig een hoofdrol in. Op de korte afstand en tegen laagvliegende vliegtuigen worden naast vanaf de schouder af te vuren geleide wapens ook snelvuurkanonnen gebruikt.

In het verleden is ook gebruikgemaakt van versperringen tegen luchtaanvallen. Het bekendst zijn de versperringsballonnen die men boven strategische objecten of schepen opliet. De met helium of waterstof gevulde ballonnen werden door een lange staalkabel op hun plaats gehouden. Deze staalkabel vormde een gevaarlijk obstakel voor laagvliegende vliegtuigen. Ook is voor gebruik op schepen geëxperimenteerd met een apparaat dat een kluwen staalkabels de lucht in schoot waarin een aanvallend vliegtuig verstrikt zou moeten raken. Wegens gebrek aan succes is het apparaat nooit operationeel geworden.

Luchtafweergeschut

Luchtafweergeschut kan bestaan uit grootkaliber-machinegeweren tot snelvuurkanonnen bestemd voor het bestoken van vliegtuigen en andere luchtdoelen.

Het staat meestal op de grond maar vaak wordt het geschut ook geïnstalleerd op hoge gebouwen of bergtoppen. Een voorbeeld is het GEB-gebouw in Rotterdam-West. Dat was in 1931 het hoogste kantoorgebouw van Nederland, maar in de jaren 40-45 maakten de Duitsers het 7 meter hoger. Door de hogere positie kon het horizontale bereik van de projectielen belangrijk toenemen.

Het luchtafweergeschut is tijdens de Eerste Wereldoorlog ontwikkeld en is uit de Tweede Wereldoorlog bekend geworden onder de Duitse naam FlaK (Flugabwehrkanone of Fliegerabwehrkanone).

Luchtafweergeschut is in vele varianten gemaakt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog moest het geschut aanvankelijk nog handmatig worden gericht. Om 's nachts de vijandelijke toestellen te kunnen volgen werd een grote schijnwerper gebruikt. De Duitsers beschikten snel over de Freya radar, die de richting en afstand van een vijandelijk toestel bepaalde. Na de detectie gaf de Freya de volgtaak over aan de Würzburg radar die op zijn beurt de gegevens via een analoge computer (Kommandogerät) doorgaf aan de luchtafweer (Flak).

Hoewel tegenwoordig voor het uitschakelen van vliegtuigen vaak geleide wapens worden ingezet, is het algemeen gebruik van luchtafweerkanonnen of mitrailleurs nog steeds actueel.

Vaak is het afweergeschut mobiel, zodat het steeds op andere plaatsen kan worden ingezet en ook makkelijk kan worden verstopt om te voorkomen dat de vijand het luchtafweergeschut bombardeert.

Flak

De Flak vierling 20-mm Model 38 was Duits luchtafweergeschut met de volgende kenmerken:

• gewicht 1.500 kg.
• traverse 360 graden.
• stuksbemanning 5 à 6 man.
• vuursnelheid 800 schoten/minuut.
• bereik 4.800 meter.
• aanvangssnelheid projectiel 930 meter/sec.

De hoge vuursnelheid en de brede traverse maakten het wapen ideaal in de strijd tegen snelle, laagvliegende vliegtuigen. Ook de tragere bommenwerpers die op hoogte vlogen, werden door deze flak bestookt na te zijn aangestraald met behulp van schijnwerpers. Als meerdere schijnwerpers op een vliegtuig waren gericht, glinsterde het in de nachtelijke hemel en werd het een centraal doel voor de flak en ander luchtdoelgeschut. Zo zijn vele geallieerde toestellen neergehaald.

  Vrije mediabestanden over Anti-aircraft weapons op Wikimedia Commons