Preußisch Holland

Bestand:KreisPrHolland.jpg

Preußisch Holland in Oost-Pruisen

Preußisch Holland (Pruisisch Holland), ook wel Ambt Holland genoemd, was een Hollands nederzettingsgebied, later een regionale bestuurseenheid (landkreis), in het toenmalig Pruisen, ten zuidoosten van Elbing (het hedendaagse Elbląg in Polen). De bestuurszetel van deze landkreis bevond zich in het stadje Pruisisch Holland (nu Pasłęk).

Geschiedenis

Het gebied was reeds in het stenen tijdperk bewoond. In de tijd van de Romeinse keizers (eerste tot derde eeuw n. Chr.) woonden er Germaanse stammen. Door de volksverhuizingen vanaf de zesde eeuw werden deze afgelost door de Baltische volksstam van de Prussen. Van deze volksstam werd late de Duitse streeknaam Preußen (Pruisen) afgeleid. Ten tijde van de Prussen vormden zich politieke indelingen, waartoe ook Pomesanië behoorde. Het noordoostelijke deel van Pomesanië vormde later het district Pruisisch Holland.

Middeleeuwen

Vanaf 1231 begon de Duitse Orde het grondgebied rond de Weichsel te veroveren op de Prussen. Nadat de Orde door het koloniseren en het stichten van steden een staatachtige structuur had gecreëerd, werden Commanderijen georganiseerd (Duits: Komtureien) als administratieve eenheden. De latere Kreis Preußisch Holland lag in de buurt van Commanderij Elbing. Nadat Elbing door de Tweede Vrede van Thorn (1466) toebedeeld werd aan Polen, werd het stadje Pruisisch Holland (nu Pasłęk), dat in 1297 was gesticht, de bestuurlijke zetel van de Pruisische landcommandeur van de Duitse Orde.

Reeds vóór de stichting van de stad Pruisisch Holland waren in de omgeving al Hollandse dorpen en nederzettingen gebouwd en was er een afwateringskanaal, de Weeske, gegraven met een verbinding naar de Drausensee (nu: Jezioro Drużno).

16e tot 18e eeuw

De Hollandse nederzetting was vooral ontstaan als een veilig vestigings- en verblijfsgebied voor Hollanders, die hun land in tijden van religieuze vervolgingen hadden verlaten. Veel doopsgezinden (mennonieten) weken in de 16e eeuw uit naar deze streek en bewerkten de woeste gronden rond het gebied van de Wijssel (de Weichsel of Wisła) tot vruchtbare akkers. Tot ver in de 18e eeuw was de spreek- en kerktaal Nederlands. Aan de Beneden-Weichsel liggen nog steeds dorpen, die een Hollands karakter dragen.

De kreisen in het koninkrijk Pruisen

Door de Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzialbehörden van 30 april 1815 werd op 1 februari 1818 kreis Mohrungen aan het gebied toegevoegd. Administratief viel het daardoor onder het landkreis Königsberg (het latere Kaliningrad). De zetel van het districtskantoor was gevestigd in de stad Pruisisch Holland, met als eerste districtsbestuurder Adolf von Hake.

Het wapenschild van het gebied toonde een wit schild met een zwart kruis (het wapen van de Duitse Orde), met op de voorgrond in het midden een kleiner schild met een rode leeuw op een gouden achtergrond (de Hollandse leeuw).

Gedurende het Interbellum

Vanwege de bepalingen van het Verdrag van Versailles moest de kreisen van West-Pruisen in 1920 aan Polen worden afgestaan met het oog op de oprichting van de Poolse Corridor. In 1920 werden de Duitse resterende West-Pruisische kreisen geannexeerd door Oost-Pruisen, inclusief de naburige Kreisen Elbing en Stuhm van Pruisen.

Met ingang van 30 september 1929 vond in de kreis Preußisch Holland ten gevolge van de ontwikkelingen in de rest van Pruisen een territoriale hervorming plaats waarbij bijna alle voorheen onafhankelijke landgoeddistricten werden ontbonden en toegewezen aan naburige plattelandsgemeenschappen.

Onder de heerschappij van de nationaal-socialisten in 1936 werd de gemeenschap Judendorf omgedoopt tot Hermannswalde.

Na het einde van de Tweede Wereldoorlog

In het voorjaar van 1945 werd het kreisgebied bezet door het Rode Leger. In de zomer van 1945 werd de kreis Pruisisch Holland onder Pools bestuur geplaatst door de Sovjet-bezettingsmacht onder de Conferentie van Potsdam, samen met de zuidelijke helft van Oost-Pruisen en heel West-Pruisen. In de daaropvolgende periode werd de resterende Duitse bevolking uit het kreisgebied verdreven door de lokale Poolse administratieve autoriteiten. De nieuw gevestigde bewoners kwamen voornamelijk uit gebieden ten oosten van de Curzon-linie. De streken in het voormalige Oost-Polen waar zij vandaan kwamen waren tijdens de Pools-Sovjetische oorlog (1919-1921) door Polen veroverd, kwamen tijdens de Sovjetbezetting in 1939 bij de Sovet-Unie, werden na de Duitse invasie in 1941 door de Duitsers bezet en van de Sovjet-Unie in 1941 en kwamen na de Tweede Wereldoorlog terug naar de Sovjet-Unie.

Het voormalige kreisgebied behoort nu grotendeels tot de powiat Elbląski (district (Duits: ’Bezirk’) Elbing) in het door het vanuit Olsztyn (vroegere Duits naam Allenstein) geregeerde woiwodschap Ermland-Mazurië (warmińsko-mazurskie.

Gemeenten

Het aantal gemeenten daalde in de loop van de jaren door samenvoegingen. In 1908 bestonden naast de twee steden nog steeds 173 gemeenschappen en in 1945, volgens de lijst van gemeenten nog steeds 90 gemeenten zonder stadsrecht en het Gutsbezirk Remonteamt van de Wehrmacht. Pruisisch Holland en Mühlhausen bleven tot het einde van haar bestaan de enige twee steden in het district.

Vondel

Ook Vondel verhaalt over dit gebied in zijn Gysbreght van Aemstel:

Zijn wil is dat ghy treckt na ’et vette land van Pruissen,

Daer uit het Poolsch geberght de Wijsselstroom koomt ruisschen,

Die de overs rijck van vrucht genoeghelijck bespoelt,

Verhou u daer, en wacht dotdat de wraeck verkoelt,

Ghy zult in dit gewest een stad, Nieuw Holland, bouwen,

En in gezonde lucht, en weeldige landouwen,

Vergeten al uw leet, en overbrogten druck.

Waer door uw naezaet klimt den bergh op van ’t geluck.

Dorpen

Het gebied omvatte in de 16e eeuw de Hollandse dorpen:

• Greulsberg (nu: Podgórze)
• Schönberg (nu: Szymbark)
• Judeadorf/Judendorf
• Schönwiese
• Liebenau
• Pfenen
• Robitten
• Bardeyn (nu: Burdajny)
• Teschen
• Groot en Klein Thierbach

Meer

Voorts lag westelijk in het gebied een meer, de Drausensee (nu: Jezioro Drużno).

Bronnen, noten en/of referenties