Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Preußisch Holland: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Bestand:KreisPrHolland.jpg|thumb|Preußisch Holland in [[Oost-Pruisen]]]] | [[Bestand:KreisPrHolland.jpg|thumb|Preußisch Holland in [[Oost-Pruisen]]]] | ||
'''Preußisch Holland''' (''Pruisisch Holland''), ook wel '''Ambt Holland''' genoemd, was een Hollands [[nederzetting]]sgebied, later [[ | '''Preußisch Holland''' (''Pruisisch Holland''), ook wel '''Ambt Holland''' genoemd, was een Hollands [[nederzetting]]sgebied, later een regionale bestuurseenheid ([[landkreis]]), in het toenmalig [[Pruisen]], ten zuidoosten van [[Elbląg (stad)|Elbing]] (het hedendaagse [[Elbląg (stad)|Elbląg]] in Polen). De bestuurszetel van deze landkreis bevond zich in het stadje [[Pasłęk|Pruisisch Holland]] (nu [[Pasłęk]]). | ||
==Geschiedenis== | ==Geschiedenis== | ||
Het gebied was reeds in het stenen tijdperk bewoond. In de tijd van de Romeinse keizers (eerste tot derde eeuw n. Chr.) woonden er Germaanse stammen. Door de volksverhuizingen vanaf de zesde eeuw werden deze afgelost door de Baltische volksstam van de [[Prussen]]. Van deze volksstam werd late de Duitse streeknaam Preußen (Pruisen) afgeleid. | |||
Ten tijde van de Prussen vormden zich politieke indelingen, waartoe ook Pomesanië behoorde. Het noordoostelijke deel van Pomesanië vormde later het district Pruisisch Holland. | |||
===Middeleeuwen=== | ===Middeleeuwen=== | ||
Vanaf 1231 begon de [[Duitse Orde]] het grondgebied rond de [[Wisła (rivier)|Weichsel]] op de | Vanaf 1231 begon de [[Duitse Orde]] het grondgebied rond de [[Wisła (rivier)|Weichsel]] te veroveren op de Prussen. Nadat de Orde door het koloniseren en het stichten van steden een staatachtige structuur had gecreëerd, werden [[Commanderij]]en georganiseerd (Duits: Komtureien) als administratieve eenheden. De latere [[Landkreis|Kreis]] Preußisch Holland lag in de buurt van Commanderij [[Elbląg (stad)|Elbing]]. Nadat Elbing door de [[Tweede Vrede van Thorn]] (1466) toebedeeld werd aan Polen, werd het stadje [[Pasłęk|Pruisisch Holland]] (nu [[Pasłęk]]), dat in 1297 was gesticht, de bestuurlijke zetel van de Pruisische [[landcommandeur]] van de Duitse Orde. | ||
Reeds vóór de stichting van de stad Pruisisch Holland waren in de omgeving al Hollandse dorpen en nederzettingen gebouwd en was er een afwateringskanaal, de ''Weeske'', gegraven met een verbinding naar de '' | Reeds vóór de stichting van de stad Pruisisch Holland waren in de omgeving al Hollandse dorpen en nederzettingen gebouwd en was er een afwateringskanaal, de ''Weeske'', gegraven met een verbinding naar de ''Drausensee'' (nu: ''Jezioro Drużno''). | ||
===16e tot 18e eeuw=== | ===16e tot 18e eeuw=== | ||
De Hollandse nederzetting was vooral ontstaan als een veilig vestigings- en verblijfsgebied voor Hollanders, die hun land in tijden van religieuze vervolgingen hadden verlaten. Veel [[doopsgezinden]] ([[mennonieten]]) weken in de 16e eeuw uit naar deze streek en bewerkten de woeste gronden rond het gebied van de Wijssel (de Weichsel of [[Wisła (rivier)|Wisła]]) tot vruchtbare akkers. Tot ver in de 18e eeuw was de spreek- en kerktaal Nederlands. Aan de Beneden-Weichsel liggen nog steeds dorpen, die een Hollands karakter dragen. | |||
===De kreisen in het koninkrijk Pruisen=== | ===De kreisen in het koninkrijk Pruisen=== | ||
Door de | Door de ''Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzialbehörden'' van 30 april 1815 werd op 1 februari 1818 kreis [[Mohrungen]] aan het gebied toegevoegd. Administratief viel het daardoor onder het landkreis [[Koningsbergen|Königsberg]] (het latere Kaliningrad). De zetel van het districtskantoor was gevestigd in de stad Pruisisch Holland, met als eerste districtsbestuurder Adolf von Hake.<ref>https://www.preussisch-holland.de/geschichte_kreis.html</ref> | ||
Het wapenschild van het gebied toonde een wit schild met een zwart kruis (het wapen van de Duitse Orde), met op de voorgrond in het midden een kleiner schild met een rode leeuw op een gouden achtergrond (de Hollandse leeuw). | |||
===Gedurende het Interbellum=== | ===Gedurende het Interbellum=== | ||
| Regel 22: | Regel 27: | ||
===Na het einde van de Tweede Wereldoorlog=== | ===Na het einde van de Tweede Wereldoorlog=== | ||
In het voorjaar van 1945 werd het | In het voorjaar van 1945 werd het kreisgebied bezet door het [[Rode Leger (Sovjet-Unie)|Rode Leger]]. In de zomer van 1945 werd de kreis Pruisisch Holland onder Pools bestuur geplaatst door de Sovjet-bezettingsmacht onder de [[Conferentie van Potsdam]], samen met de zuidelijke helft van [[Oost-Pruisen]] en heel [[West-Pruisen]]. In de daaropvolgende periode werd de resterende Duitse bevolking uit het kreisgebied verdreven door de lokale Poolse administratieve autoriteiten. De nieuw gevestigde bewoners kwamen voornamelijk uit gebieden ten oosten van de [[Curzon-linie]]. Hun oorsprongsgebieden in het voormalige Oost-Polen waren veroverd bij de ''Pools-Sovjetoorlog'' (1919-1921), vielen ten prooi aan de [[Sovjet-Unie]] met de Sovjetbezetting in 1939, de Duitse bezetting na de Duitse invasie van de Sovjet-Unie in 1941 en kwamen terug na de [[Tweede Wereldoorlog]] de Sovjet-Unie. | ||
Het voormalige | Het voormalige kreisgebied behoort nu grotendeels tot de [[powiat Elbląski]] (district (Duits: ’Bezirk’) Elbing) in het door het vanuit Olsztyn (vroegere Duits naam ''Allenstein'') geregeerde [[woiwodschap]] [[Ermland-Mazurië]] (warmińsko-mazurskie. | ||
===Gemeenten=== | ===Gemeenten=== | ||
| Regel 30: | Regel 35: | ||
==Vondel== | ==Vondel== | ||
Ook [[Joost van den Vondel|Vondel]] verhaalt over dit gebied in zijn [[Gijsbrecht van Aemstel|Gijsbrecht]]: | Ook [[Joost van den Vondel|Vondel]] verhaalt over dit gebied in zijn [[Gijsbrecht van Aemstel|Gijsbrecht]]: | ||
''Zijn wil is dat ghy treckt na ’et vette land van Pruissen'', | :''Zijn wil is dat ghy treckt na ’et vette land van Pruissen'', | ||
''Daer uit het Poolsch geberght de Wijsselstroom koomt ruisschen'', | :''Daer uit het Poolsch geberght de Wijsselstroom koomt ruisschen'', | ||
''Die de overs rijck van vrucht genoeghelijck bespoelt'', | :''Die de overs rijck van vrucht genoeghelijck bespoelt'', | ||
''Verhou u daer, en wacht dotdat de wraeck verkoelt'', | :''Verhou u daer, en wacht dotdat de wraeck verkoelt'', | ||
''Ghy zult in dit gewest een stad, Nieuw Holland, bouwen'', | :''Ghy zult in dit gewest een stad, Nieuw Holland, bouwen'', | ||
''En in gezonde lucht, en weeldige landouwen, vergeten al uw leet, en overbrogten druck.'' | :''En in gezonde lucht, en weeldige landouwen, vergeten al uw leet, en overbrogten druck.'' | ||
==Dorpen== | ==Dorpen== | ||
| Regel 53: | Regel 58: | ||
==Meer== | ==Meer== | ||
Voorts lag westelijk in het gebied een meer, de '' | Voorts lag westelijk in het gebied een meer, de ''Drausensee'' (nu: ''Jezioro Drużno''). | ||
{{Appendix| | {{Appendix|}} | ||
[[Categorie:Geschiedenis van Ermland-Mazurië]] | [[Categorie:Geschiedenis van Ermland-Mazurië]] | ||
[[Categorie:Pruisen]] | [[Categorie:Pruisen]] | ||
Versie van 28 mrt 2022 12:19
Preußisch Holland (Pruisisch Holland), ook wel Ambt Holland genoemd, was een Hollands nederzettingsgebied, later een regionale bestuurseenheid (landkreis), in het toenmalig Pruisen, ten zuidoosten van Elbing (het hedendaagse Elbląg in Polen). De bestuurszetel van deze landkreis bevond zich in het stadje Pruisisch Holland (nu Pasłęk).
Geschiedenis
Het gebied was reeds in het stenen tijdperk bewoond. In de tijd van de Romeinse keizers (eerste tot derde eeuw n. Chr.) woonden er Germaanse stammen. Door de volksverhuizingen vanaf de zesde eeuw werden deze afgelost door de Baltische volksstam van de Prussen. Van deze volksstam werd late de Duitse streeknaam Preußen (Pruisen) afgeleid. Ten tijde van de Prussen vormden zich politieke indelingen, waartoe ook Pomesanië behoorde. Het noordoostelijke deel van Pomesanië vormde later het district Pruisisch Holland.
Middeleeuwen
Vanaf 1231 begon de Duitse Orde het grondgebied rond de Weichsel te veroveren op de Prussen. Nadat de Orde door het koloniseren en het stichten van steden een staatachtige structuur had gecreëerd, werden Commanderijen georganiseerd (Duits: Komtureien) als administratieve eenheden. De latere Kreis Preußisch Holland lag in de buurt van Commanderij Elbing. Nadat Elbing door de Tweede Vrede van Thorn (1466) toebedeeld werd aan Polen, werd het stadje Pruisisch Holland (nu Pasłęk), dat in 1297 was gesticht, de bestuurlijke zetel van de Pruisische landcommandeur van de Duitse Orde.
Reeds vóór de stichting van de stad Pruisisch Holland waren in de omgeving al Hollandse dorpen en nederzettingen gebouwd en was er een afwateringskanaal, de Weeske, gegraven met een verbinding naar de Drausensee (nu: Jezioro Drużno).
16e tot 18e eeuw
De Hollandse nederzetting was vooral ontstaan als een veilig vestigings- en verblijfsgebied voor Hollanders, die hun land in tijden van religieuze vervolgingen hadden verlaten. Veel doopsgezinden (mennonieten) weken in de 16e eeuw uit naar deze streek en bewerkten de woeste gronden rond het gebied van de Wijssel (de Weichsel of Wisła) tot vruchtbare akkers. Tot ver in de 18e eeuw was de spreek- en kerktaal Nederlands. Aan de Beneden-Weichsel liggen nog steeds dorpen, die een Hollands karakter dragen.
De kreisen in het koninkrijk Pruisen
Door de Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzialbehörden van 30 april 1815 werd op 1 februari 1818 kreis Mohrungen aan het gebied toegevoegd. Administratief viel het daardoor onder het landkreis Königsberg (het latere Kaliningrad). De zetel van het districtskantoor was gevestigd in de stad Pruisisch Holland, met als eerste districtsbestuurder Adolf von Hake.[1]
Het wapenschild van het gebied toonde een wit schild met een zwart kruis (het wapen van de Duitse Orde), met op de voorgrond in het midden een kleiner schild met een rode leeuw op een gouden achtergrond (de Hollandse leeuw).
Gedurende het Interbellum
Vanwege de bepalingen van het Verdrag van Versailles moest de kreisen van West-Pruisen in 1920 aan Polen worden afgestaan met het oog op de oprichting van de Poolse Corridor. In 1920 werden de Duitse resterende West-Pruisische kreisen geannexeerd door Oost-Pruisen, inclusief de naburige Kreisen Elbing en Stuhm van Pruisen.
Met ingang van 30 september 1929 vond in de kreis Preußisch Holland ten gevolge van de ontwikkelingen in de rest van Pruisen een territoriale hervorming plaats waarbij bijna alle voorheen onafhankelijke landgoeddistricten werden ontbonden en toegewezen aan naburige plattelandsgemeenschappen.
Onder de heerschappij van de nationaal-socialisten in 1936 werd de gemeenschap Judendorf omgedoopt tot Hermannswalde.
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog
In het voorjaar van 1945 werd het kreisgebied bezet door het Rode Leger. In de zomer van 1945 werd de kreis Pruisisch Holland onder Pools bestuur geplaatst door de Sovjet-bezettingsmacht onder de Conferentie van Potsdam, samen met de zuidelijke helft van Oost-Pruisen en heel West-Pruisen. In de daaropvolgende periode werd de resterende Duitse bevolking uit het kreisgebied verdreven door de lokale Poolse administratieve autoriteiten. De nieuw gevestigde bewoners kwamen voornamelijk uit gebieden ten oosten van de Curzon-linie. Hun oorsprongsgebieden in het voormalige Oost-Polen waren veroverd bij de Pools-Sovjetoorlog (1919-1921), vielen ten prooi aan de Sovjet-Unie met de Sovjetbezetting in 1939, de Duitse bezetting na de Duitse invasie van de Sovjet-Unie in 1941 en kwamen terug na de Tweede Wereldoorlog de Sovjet-Unie.
Het voormalige kreisgebied behoort nu grotendeels tot de powiat Elbląski (district (Duits: ’Bezirk’) Elbing) in het door het vanuit Olsztyn (vroegere Duits naam Allenstein) geregeerde woiwodschap Ermland-Mazurië (warmińsko-mazurskie.
Gemeenten
Het aantal gemeenten daalde in de loop van de jaren door samenvoegingen. In 1908 bestonden naast de twee steden nog steeds 173 gemeenschappen en in 1945, volgens de lijst van gemeenten nog steeds 90 gemeenten zonder stadsrecht en het Gutsbezirk Remonteamt van de Wehrmacht. Pruisisch Holland en Mühlhausen bleven tot het einde van haar bestaan de enige twee steden in het district.
Vondel
Ook Vondel verhaalt over dit gebied in zijn Gijsbrecht:
- Zijn wil is dat ghy treckt na ’et vette land van Pruissen,
- Daer uit het Poolsch geberght de Wijsselstroom koomt ruisschen,
- Die de overs rijck van vrucht genoeghelijck bespoelt,
- Verhou u daer, en wacht dotdat de wraeck verkoelt,
- Ghy zult in dit gewest een stad, Nieuw Holland, bouwen,
- En in gezonde lucht, en weeldige landouwen, vergeten al uw leet, en overbrogten druck.
Dorpen
Het gebied omvatte in de 16e eeuw de Hollandse dorpen:
- Greulsberg (nu: Podgórze)
- Schönberg (nu: Szymbark)
- Judeadorf/Judendorf
- Schönwiese
- Liebenau
- Pfenen
- Robitten
- Bardeyn (nu: Burdajny)
- Teschen
- Groot en Klein Thierbach
Meer
Voorts lag westelijk in het gebied een meer, de Drausensee (nu: Jezioro Drużno).
|
|