Pañña

Boeddhisme
Concepten
Geschiedenis
Stromingen
Geschriften
Personen
Tempels
Devotie
Per land
Termen
Van A tot Z

Pañña is Pali voor wijsheid of inzicht. Het is één van de paramita's binnen het theravada-boeddhisme.

Meditatie

Volgens de boeddhistische leer van het achtvoudige pad bestaan er twee verschillende vormen van wijsheid, juist inzicht en juiste bedoeling, welke het best vanuit meditatie bereikt zouden kunnen worden. De boeddhistische dhamma geeft twee meditatietechnieken die tot het verkrijgen van deze inzichten moeten leiden: vipassana meditatie en de tenang.

Deze meditatietechnieken kenmerken zich doordat ze niet gericht zijn op klanken of beelden, zoals het zeggen van mantra's en visualiseringen. Ze trachten een staat van bewustzijn op te roepen die objectloos is. Tijdens de meditaties oefent men zich in concentratie door de aandacht te beperken tot, en daardoor de concentratie te richten op de ademhaling. Uiteindelijk na herhaalde training kan de uitsluitende gewaarwording van het moment "nu" overblijven.

Bij deze concentratie-oefeningen en meditatie hoort een sterke gerichtheid op het idee dat alles veranderlijk is (anicca) en dat het leven lijden is (dukkha). Dat zijn centrale begrippen in het boeddhisme en dat kan leiden tot de wens om te ontsnappen aan het "rad van wedergeboorte", een veronderstelde cyclus van reïncarnaties. Omdat sommige meditatieleraren van mening zijn dat de nadruk op het lijden in het Westen niet aanslaat, herformuleren ze dit idee van het ontsnappen aan het lijden tot het verkrijgen van geluk (zie de moderne presentatie van de vier nobele waarheden).

Door de meditatie kan men anatta ervaren, het gevoel geen eigen identiteit te hebben. Dat heeft consequenties omdat zich dan een voor sommigen aantrekkelijke mogelijkheid voordoet om het ego onder te waarderen. Daardoor kan men de eigen verantwoordelijkheid als mens in deze wereld ontlopen. Men kan dan opgaan in een spirituele gelukservaring, waardoor het mediteren een vlucht uit de werkelijkheid kan worden. Het wordt dan ook van belang geacht voldoende inzicht te hebben in het verschil tussen de eigen cultuur en de cultuur waarin het boeddhisme tot stand is gekomen. Sila, ofwel een ethisch juiste houding, juiste moraliteit, wordt gezien als een essentiële voorwaarde om deze meditatie toe te passen.

Er wordt gesteld, dat door de ervaring van anatta, wijsheid en zelfkennis zich openbaren, en dat niet in het ego, maar in de boeddhanatuur de staat ligt van het wezenlijke zijn. Door de identificatie met het ego af te breken zou men inzicht krijgen in conditioneringen, verslavingen en identificaties.

Drie stadia van wijsheid

Het theravada-boeddhisme veronderstelt drie stadia van wijsheid:

Suta mayã pañña

Ontvangen wijsheid. Dit is wijsheid die rationeel ontvangen wordt middels boeken, een lezing, een film of voordracht. In het bijzonder de wijsheid die opgenomen wordt uit heilige boeken of het culturele erfgoed.

Cintã-mayã pañña

Wijsheid vanuit ervaren. Dit is wijsheid die men verkrijgt door het zelf ervaren in het dagelijkse leven, het ervaren dat een bepaalde levenshouding of bepaalde rituelen juist zijn.

Van deze beide vormen van wijsheid wordt gezegd dat ze niet hoeven te beklijven, ze zijn waardevol maar niet duurzaam van aard, omdat ze zijn overgenomen van een ander.

Bhãvanã-mayã pañña

Wijsheid vanuit zelfinzicht. Deze wijsheid wordt wel eens vergeleken met "zelf opnieuw het wiel uitvinden" en kenmerkt zich doordat het zich vanuit het zelf in het nu openbaart en niet van buitenaf komt; het kan worden vergeleken met "er gaat mij een licht op" of "die mens heeft een wijze uitstraling: charisma". Het is een wijsheid die tijdloos geacht wordt te zijn, een plotseling inzicht, dat vaak pas na lange studie tot stand zou komen.

Het verschijnen van deze inzichten noemt men transformaties of transformatieprocessen en er wordt gesteld dat ze alleen kunnen plaatsvinden vanuit een gevoel van rust en balans. Dit is één van de redenen waarom meditatie aanbevolen wordt om tot pañña te komen.

Transformatieprocessen

Omdat er drie vormen van pañña zijn stelt men binnen het theravada-boeddhisme dat er dan ook drie transformatieprocessen zijn, te weten:

De 1e transformatie

Het komen tot suta mayã pañña. Dan opent zich de ontvankelijkheid voor de wijsheid die ligt in de culturele verworvenheden. Men gaat van letterlijke interpretaties naar symbolische diepere rationele kennis. Die kan vervolgens tot een innerlijke herkenning komen. Deze herkenning kan een bepaalde rust teweeg brengen.

De 2e transformatie

Het komen tot cintã-mayã pañña. Vanuit de rust van herkenning ontstaat geleidelijk wijs handelen. Men stelt dat dan het inzicht ontstaat in de eigen goede en slechte eigenschappen, en tevens het inzicht dat de blokkades (Sanskriet: kalapa) binnen in een mens de veroorzakers zijn van zijn onrust. Volgens het theravada-boeddhisme is de enige manier om deze blokkades in de mens weg te halen het terugnemen van de projectie van het eigen onvermogen op anderen.

De 3e transformatie

Het komen tot bhãvanã-mayã pañña. Hoe meer blokkades worden geneutraliseerd, hoe minder veroorzakers van onrust er overblijven. Dit levert een verstilling op die toegang biedt tot diepere psychologische lagen, waardoor door ervaring een zelfverworven wijsheid ontstaat die duurzaam is.

Sri Yantra

Bestand:SriYantra construct.svg

Sri Yantra

Een meer hindoeïstische kijk op pañña is de stelling dat deze voortkomt uit de drie-eenheid kennis/ratio/logica — ervaring/emotie/gevoel — intuïtie/aanvoelen. Deze filosofie wordt vertegenwoordigd door de Sri yantra en met name het binnenste gedeelte ervan. In het midden staat een stip (de bindu) met daaromheen de eerste driehoek waarvan elke zijde symboliseert één van de drie eenheden ratio — ervaring — intuïtie.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: