Windpaard

Het windpaard is een allegorie voor de menselijke ziel in de sjamanistische tradities van Midden-Azië. In het Tibetaans boeddhisme werd het een centraal element in het midden van vier dieren die de windrichtingen symboliseren. De Tibetaanse gebedswimpels, waarop deze vijf dieren voorgesteld staan, danken hun naam aan het Tibetaanse woord voor windpaard.

Het symbool heeft in verschillende talen een naam met een licht variërende betekenis:

• хиймори, Chiimori, Mongools voor „gaspaard”, te begrijpen als „windpaard“, betekenis in het dagelijks taalgebruik: ziel.
• Rüzgar Tayi, Oudturks: „veulen van de wind”.
• rlung-rta, Tibetaans: „windpaard”.

Sjamanisme

De oorsprong van het windpaard ligt in het huidige Mongolië als bestanddeel van het tengriisme en in Tibet in de oude bön-religie.

De Mongools-Turkse legende vertelt over een magisch paard dat als veulen met acht benen werd geboren een kon vliegen. Het windpaard was het geestelijke kind van een sjamane met de naam Chichek en zou haar moeten helpen om te ontsnappen aan de heerschappij van de kwaadaardige Khan. Dit lukte pas nadat het paard door de Khan werd gedood, en het gedurende Chicheks trance weer als een echt paard verschijnt, dat haar meeneemt. In Mongoolse afbeeldingen wordt het paard meestal voorgesteld met vleugels.

Chiimori betekent de innerlijke kracht van de man mens, zijn ’ziel’. Deze kracht helpt het evenwicht te houden tussen de Vader Hemel (Oudturks: tengri; Mongools: tenger) en Moeder Aarde. Goede daden verstrekken de ziel één geven haat met kracht. Elke daad die het evenwicht in de wereld verstoort, laat de innerlijke kracht verdwijnen. Zo verklaart het tengriisme dat slechte mensen mettertijd vaak een zelfvernietigend gedrag ontwikkelen.

Tibetaans boeddhisme

In het Tibetaans boeddhisme werd het symbool van het windpaard overgenomen vanuit de oude sjamanistische bön-religie. Het heeft hier op in het gezelschap van van vier dieren die de windrichtingen voorstellen: de garoeda resp. Kyung, draak, tijger en sneeuwleeuw, die zelf afkomstig zijn uit de Chinese mythologie.

Het Tibetaanse windpaard wordt meestal zonder vleugels afgebeeld, maar het draagt de Drie Juwelen van Chakravartin, ook het „Wensvervullende Juweel” genoemd. Waar het windpaard verschijnt, zou het vergezeld gaan van vrede, welvaart en harmonie. De rituele aangemeld van het windpaard gebeurt ’s morgens en bij toenemende maan door een rookoffer.

Op Tibetaanse gebedswimpels staan in de hoeken meestal de vier dieren van de windrichtingen een in het midden het windpaard afgebeeld. Deze vlagjes kregen zelfs de naam rlung-rta, „windpaard”. Door in de wind te wapperen transporteren ze gebeden en goede wensen zoals het door de wind vliegende paard.

Heraldiek

De figuur van het windpaard komt voor in de niet-Europese heraldiek. De opstelling is heraldisch links en zwevend (vliegend) op het wapen. Het wordt sterk gestileerd voorgesteld en met vleugels. Het komt voor in het wapen van Mongolië. Een overeenkomstig symbool in de Europese heraldiek is het vleugelpaard of Pegasus.

Literatuur

• Robert Beer, Die Symbole des tibetischen Buddhismus. Hugendubel, Kreuzlingen e.a. 2003, ISBN 3-7205-2477-9.
• Samten G. Karmay, The Wind-Horse and the Well-Being of Man. In: Charles Ramble, Martin Brauen (uitg.): Anthropology of Tibet and the Himalaya. Proceedings of the International Seminar at the Ethnological Museum of the University Zurich, september 21–28, 1990. Vajra Publications, Kathmandu 2008, ISBN 978-9937-506-03-8, p. 150–157.

Weblinks

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Wind Horse op Wikimedia Commons.