Jiddisch alfabet

Het Jiddisch gebruikt het Hebreeuwse alfabet in aangepaste vorm: het maakt vrijwel geen gebruik van diakritische tekens (zoals nikoed, dagesj en rafee) en gebruikt slechts de 22 oorspronkelijke medeklinkers. In het Jiddische worden de namen van de letters wat anders uitgesproken dan in het Hebreeuws.

Medeklinkers

Het Jiddisch maakt een vereenvoudigd gebruik van de Hebreeuwse medeklinkers. In het Hebreeuwse alfabet kan één klank soms door verschillende letters worden weergegeven. De verschillende letters voor licht andere klanken, maar

Deze onderlinge klankverschillen die deze letters vroeger hadden, zijn voor een deel weggevallen. Minder klanken zijn overgebleven.

De /s/-klank bijvoorbeeld, zou geschreven kunnen worden met de ס, maar ook met de ש. In het Hebreeuws wordt links op de ש, soms een puntje geplaatst (שׂ) om het verschil te maken met de sj-klank שׁ, waarbij hetzelfde teken wordt gebruikt maar waar het puntje rechts staat. Bovendien wordt ook de letter ת, die in klassiek Hebreeuws mogelijk een /th/-klank voorstelde en in modern Hebreeuws een /t/, in de Asjkenazische of Jiddische uitspraak als een /s/ uitgesproken.

Het Jiddisch koos voor elke klank één letter en maakte daarmee de overige letters overbodig. Niet-Jiddische woorden van Hebreeuwse of Aramese origine worden soms nog met de originele letters geschreven, uit respect voor de oude oorsprong in de Hebreeuwse Bijbel of Tenach. Jiddische sprekers kunnen deze Hebreeuwse letters probleemloos lezen.

Jiddische letters in vergelijking met de Hebreeuwse letters

Jiddisch				Hebreeuws
sluit-	letter	klank	naam	naam	klank	sluit-	letter
	א	-	Schtoemer allef	Alef	/glottisslag/		א
			Bejs	Beet	/b/		בּ
	ב	/b/	Beis	Beet / Weet	/b/ /w/		ב
			Weis	Weet	/w/		בֿ
	װ	/v/	Tswei woffen
	ו	/u:/ klinker	Wow	Waw	/w/		ו
	ג	/g/	Gimmel	Giemel	/g/		ג
	ד	/d/	Dalled	Dallet	/d/		ד
	ה	/h/	Hei	Hee	/h/		ה
			Hej	Hee	/h/		הּ
			Ches	Chet	/x/		ח
ך	כ	/x/	Chof / Kof	Chaf / Kaf	/x/ /k/	ך	כ
			Kof	Kaf	/k/		כּ
	ק	/k/	Koef	Kof	/k/		ק
	י	/j/	Joet	Jod/Joed	/j/ /i/		י
	ל	/l/	Lammed	Lammed	/l/		ל
ם	מ	/m/	Mem	Mem	/m/	ם	מ
ן	נ	/n/	Noen	Noen	/n/	ן	נ
	ע	/e/	Ajen	Ajien	/keelklank/		ע
פּ	פּ	/p/	Pei	Pee	/p/	ףּ	פּ
			Pei	Pee / Fee	/p/ /f/	ף	פ
ף	פֿ	/f/	Fei	Fee	/f/	ף	פֿ
ץ	צ	/ts/	Tsaddik	Tsaddie/Tsaddiek	/ts/	ץ	צ
	ר	/r/	Reisj	Reesj	/r/		ר
	ז	/z/	Zajen	Zajien	/z/		ז
	זש	/ʒ/	Zajen sjin
	ש	/ʃ/	Sjien / Sien	Sjien / Sien	/ʃ/ /s/		ש
			Sjien/Sjin	Sjien	/ʃ/		שׁ
			Sien/Sin	Sien	/s/		שׂ
	ס	/s/	Sammech	Sammech	/s/		ס
		/s/	Sof	Thaw	/t'/		ת
			Tof	Taw	/t/		תּ
	ט	/t/	Tes	Tet	/t/		ט
legenda
Jiddisch				Hebreeuws
niet Jiddisch, zie Hebreeuws				Hebreeuws, maar niet Jiddisch
Noot: In deze tabel staan de letters niet helemaal in alfabetische volgorde. Sommige letters zijn verschoven om gelijke klanken naast elkaar te zetten.

Klinkers

Het grootste verschil tussen het Jiddische gebruik van het alfabet en het klassieke Hebreeuwse gebruik zit 'm in de klinkers. In het Jiddisch zijn de klinkers zelfstandige letters geworden. Ze zijn afgeleid van de nikud maar worden niet langer geschreven als de klinkertekentjes onder of boven de medeklinkerletters. De volgende tabel vervangt de Hebreeuwse klinkertabel:

Jiddische klinkers

letter	naam	klank	Nederlands Jiddisch	YIVO	opmerking
אָ	Kamats allef	/o:/	o	o	afgeleid van de alef met kamats
אַ	Pasech allef	/a:/	a	a	afgeleid van de alef met patach
ײַ	Pasech tsvej joedn	/a:j/	aj	ay	afgeleid van patach jod jod („jaaj”)
יִ	Chirik joed	/i:/	i	i	mag eenvoudiger geschreven worden als joed י tenzij er een klinker of een andere joed naast staat
י	Joed	/j/	j	y	is /y/ naast een klinker, en anders /i:/
ײ	Tswei joetten	/e:j/	ej	ey
ו	Wof	/u:/	oe	u
װ	Tswei woffen	/v/	v	v
ױ	Wof joed	/oj/	oj	oy
Om verwarring tussen de laatste zes tekens te vermijden, gelden de volgende drie regels:
וּ	Meloepm wof	In wof wof wordt een dagesj als scheidingsteken aan de eerste wof toegevoegd om onderscheid te maken tussen וּו voor /uu/ en װ voor /w/
		In wof joed wordt een dagesj als scheidingsteken aan de wof toegevoegd om onderscheid te maken tussen וּי voor /oej/ en ױ voor /oj/
יִ	Chirik joed	mag niet naast een klinker vereenvoudigd worden tot joed י om het onderscheid te bewaren tussen bijvoorbeeld ײ voor /ey/ en ייִ voor /yi:/
א	Sjtoemer allef	is medeklinker en wordt niet uitgesproken; als een woord met een klinker moet beginnen, dan wordt het voorafgegaan door de sjtoemer allef (zoals met de oude nikud-klinkers, moeten ook Jiddische klinkers door een medeklinker worden gedragen)

Vaak mag men, wanneer men dit wil, de letters vereenvoudigen, al lijkt dat op het eerste gezicht tegen de regels. De chirik joed in het woord „jidisj” (ייִדיש) mag als joed (יידיש) worden geschreven omdat hier toch geen misverstand kan ontstaan tussen de beginletters ייִ en de ײ voor /ey/. Voor „iedisj” had het woord moeten beginnen met een alef (איידיש). Verder wordt /uv/ dus als וּװ geschreven en uit gewoonte schrijft men ook װוּ voor /woe/, zelfs als er geen wof meer volgt.

Zie ook

• Jiddisch — algemeen
• Hebreeuws alfabet

Jiddisch