Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Beitel: verschil tussen versies
(Een moderne beitel is een lang stalen gereedschap met aan één zijde een scherpe snede. ([http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Beitel&oldid=19826116])) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
Een moderne '''beitel''' is een lang [[Staal (metaal)|stalen]] [[gereedschap]] met aan één zijde een scherpe snede. Een beitel voor [[houtbewerking]] heeft meestal een houten of kunststoffen [[handvat]] ook wel hecht genoemd of is onderdeel van een [[schaaf]]. De snijkant wordt vouw genoemd. Verder zijn er beitels voor onder andere [[steenbewerking|steen-]] en [[metaal]]bewerking. Beitels kunnen machinaal en handmatig toegepast worden. | Een moderne '''beitel''' is een lang [[Staal (metaal)|stalen]] [[gereedschap]] met aan één zijde een scherpe snede. Een beitel voor [[houtbewerking]] heeft meestal een houten of kunststoffen [[handvat]] ook wel hecht genoemd of is onderdeel van een [[schaaf]]. De snijkant wordt vouw genoemd. Verder zijn er beitels voor onder andere [[steenbewerking|steen-]] en [[metaal]]bewerking. Beitels kunnen machinaal en handmatig toegepast worden. | ||
[[Afbeelding:800px-Klopfholz_mit_Beiteln.jpg|300px|thumb|right|<center> Een [[houten hamer]] (klopper) met [[beitel|steekbeitels]] (houtbeitels). </center>]] | |||
==Geschiedenis== | ==Geschiedenis== | ||
Huidige versie van 27 feb 2010 om 16:13
Een moderne beitel is een lang stalen gereedschap met aan één zijde een scherpe snede. Een beitel voor houtbewerking heeft meestal een houten of kunststoffen handvat ook wel hecht genoemd of is onderdeel van een schaaf. De snijkant wordt vouw genoemd. Verder zijn er beitels voor onder andere steen- en metaalbewerking. Beitels kunnen machinaal en handmatig toegepast worden.
Geschiedenis
Reeds in de prehistorie maakte de mens gebruik van beitels, die onder meer van materialen konden zijn als steen en bot.[1][2]
Houtbewerking
Houtbeitels
Houtbeitels worden als handgereedschap in het algemeen in de houtbewerking gebruikt om te kunnen steken of te hakken. Aan de toepassing ontleent ieder type houtbeitel zijn vorm. Houtbeitels worden qua hoofdverdeling onderscheiden in hakbeitels, steekbeitels en gutsen. Alle zijn voorzien van een heft van hout of kunststof, ook wel een hecht genoemd. Het heft is voorzien van een metalen blad dat (vrijwel altijd) aan één zijde een scherp toelopend uiteinde heeft, de vouw en de snede geheten. Bij het minder scherp worden kan de beitel opnieuw worden geslepen, waarna de ontstane braam eraf kan worden gewet met een wetsteen. De hoek waaronder de houtbeitel wordt geslepen (de slijphoek) en gewet, is belangrijk en kan variëren per type beitel. In het algemeen geldt hiervoor: Hoe kleiner de slijphoek, des te scherper de beitel echter des te eerder hij weer bot wordt.[3]
Hakbeitel
Met een hakbeitel kan met gebruikmaking van een houten hamer een gat in het hout worden gehakt, bijvoorbeeld om bepaalde houtverbindingen te maken. Hakbeitels hebben een slijphoek van 35 tot 40 graden en worden onderverdeeld in vermoorbeitels en schietbeitels. De vermoorbeitel is 6 tot 50 mm breed en deze wordt onder meer gebruikt om gaten in raam- en kozijnhout te kunnen hakken. De schietbeitel wordt gebruikt om smalle diepe gaten mee te hakken. Het heeft daarom een dik blad dat dubbel geslepen is zodanig dat het een dubbele vouw heeft. Schietbeitels zijn 6 tot 10 mm breed.
Steekbeitel
Een steekbeitel wordt gebruikt om hout af te steken, bijvoorbeeld tijdens het maken van een halfhoutverbinding. De steekbeitel heeft met 25 tot 30 graden een scherpere slijphoek dan een hakbeitel. Steekbeitels zijn er in de breedtematen van 3 tot 50 mm.
Guts
 Zie Guts voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Holle beitels ofwel gutsen zijn er in twee hoofdtypen: de steekguts en de vermetguts. Een steekguts heeft de geslepen snede aan de holle binnenkant, voor het recht afsteken van diepe gaten. [4] Voor het steken van gootvormige groeven en holstaande vlakken wordt een vermetguts gebruikt, die geslepen is aan de bolle achterkant. De slijphoek is circa 30 graden voor gutsen.
Burijn
| Zie Burijn voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Een burijn is een (in zijn dwarsdoorsnede) v-vormige beitel voor hout- of metaalbewerking (bijvoorbeeld kopergravure). Gewoonlijk is de burijn aan de buitenzijde geslepen.
Beitel als onderdeel
In diverse andere gereedschappen en machines voor houtbewerking vinden we ook beitels, maar dan als onderdeel. Onder meer kennen schaven zoals de blokschaaf een schaafbeitel.[5] Onder andere een machine als de vlakbank heeft roterende beitels als onderdeel om het hout te bewerken.
Metaalbeitel
Beitels voor metaalbewerking worden meestal in een machine gebruikt, zoals in een metaaldraaibank. Vanzelfsprekend moet een beitel voor metaalbewerking zeer hard zijn. Als de temperatuur oploopt, kan de beitel vervormen. Soms is het daarom nodig dat de beitel gekoeld wordt met een speciale vloeistof. Meestal is dat boorolie: een mengsel van speciale olie met water in een bepaalde verdunning waardoor ijzer en staal niet al snel na de bewerking gaat roesten.
Steenbeitel
| Zie Steenbeitel voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Steenbeitels worden gebruikt voor sloopwerkzaamheden in bijvoorbeeld beton en baksteen en voor het bewerken van natuursteen. Anders dan bij een houtbeitel is een steenbeitel doorgaans aan beide zijden geslepen, een enkele uitzondering bij beitels voor zeer zachte steensoorten daargelaten. Vroeger waren deze beitels altijd uit één materiaal, maar tegenwoordig wordt veel gewerkt met steenbeitels die een gesoldeerd inzetstuk van Widia (wolfraamcarbide) hebben. Dit maakt dat de beitels veel minder snel slijten, al zijn ze wel gevoeliger voor breuk door te hard slaan, met name als er een stalen moker of vuist gebruikt wordt.
Overige toepassingen
Bij boringen in gesteente zoals in de olie-industrie wordt gebruik gemaakt van boorbeitels.
Trivia
Beitelen staat voor met de beitel maken en/of (be)werken. Zo is er ook de uitdrukking : "Gebeiteld zitten", wat zoveel zegt als, goed, gunstig, stevig, onaantastbaar.
Zie ook
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Chisels op Wikimedia Commons.
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Stone chisels op Wikimedia Commons.
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
Referenties:
- º J. F. van Regteren Altena, Dean P. Hallewas, G. H. Scheepstra et al (1997), Dynamisch landschap: archeologie en geologie van het Nederlandse kustgebied, blz. 32, Uitgeverij Van Gorcum, ISBN 9023231732
- º Rijksmuseum van Oudheden: beitel gemaakt van steen
- º G.J.M. Elbers en J. Polling (1977, 2e druk), Machines, materieel en gereedschappen in de bouw, blz. 292-295, Stam Technische Boeken, Culemborg, ISBN 9011242041
- º Haslinghuis, E.J. en Janse, H. (2005) Bouwkundige termen. Leiden: Primavera Pers. ISBN 90 5997 033 0.
- º G.J.M. Elbers en J. Polling, blz. 297