Janus (mythologie)

Janus (Latijn: Ianus) is een van de meest unieke en veelzijdige goden in de Romeinse mythologie. Hij wordt traditioneel afgebeeld met twee gezichten, wat symboliseert dat hij gelijktijdig naar het verleden en de toekomst kan kijken. Dit tweezijdige aspect van Janus vertegenwoordigt de goddelijkheid over deuren, poorten, begin en eind, en overgangsperiodes.

Oorsprong en cultus

Janus is een van de oudste Romeinse goden en behoort tot de oorspronkelijke Romeinse mythologie. Hij is een puur Romeinse god en heeft geen equivalent in de Griekse mythologie. Oorspronkelijk was Janus een licht- en zonnegod, een mannelijke tegenhanger van Jana of Diana. Geleidelijk werd hij de god van alle oorsprongen, van begin en einde, van in- en uitgangen, van deuren en poorten, de vader van alle dingen (inclusief bronnen) en van alle goden. Zijn naam behoort tot dezelfde woordfamilie als ianua, het Latijnse woord voor ’deur’ en ianus voor een niet afgesloten boogdoorgang. De maand januari is ook naar hem vernoemd. Alle kalenderdata die een begin symboliseerden (de zogenaamde kalendae) waren aan hem gewijd. Het hoogfeest van Janus, het Agonium, werd gevierd op 9 januari van de Romeinse kalender.

Zijn cultus stond centraal in de Romeinse religie, vooral in tijden van overgang en verandering. In Rome was zijn cultus zeer bekend; later kwam deze ook voor in sommige Romeinse koloniën, zoals Dalmatië aan de Adriatische Zee.

Afbeelding en symboliek

Janus’ twee gezichten zijn misschien wel zijn meest iconische kenmerk. Deze representeren het vermogen om naar zowel het verleden als de toekomst te kijken, wat hem tot een passende god maakt voor overgangsperiodes en nieuwe beginnen. Hij wordt vaak gezien met sleutels, symbolen van zijn rol als bewaker van doorgangen en poorten.

Op de vroegste afbeeldingen van Janus (op munten die Servius Tullius liet slaan) staat hij voorgesteld met een dubbel gezicht: een dat naar voor en een dat naar achter kijkt. Vandaar de bijnamen Geminus (de Dubbele / Tweeling), Bifrons (de Tweevoorhoofdige), Biceps (de Tweehoofdige). Op munten van Hadrianus staat hij met vier hoofden; daarom heette hij ook Quadriformis (Viervormige) en Quadrifrons (Viervoorhoofdige). Meestal wordt hij afgebeeld met twee gezichten, wat eventueel beïnvloed kan zijn door bepaalde Griekse beelden van Hermes of Apollo, de Dubbelhermen. De zogenaamde Januskop wordt daarom beschouwd als een symbool van ambivalentie (een figuurlijke ’Januskop’ bestaat uit verschillende – vaak tegenovergestelde – eigenschappen of karakteristieken). Volgens een veel voorkomende afbeelding telde Janus 300 stenen in zijn rechterhand en 65 in zijn linker, wat duidt op de verdeling van het jaar in 365 dagen. In andere afbeeldingen had hij een staf in zijn rechterhand en een of meer sleutels in zijn linker, als symbool voor de macht van de bewaker van de hemelpoorten, de beweger van de scharnieren van het universum, de ontsluiter en sluiter van de hemel, de wolken, het land en de zee (vandaar past men ook namen zoals Claviger, Clusius, Patulcius op hem toe).

Functies en verantwoordelijkheden

Janus had verschillende verantwoordelijkheden binnen de Romeinse mythologie:

• Poorten en deuren: Hij was de beschermer van alle doorgangen en ingangen, zowel fysiek als metaforisch.
• Beginnen en einden: Janus was de god van alle soorten beginnen, van het opkomen van de zon tot het begin van oorlogen en vrede.
• Overgangen: Elke belangrijke overgang in het leven, zoals de geboorte, het volwassen worden, en zelfs de dood, viel onder Janus’ invloed.

Verering en rituelen

In de Romeinse religie was Janus een centrale figuur in verschillende rituelen en ceremonies. Bij aanvang van elke ceremonie werden offers aan hem gebracht, waarbij hij werd aangeroepen om voorspoed en bescherming te bieden. Een bijzonder gebruik was de Janus-tempel in Rome, waarvan de deuren tijdens oorlogen open stonden en tijdens vrede gesloten waren, wat de toestand van het Romeinse Rijk symboliseerde.

 

artikelkiem