Symbool

Symbool voor heteroseksualiteit,
en ook Venus en Mars,
en de vrouw en de man.

Een symbool is een teken waarbij geen natuurlijke relatie bestaat tussen de representatie van het teken en de betekenis die ermee wordt uitgedrukt.

Een symbool is een betekenisdrager; het heeft enerzijds een vorm of representatie, en anderzijds een betekenis. De betekenis van een symbool is conventioneel; zij berust meestal op afspraken die de gebruikers van het symbool of - (zoals bijvoorbeeld in de taal) - de gebruikers van het systeem waar het symbool deel van uitmaakt ooit hebben gemaakt. De semiotiek onderscheidt naast het symbool twee andere soorten tekens: de index en het icoon.

In ons dagelijks leven komen symbolen op allerlei plaatsen terug. Ze bepalen ons straatbeeld met vlaggen, handelsmerken, logo’s en reclameborden. In het verkeer komen we talloze afbeeldingen tegen die ons vertellen wat we wel of niet mogen doen of die ons waarschuwen voor gevaarlijke situaties.

Symbolen worden gebruikt in vrijwel alle wetenschappen zoals de wiskunde, de logica en de natuur- en scheikunde, om te streven naar eenvoud en zoveel mogelijk ondubbelzinnigheid in de uitspraken; er worden, dikwijls na verhitte debatten, nauwkeurige afspraken gemaakt over hun betekenis, zodat later zo precies mogelijk gepraat kan worden over de begrippen die in de betreffende wetenschap worden bestudeerd.

De cultuur wordt ook wel gezien als een groot symbolenspel waar religie, kunst, wetenschappelijke en filosofische kennis alsmede economische verschijnselen deel van uitmaken. Maar wellicht vinden we een van de meest complexe en tegelijkertijd meest gebruikte vorm van symbolen terug in de gesproken en geschreven taal.

Het woord ‘symbool’ heeft zijn oorsprong in het Griekse zelfstandige naamwoord ‘symbolon’ of ‘sumbolon’, dat teken, kenteken of herkenningsteken betekent, en het werkwoord ‘symbaloo’, dat ontmoeten, bijeenbrengen of vergelijken betekent.

Men gebruikt ook de uitdrukking zinnebeeld (zinnelijk waarneembaar teken of voorwerp), dat meer iets mentaals of abstracts uitbeeldt.

Huistekens en merktekens

In een tijd, waarin het grootste deel van een bevolking niet kon lezen of schrijven, was het van belang om bijvoorbeeld eigendom duidelijk te maken: het brandmerken van vee, het merken van grenspalen, het merken van huisraad etcetera. Men deed dit met eenvoudige, goed herkenbare tekens, meestal huismerken genoemd.

Deze huismerken werden soms generaties lang door een familie gevoerd en werden ook geaccepteerd als handtekening van een ongeletterde persoon. In oude notariële akten zijn vaak huismerken als ondertekening te vinden en ook oude graffiti toont soms interessante huismerken.

Heraldische wapens zijn een gecultiveerde vorm van huismerken. De heraldiek, die deze (familie)wapens beschrijft, heeft een heel eigen set van symbolen.

Getallensymboliek

In overleveringen, culturele tradities of in godsdiensten kunnen getallen een symbolische betekenis hebben. Deze kan per cultuur of godsdienst sterk verschillen. In de westerse (christelijke) traditie wordt het getal 13 vaak in verband gebracht met ongeluk.

In de joodse Kabbala en de daarin voorkomende getalsleer of Gematria hebben alle cijfers, getallen en hun onderlinge bewerking een eigen symbolische betekenis.

Symbolen en reclame

Het 'symbool'
(beeldmerk)
van het automerk Mercedes.

In de reclame wordt vaak een appèl gedaan op bewuste of onbewuste kennis en begrip van symbolen om het koopgedrag van de consument te beïnvloeden.

Vaak spelen kleuren daarbij een belangrijke rol. In het geval er van de naam een symbool is gemaakt, spreekt men van een beeldmerk.

Andere voorbeelden

• Letter of lettercombinatie als voorstelling van een chemisch element zoals in het Periodiek systeem; ook wetenschappelijke notaties, zoals wiskundige symbolen.

• Vlaggen van landen zoals te zien is bij het artikel Vlaggen van de wereld

• Wapens van landen, zie het artikel Heraldische wapens van de wereld

• Symbolen voor bedrijven (logo), beroepen, verenigingen, clubs en genootschappen

• Letters, woorden, zinnen en leestekens

Sommige symbolen uit de verre oudheid zijn geëvolueerd tot schrifttekens.

• Geogliefen, symbolen in of op de aarde.

Informatica en telecommunicatie

In de informatica is een symbool een discrete waarde waaraan een "sematische inhoud", een specifieke betekenis is toegekend, bijvoorbeeld een identifier, integer, maar een complexe structuur zoals een Document Object Model is een symbool dat bestaat uit symbolen.

In de telecommunicatie vertegenwoordigt het begrip symbool een discrete signaalwaarde (die bij signaaltransport gedurende een bepaalde tijd hetzelfde blijft).

Religieuze symbolen

Godsdiensten over de hele wereld bedienen zich van symbolen, die kunnen staan voor het complete concept van die religie, maar ook voor begrippen die een rol spelen binnen die religie. Zo kunnen tekens een symbolische functie hebben.

Een teken heeft altijd maar een betekenis, een symbool meerdere betekenissen. Een symbool geeft te denken over de hoofdzaken van het leven.

Ook menselijke, dierlijke, halfmenselijke of bovenmenselijke figuren hebben binnen godsdiensten soms een heel specifieke betekenis.

Voorbeelden van symbolen spelen een belangrijke rol in religie en spiritualiteit.

Een klavertjevier is een zeldzaam voorkomende
vorm van de klaver (Trifolium),
die symbool staat voor geluk :
(eerste blaadje : hoop,
tweede blaadje : vertrouwen,
derde blaadje : liefde,
vierde blaadje : Geluk).

Symboliek van organismen

Diverse organismen symboliseren ook een bepaalde betekenis. De pandabeer staat symbool voor de wereldwijde dierenbescherming, en een witte roos staat voor vriendschap. Een klavertje vier staat symbool voor geluk. Een beer symboliseert kracht ("zo sterk als een beer"). Ook mensen kunnen een bepaald gedachtengoed symboliseren.

Zie ook

• Ideogram
• Pictogram

  Vrije mediabestanden over Symbols op Wikimedia Commons

Externe links

• Symbolen op graven
• [1] De betekenis van symbolen
• 50 heiligen en hun symbolen in de Sint-Pauluskerk van Opwijk
• De kracht van rituelen en symboliek