Linde (geslacht)

Linden
De bladeren van een krimlinde (Tilia x europea) met de kenmerkende 'ongelijke voet' van het blad (veel begonia-soorten hebben dat ook).
Taxonomische indeling
Rijk: Plantae (Planten) Stam: Embryophyta (Landplanten) Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten) Clade: Bedektzadigen Clade: 'nieuwe' Tweezaadlobbigen Clade: Malviden Orde: Malvales Familie: Malvaceae (Kaasjeskruidfamilie)
geslacht
Tilia L., 1753

Linde oftewel Tilia is een geslacht van bomen uit de kaasjeskruidfamilie (Malvaceae). De soorten van dit geslacht komen voor op het noordelijk halfrond in Europa, Noord-Amerika en Azië. Er worden ongeveer 25 soorten binnen dit geslacht onderscheiden.
In de Benelux komen hoofdzakelijk de volgende soorten en soortshybriden voor:

• Amerikaanse linde (Tilia americana var. americana)
• Kleinbladige linde of Winterlinde (Tilia cordata)
• Hollandse linde (Tilia vulgaris)
• Grootbladige linde of Zomerlinde (Tilia platyphyllos)
• Zilverlinde (Tilia tomentosa)
• Krimlinde (Tilia europea (x))

De Hollandse linde is een soortskruising tussen de Kleinbladige en de Grootbladige linde.

De diverse soorten kennen daarnaast diverse variëteiten. Zo is de Zwarte linde een variëteit van de Hollandse linde evenals de Koningslinde en de Krimlinde.

Eigenschappen

De Kleinbladige en de Grootbladige linde komen van nature in de Benelux voor. Hij geldt als een van de grootste loofbomen en heeft zijn biotoop met name in beekdalen. De linde kan zeer oud worden. De linde kan afhankelijk van de variëteit 15 tot 30 m hoog worden. De Zwarte en de Koningslinde worden het hoogst.

Ecologische waarde

In juni bloeit de linde rijkelijk en wordt door bijen en hommels bestoven. Door voedselconcurrentie kunnen onder laatbloeiende lindebomen, vooral onder alleenstaande bomen, veel dode hommels liggen. Doordat er meer energie bij het rondvliegen verbruikt wordt dan er in de vorm van nectar verzameld kan worden, verhongeren de hommels.

Vermeerdering

De plant vermeerdert zich door zaden, stekken en door wortelopslag. Aan de steel van de bloeiwijze zit een langwerpig blaadje dat, als de rijpe vruchtjes naar beneden vallen, zorgt voor een tollende beweging, waardoor de zaden langer in de lucht blijven en dus door de wind verder verspreid kunnen worden.

Gebruik

De linde wordt veel gebruikt als leiboom, dan wordt hij wel leilinde genoemd. Takken worden hierbij horizontaal gebogen en aan een frame vastgemaakt. In volgende jaren worden de scheuten op de stam en scheuten die de verkeerde kant op groeien gesnoeid. Op die manier ontstaat een dicht bladerscherm dat met name in de zomer verkoeling in huis biedt. Ook knotlindes voor het beschaduwen van vee, markten of terrassen komen voor.

Lindes worden veelvuldig aangeplant als herdenkingsboom. Zo heeft Staatsbosbeheer de Nederlandse gemeenten een 'koningslinde' aangeboden ter gelegenheid van de geboorte van prinses Amalia. In 260 van de 480 gemeenten van Nederland is deze op de Nationale Boomfeestdag geplant.

Voordat de raffinage van suiker zijn intrede deed was de linde belangrijk omdat de lindebloei veel honing produceert.

Van de bloemen van de linde kan kruidenthee gemaakt worden, in het Frans tilleuil genaamd (afgeleid van de geslachtsnaam 'Tilia').

Hout

Lindehout is een houtsoort dat zich zeer goed leent voor houtsnijwerk, draaiwerk en beeldhouwwerk, omdat het vrij zacht is, een fijne nerf heeft en gelijkmatig opgebouwd. Het kernhout is rozewit tot geelwit en het spinthout wit tot lichtbruin. Een verse kuub hout weegt bijna 1000 kg.

Monumentale lindes

Nederland

De linde van Sambeek (Gemeente Boxmeer) wordt vaak de oudste boom van Nederland genoemd. Of dat waar is kan niemand met zekerheid zeggen, want de leeftijdsbepaling wordt bemoeilijkt doordat de boom hol is van binnen en het dus niet mogelijk is om de jaarringen te tellen. Wel is zeker dat deze boom samen met een handvol andere tot de oudste van Nederland behoort. De leeftijd blijft een schatting: sommigen beweren dat de boom wel meer dan 1000 jaar oud kan zijn, maar deskundigen houden het op 400 tot 500 jaar. Het is in elk geval de dikste linde van Nederland, met een stamomvang van 775 cm.

Oorspronkelijk was de linde van Sambeek een etagelinde, in drie etages. Bij een hevige storm in 1901 zijn echter de bovenste twee etages gesneuveld. In het centrum van de holle stam is kort daarna een nieuwe stam ontsproten uit het oude wortelstelsel; dit is inmiddels zelf weer een forse boom van ca. 2,5 m omtrek. De hoogte is nu zo'n 24 meter. Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw is de linde vele malen door boomchirurgen onder handen genomen. Door deze ingrepen wordt de boom nu bij elkaar gehouden door vele meters staal. Ook in de gemeente Bergen (Noord-Holland) staat een Linde met een zeer hoge leeftijd. De boom is geplant in 1643.

België

Zoals ook voor andere bomen het geval is, zijn de oudste en grootste exemplaren in België ouder en dikker dan in Nederland. De dikste zomerlinde van België, le tilleul de Conjoux, staat nabij Ciney en heeft een stamomtrek van 885 cm en is daarmee de derde dikste boom van België. De grootste Hollandse linde in België staat naast het kerkje van het gehucht Doyon in Havelange en heeft een omtrek van 867 cm.

Ziekten

De linde kan zeer veel last hebben van de lindebladluis (Eucallipterus tiliae). Deze luis scheidt honingdauw, een suikerhoudend vocht, af, waarop weer schimmels zoals roetdauw groeien. De honingdauw kan voor zeer veel overlast zorgen.
Bastaardrupsen van de lindebladwesp (Caliroa annulipes) vreten het bladmoes vanaf de onderzijde weg, skeletteren genoemd.
Bij langdurige droogte en in warmteperioden kan de linde aangetast worden door spint (Eotetranychus tiliarum).

Historische betekenis

De lindeboom werd bij de Kelten en de Germanen gezien als heilige boom. De godin Freya zou er zich in vestigen. De geest van de linde gold als beschermer voor huizen, bronnen en kerken. Ook later werd de lindeboom als 'goede boom' beschouwd. Huwelijken werden gesloten onder de linde; de duimen van de geliefden werden dan in de bast gedrukt. Een lindetak zou tevens helpen als middel tegen tandpijn bij kinderen en het werd, in amuletvorm, gebruikt als bescherming tegen heksen en geesten.

De lindeboom is vaak bezongen: bijvoorbeeld bij Schubert in Der Lindenbaum uit Die Winterreise op tekst van Wilhelm Müller en bij Gustav Mahler in de Lieder eines fahrenden Gesellen in het lied "Die zwei blauen Augen". De lindeboom verwijst vaak naar een (voorbije) liefde. Recenter (in 2003/2004) bezong de Moldavische jongensgroep O-Zone de lindeboom in de zomerhit "Dragostea din tei": "Liefde onder de lindeboom".

  Vrije mediabestanden over Tilia op Wikimedia Commons

Referenties