Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Schelde (rivier): verschil tussen versies
(Nieuwe pagina aangemaakt met '{{Infobox rivier | afbeelding =Locatiemaas2.GIF | naam = Schelde | lengte = 350 | hoogte = 95 | debiet = 104 | oppervlakte = 21 860 | oorsprong = {{FR-VLAG}} Gouy...') |
(+ Sjabloon) |
||
| (3 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Zie Locatio}} | |||
{{Infobox rivier | {{Infobox rivier | ||
| afbeelding = | | afbeelding = | ||
| naam = Schelde | | naam = Schelde | ||
| lengte = 350 | | lengte = 350 | ||
| Regel 9: | Regel 10: | ||
| uitmonding= {{NL-VLAG}} [[Westerschelde]] | | uitmonding= {{NL-VLAG}} [[Westerschelde]] | ||
| stroomtdoor= {{FR}}<br />{{BE}}<br />{{NL}} | | stroomtdoor= {{FR}}<br />{{BE}}<br />{{NL}} | ||
| afbeelding2= | | afbeelding2= | ||
| onderschrift2 = | | onderschrift2 = | ||
}} | }} | ||
De '''Schelde''' ([[Frans]]: ''Escaut'') is een 350 kilometer lange [[rivier]] die ontspringt in de gemeente [[Gouy (Aisne)|Gouy]] in het noorden van Frankrijk en door [[België (hoofdbetekenis)|België]] en het zuidwesten van [[Nederland]] naar de [[Noordzee]] stroomt. Haar eerste benaming was ''Scaldis'', in een Romeinse tekst uit de 1e eeuw voor Chr<ref>"Schelde is de Nederlandse afstammeling van een Voorgermaanse, Keltische waternaam Scaldis, die al vermeld wordt door de Romeinse geschiedschrijvers Julius Caesar en Plinius. Volgens de Gentse naamkundige M. Gysseling is die Keltische naam afgeleid van een Indo-Europese wortel kal / kel, waarop ook Nederlands helder, Latijn color ‘kleur’ en Grieks kallos ‘mooi’ teruggaan en die oorspronkelijk ‘schitterend’ betekende. De Schelde werd dus betiteld als “de schitterende rivier”. | De '''Schelde''' ([[Frans]]: ''Escaut'') is een 350 kilometer lange [[rivier]] die ontspringt in de gemeente [[Gouy (Aisne)|Gouy]] in het noorden van Frankrijk en door [[België (hoofdbetekenis)|België]] en het zuidwesten van [[Nederland]] naar de [[Noordzee]] stroomt. Haar eerste benaming was ''Scaldis'', in een Romeinse tekst uit de 1e eeuw voor Chr<ref>"Schelde is de Nederlandse afstammeling van een Voorgermaanse, Keltische waternaam Scaldis, die al vermeld wordt door de Romeinse geschiedschrijvers Julius Caesar en Plinius. Volgens de Gentse naamkundige M. Gysseling is die Keltische naam afgeleid van een Indo-Europese wortel kal / kel, waarop ook Nederlands helder, Latijn color ‘kleur’ en Grieks kallos ‘mooi’ teruggaan en die oorspronkelijk ‘schitterend’ betekende. De Schelde werd dus betiteld als “de schitterende rivier”. | ||
Voorheen hebben verschillende auteurs Schelde als een jongere, van oorsprong Germaanse naam proberen te verklaren. | Voorheen hebben verschillende auteurs Schelde als een jongere, van oorsprong Germaanse naam proberen te verklaren. | ||
| Regel 72: | Regel 67: | ||
== Culturele geschiedenis == | == Culturele geschiedenis == | ||
De Schelde is al zeer lang van grote commerciële en strategische betekenis. De [[Romeinen in België|Romeinen]] hadden al belangstelling voor het Scheldegebied, ondanks het koude en natte weer en de vele overstromingen. De reden van hun belangstelling was de verbinding per schip naar [[Britannia (Romeinse provincie)|Britannia]]. Op Walcheren stond een tempel waar hun scheepslui graag de hulp en bescherming van de godin [[Nehalennia (godin)|Nehalennia]] gingen inroepen voor zij via de [[Roompot (vaargeul)|Roompot]], mogelijk een verbastering van Romanus Portus (Haven van de Romeinen) uitzeilden. Eerst was het gebied stevig in Romeinse handen. De grens lag zo'n 100 km naar het noorden aan de [[Rijn]]. | De Schelde is al zeer lang van grote commerciële en strategische betekenis. De [[Romeinen in België|Romeinen]] hadden al belangstelling voor het Scheldegebied, ondanks het koude en natte weer en de vele overstromingen. De reden van hun belangstelling was de verbinding per schip naar [[Britannia (Romeinse provincie)|Britannia]]. Op Walcheren stond een tempel waar hun scheepslui graag de hulp en bescherming van de godin [[Nehalennia (godin)|Nehalennia]] gingen inroepen voor zij via de [[Roompot (vaargeul)|Roompot]], mogelijk een verbastering van Romanus Portus (Haven van de Romeinen) uitzeilden. Eerst was het gebied stevig in Romeinse handen. De grens lag zo'n 100 km naar het noorden aan de [[Rijn]]. | ||
Omstreeks [[260]] begonnen echter invallen van de [[Franken (volk)|Franken]] een bedreiging te vormen. Rond [[290]] was het gebied in hun handen en belaagden zij de Romeinse scheepvaart met piraterij. Er volgde nog een aantal veldtochten tegen hen, onder keizer [[Constantijn de Grote|Constantijn]] bijvoorbeeld. Ook keizer [[Julianus Apostata|Julianus]] probeerde hen te onderwerpen, maar gaf hun uiteindelijk ([[355]]) maar heel het huidige Vlaanderen en Nederland onder de rivieren in bezit onder voorwaarde dat ze bondgenoten zouden worden. Later werd dit gebied de kern van waaruit zij Gallië zouden veroveren, beginnend met koning [[Clovis I|Clovis]]. Van hem is bekend dat hij op de rivier ging zeilen. | Omstreeks [[260]] begonnen echter invallen van de [[Franken (volk)|Franken]] een bedreiging te vormen. Rond [[290]] was het gebied in hun handen en belaagden zij de Romeinse scheepvaart met piraterij. Er volgde nog een aantal veldtochten tegen hen, onder keizer [[Constantijn de Grote|Constantijn]] bijvoorbeeld. Ook keizer [[Julianus Apostata|Julianus]] probeerde hen te onderwerpen, maar gaf hun uiteindelijk ([[355]]) maar heel het huidige Vlaanderen en Nederland onder de rivieren in bezit onder voorwaarde dat ze bondgenoten zouden worden. Later werd dit gebied de kern van waaruit zij Gallië zouden veroveren, beginnend met koning [[Clovis I|Clovis]]. Van hem is bekend dat hij op de rivier ging zeilen. | ||
De [[Vikingen]] gebruikten in de [[9e eeuw]] de Schelde als toegangspoort tot de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]] en na de delingen van het [[Karolingische Rijk]] in [[843]] en [[872]] werd de rivier de grens tussen het Oost- en het Westrijk. Nochtans verwierven de [[lijst van graven van Vlaanderen|Vlaamse graven]] [[Ename]] aan de overzijde van de Schelde, een dorp dat goed op weg was in plaats van het nabije [[Oudenaarde]] uit te groeien tot een stad. De vijandigheden tussen beide rijken werden geaccentueerd door de verwoesting in 1054. Toch zou de rivier in theorie tot 1528 de grens tussen het [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Franse Koninkrijk]] en het [[Heilige Roomse Rijk]] blijven. | De [[Vikingen]] gebruikten in de [[9e eeuw]] de Schelde als toegangspoort tot de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]] en na de delingen van het [[Karolingische Rijk]] in [[843]] en [[872]] werd de rivier de grens tussen het Oost- en het Westrijk. Nochtans verwierven de [[lijst van graven van Vlaanderen|Vlaamse graven]] [[Ename]] aan de overzijde van de Schelde, een dorp dat goed op weg was in plaats van het nabije [[Oudenaarde]] uit te groeien tot een stad. De vijandigheden tussen beide rijken werden geaccentueerd door de verwoesting in 1054. Toch zou de rivier in theorie tot 1528 de grens tussen het [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Franse Koninkrijk]] en het [[Heilige Roomse Rijk]] blijven. | ||
Huidige versie van 8 okt 2018 om 17:30
| Schelde | ||
| Lengte | 350 km | |
| Hoogte (bron) | 95 m | |
| Debiet | 104 m³/s | |
| Stroomgebied | 21 860 km² | |
| Van |  Gouy
| |
| Naar |  Westerschelde
| |
| Stroomt door | Frankrijk.png){kind=small} België Nederland
| |
De Schelde (Frans: Escaut) is een 350 kilometer lange rivier die ontspringt in de gemeente Gouy in het noorden van Frankrijk en door België en het zuidwesten van Nederland naar de Noordzee stroomt. Haar eerste benaming was Scaldis, in een Romeinse tekst uit de 1e eeuw voor Chr[1]. Een andere naam was Scala. De grootste haven aan de Schelde is die van Antwerpen.
Verloop
De bron ligt bij Gouy-Le-Câtelet op het Plateau van Saint-Quentin. Ze ligt op 49° 59' 12,95" noorderbreedte en 3° 15' 59,40" oosterlengte, op 97 m boven het zeeniveau. Het domein waarop de bron ligt was tot kort voor de helft in het bezit van de European Shipping Press Association, de Belgische vereniging van maritieme journalisten en publicisten. Deze droeg haar aandeel begin 2009 over aan het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen. De andere helft van het domein is in handen van het gemeentebestuur van Gouy.
Het stroomgebied van de Schelde wordt ingedeeld in drie parten:
- de Bovenschelde: vanaf haar bron tot Gent, waar ze samenvloeit met de Leie (circa 185 km) - zie Samenvloeiing van de Leie en de Schelde. In Gent wordt het stuk Schelde tussen de Waalse Krook en de samenvloeiing met de Leie de Nederschelde genoemd.
- de Zeeschelde: vanaf Gent, meer bepaald vanaf de sluis in Gentbrugge, tot Antwerpen en de Belgisch-Nederlandse grens
- de Westerschelde: vanaf de grens via Terneuzen, Breskens en Vlissingen tot de monding in de Noordzee.
De Zeeschelde en de Westerschelde vormen samen een estuarium, waar het getij merkbaar is.
Oorspronkelijk verdeelde de Schelde zich in Antwerpen in twee takken, de Westerschelde, ook wel Honte[2] genoemd, en de Oosterschelde. Hiervan was de Oosterschelde aanvankelijk de voornaamste tak, maar de verbinding hiermee is verbroken toen Walcheren en Zuid-Beveland door de aanleg van de Sloedam en de Kreekrakdam ten behoeve van de spoorlijn Vlissingen-Roosendaal met het vasteland werden verbonden. De Oosterschelde was echter belangrijk voor de scheepvaart en daarom werden het Kanaal door Zuid-Beveland en later het Schelde-Rijnkanaal aangelegd, waardoor Antwerpen weer een snelle verbinding kon krijgen met de Nederlandse waterwegen.
Geschiedenis
Zoals veel rivieren tijdens de ijstijd liep de Schelde omstreeks 30.000 jaar geleden in noordoostelijke richting via het huidige Gent. Daar mondde de Rupel uit in de Schelde. Lange tijd werd gedacht dat zij vandaar samen naar het noordwesten stroomden, waar ze ter hoogte van de Doggersbank in zee stroomden. In werkelijkheid bogen ze samen met de Rijn en de Theems af naar het zuiden door het Nauw van Calais en vervolgens door de nog grotendeels droog liggende bodem van Het Kanaal. De zuidelijke Noordzee was in die tijd een droge vallei.
Ongeveer 15.000 jaar geleden, aan het einde van het Weichselien, trok het ijs zich terug en bleven er zandbanken en opgewaaide zandruggen achter. Dit was onder meer de zandrug van Zandig Vlaanderen, die ten zuiden van Brugge loopt en via het noorden van Gent naar het Land van Waas. Rivieren werden gedwongen andere wegen te zoeken naar zee. De Schelde volgde nog zijn eigen weg naar zee ter hoogte van Zeebrugge, maar de Rupel boog ten zuiden van Antwerpen af naar het noorden en stroomde langs het huidige Antwerpen, Bergen op Zoom en Rotterdam, samen met de Rijn naar de zee.
Zo'n 8.000 jaar geleden dwongen zandafzettingen in het gebied tussen Gent en Zeebrugge de Schelde een richting te zoeken naar het oosten. Hier stroomde de Schelde in de vroegere bedding van de Rupel naar zee. Ongeveer 5.000 jaar geleden steeg de zeespiegel en drong de zee zover landinwaarts dat deze ter hoogte van Bergen op Zoom doorbrak naar de Schelde. Zo werd de Oosterschelde gevormd. De Westerschelde was toen nog een smalle inham, de Sincfal, die in de loop van de eeuwen steeds verder landinwaarts kwam. In de 10e eeuw brak ook hier het laatste stukje door, via de Honte naar de Schelde, en vormde op dat moment de Westerschelde.
Voor het huidige stroomgebied, zie stroomgebied van de Schelde.
Haar eerste benaming was Scaldis, in een Romeinse tekst uit de 1e eeuw voor Chr.[bron?] De betekenis is onzeker, en kan afkomstig zijn van een Germaanse grondvorm skaldu, dat ondiep water betekent.
Zijrivieren
– Zie ook Stroomgebied van de Schelde –
In Spiere monden de Grote Spiere (Espierre) en het Spierekanaal in de Schelde uit. In Henegouwen voegen de Hene en de Ronne en in Oost-Vlaanderen de Zwalm zich bij de Schelde. Daarna stroomt de Schelde richting Gent waar ze – zoals de Leie - uitkomt in de Ringvaart rond Gent. De volgende grote bijrivieren zijn de Dender bij Dendermonde, de Durme nabij Tielrode en de Rupel bij Rupelmonde. In Antwerpen komen de Schijn en het Albertkanaal bij de Schelde. Ook de haven van Antwerpen staat via verschillende sluizen in verbinding met de Schelde.
Sluizen
Er liggen verschillende sluizen langs de loop van de Schelde. Van bron tot monding:
- Doornik
- Spiere
- Kerkhove [1]
- Oudenaarde [2]
- Asper [3]
- Ledeberg [4]
- Merelbeke (eigenlijk ringvaart) [5]
Veerdiensten
Er zijn enkele veerverbindingen tussen beide Scheldeoevers, allen bedoeld voor voetgangers en (brom)fietsers:
- Schellebelle - Uitbergen
- Appels - Berlare
- Baasrode - Moerzeke
- Mariekerke - Moerzeke - Sint-Amands
- Driegoten - Weert
- Rupelmonde - Wintam
- Bazel-Hemiksem
- Kruibeke-Hoboken
- Breskens-Vlissingen
Culturele geschiedenis
De Schelde is al zeer lang van grote commerciële en strategische betekenis. De Romeinen hadden al belangstelling voor het Scheldegebied, ondanks het koude en natte weer en de vele overstromingen. De reden van hun belangstelling was de verbinding per schip naar Britannia. Op Walcheren stond een tempel waar hun scheepslui graag de hulp en bescherming van de godin Nehalennia gingen inroepen voor zij via de Roompot, mogelijk een verbastering van Romanus Portus (Haven van de Romeinen) uitzeilden. Eerst was het gebied stevig in Romeinse handen. De grens lag zo'n 100 km naar het noorden aan de Rijn.
Omstreeks 260 begonnen echter invallen van de Franken een bedreiging te vormen. Rond 290 was het gebied in hun handen en belaagden zij de Romeinse scheepvaart met piraterij. Er volgde nog een aantal veldtochten tegen hen, onder keizer Constantijn bijvoorbeeld. Ook keizer Julianus probeerde hen te onderwerpen, maar gaf hun uiteindelijk (355) maar heel het huidige Vlaanderen en Nederland onder de rivieren in bezit onder voorwaarde dat ze bondgenoten zouden worden. Later werd dit gebied de kern van waaruit zij Gallië zouden veroveren, beginnend met koning Clovis. Van hem is bekend dat hij op de rivier ging zeilen.
De Vikingen gebruikten in de 9e eeuw de Schelde als toegangspoort tot de Lage Landen en na de delingen van het Karolingische Rijk in 843 en 872 werd de rivier de grens tussen het Oost- en het Westrijk. Nochtans verwierven de Vlaamse graven Ename aan de overzijde van de Schelde, een dorp dat goed op weg was in plaats van het nabije Oudenaarde uit te groeien tot een stad. De vijandigheden tussen beide rijken werden geaccentueerd door de verwoesting in 1054. Toch zou de rivier in theorie tot 1528 de grens tussen het Franse Koninkrijk en het Heilige Roomse Rijk blijven.
In het begin van de 14e eeuw bestond de Scheldemonding nog uit tientallen eilanden en inhammen. Boekhoute, Sluis en Aardenburg waren toen kleine havens van het graafschap Vlaanderen. Net als dit graafschap werd het Scheldegebied (vooral Gent en Antwerpen) later een van de economisch belangrijkste gebieden in Europa vanwege de handel.
Na de Val van Antwerpen, op 17 augustus 1585, eindigde de economische bloei en werd de rivier 'gesloten' voor doorgaande zeevaart. Het feit dat Staats-Vlaanderen in Noordelijke handen viel was daarbij van grote strategische betekenis. Pas in 1792 ging de Schelde weer 'open', tot de onafhankelijkheid van België in 1830. Na de pacificatie tussen België en Nederland in 1839 werd er uiteindelijk een Scheldeverdrag tussen Nederland en België gesloten waarin werd bepaald dat dat zo zou blijven.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de strategische betekenis van de rivier nog eens zwaar onderlijnd. Er werd hevig gevochten om de controle van de monding van de rivier en Walcheren werd middels een geallieerd bombardement onder water gezet om te Duitse troepen bij de Scheldemonding te verdrijven.
Milieu
Eind jaren '60, begin '70 jaren vroegen in Europa en de Verenigde Staten kleine voortrekkersgroepen aandacht voor "het milieu". Ongebreidelde industrialisatie, intensieve veeteelt en toegenomen autogebruik hadden geleid tot een forse daling van de kwaliteit van lucht, (zee)water en - op veel plaatsen - van de bodem. In productieketens en vervoersplannen had men hiervoor te weinig oog gehad.
Vanuit een toenemende bezorgdheid over de watervervuiling van de Schelde werd in 1987 in het Nederlandse Breskens de actiegroep Redt de Schelde opgericht. Deze groep overhandigde 20.000 handtekeningen aan de verantwoordelijke ministers in Nederland en België om erop aan te dringen dat de overheid stappen zou ondernemen om de waterkwaliteit van de Schelde te verbeteren. Ook organiseerde deze groep in 1989 een voettocht van de monding naar de bron om aandacht te vragen voor de dramatische toestand waarin de Schelde verkeerde. ‘Redt de Schelde’ vond allengs meer medestanders in het streven naar een schonere Schelde. Een jaar later werd aan de monding van de Schelde in Breskens het beeld Wachters van de Schelde onthuld van priester-kunstenaar Omer Gielliet. Een bronzen replica van het beeld werd aangeboden aan alle gemeenten langs de Schelde. Wie het beeld aanvaardde, verbond zich er toe te ijveren voor een schonere Schelde en kreeg de titel ‘Wachter’. Tot nu toe zijn er negen ‘Wachters’: Antwerpen, Beveren, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Kruibeke, Sint-Amands, Temse en het Zeeuws-Vlaamse Oostburg. Met de ramp in Tsjernobyl in 1986 nog vers in het geheugen werd ook het plaatsje Doel aangedaan, waar een kernenergiecentrale staat.
Dorpen en gemeenten langs de Schelde
In Frankrijk
Gouy-Le-Câtelet, Vendhuile, Ossu, Honnecourt-sur-Escaut, Banteux, Bantouzelle, Les Rues-des-Vignes, Crèvecœur-sur-l'Escaut, Masnières, Marcoing, Noyelles-sur-Escaut, Cantaing-sur-Escaut, Proville, Fontaine-Notre-Dame, Cambrai, Neuville-Saint-Rémy, Ramillies, Escaudoeuvres, Eswars, Thun-l'Évêque, Thun-Saint-Martin, Iwuy, Estrun, Hordain, Bouchain, Neuville-sur-Escaut, Lourches, Douchy-les-Mines, Denain, Wavrechain-sous-Denain, Haulchin, Rouvignies, Prouvy, Thiant, Maing, Trith-Saint-Léger, Valenciennes, Anzin, Saint-Saulve, Bruay-sur-l'Escaut, Onnaing, Escautpont, Fresnes-sur-Escaut, Condé-sur-l'Escaut, Vieux-Condé, Odomez, Hergnies, Bruille-Saint-Amand, Château-l’Abbaye, Flines-lez-Mortagne, Mortagne-du-Nord, Maulde
In België
In Wallonië
Bléharies, Hollain, Bruyelle, Antoing, Doornik (Calonne, Chercq, Doornik), Pont à Chin, Pecq (Esquelmes, La Garenne, Pecq, Warcoing), Celles (Marais-de-Pottes), Mont-de-l'Enclus
In Vlaanderen
Spiere, Helkijn, Bossuit, Outrijve, Avelgem, Waarmaarde, Kerkhove, Kluisbergen, Wortegem-Petegem Elsegem, Petegem, Oudenaarde, Welden, Melden, Heurne, Eine, Zwalm, Zingem, Dikkelvenne, Asper, Gavere, Vurste, Semmerzake, Eke, Merelbeke, Zevergem, Zwijnaarde, Gent, Destelbergen, Melle, Wetteren, Wichelen, Berlare, Zele, Dendermonde, Grembergen, Hamme, Baasrode, Buggenhout, Sint-Amands, Mariekerke, Branst, Weert, Bornem, Hingene, Wintam, Tielrode, Temse, Steendorp, Bazel, Rupelmonde, Kruibeke, Burcht, Schelle, Hemiksem, Hoboken, Antwerpen, Zwijndrecht, Kallo, Doel, Lillo
In Nederland
Aan de Westerschelde
Woensdrecht, Borsele, Hulst, Kapelle, Reimerswaal, Sluis, Terneuzen, Breskens, Vlissingen, Zoutelande
Aan de Oosterschelde
Bergen op Zoom, Reimerswaal, Kapelle, Goes, Middelburg, Noord-Beveland, Schouwen-Duiveland, Tholen, Veere
Externe links
- Water en internationaal recht : selectieve bibliografie Zie Scheldt (Escaut). Bibliotheek van het Vredespaleis
- Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie
- Internationale Scheldecommissie
- ScaldWIN - Internationaal Stroomgebiedsdistrict van de Schelde
- Waterstanden (archiefversie uit 2005)
- Scheldemonitor (onderzoeksstudies en monitoringsactiviteiten) (archiefversie)
- Ooster- en Westerschelde; verleden, heden en toekomst
Bronnen, noten en/of referenties
|
