Sacramentariërs

Sacramentariërs (ook wel sacramentisten) is een benaming diegenen aan het begin van de reformatie die niet geloofden dat de „sacramenten” op zich werkzaam waren en met name verwierpen dat Christus werkelijk aanwezig zou zijn in het sacrament van de eucharistie, zoals dit geleerd wordt in de katholieke leer van de transsubstantiatie (katholiek) of consubstantiatie (luthers).

Daarnaast verwierpen zij ook de kerkelijke leer over de aflaten. De stroming was vooral actief in Duitsland en Nederland. Zij waren onder de eersten in Nederland die de ideeën aanhingen die in de reformatie werden geformuleerd.

In 1520 schreef de franciscaan Nicolaes Peters Hier beghinnen de Sermone[n] oft wtlegghingen op alle de euangelien vander vasten, metter passien, alsomen die inder kercke[n] houdt zeer costelijck wtgeleyt, waarin hij deze leerstellingen uit de Katholieke Kerk verwierp.

De invloedrijkste auteur van de sacramentariërs was Cornelis Hoen uit Den Haag, die een verhandeling schreef over het avondmaal (de ’Avondmaalbrief’). Een kopie daarvan werd in 1525 door Hinne Rode aan Maarten Luther bezorgd, die de ideeën afwees, en later aan Huldrych Zwingli, die ermee instemde. Johannes Oecolampadius, een belangrijke medewerker van Zwingli in Basel, was ook een belangrijke naam onder de sacramentariërs. Zo werd Hoens zienswijze dat het brood en de wijn bij het Avondmaal enkel symbolen zijn om Jezus Christus te gedenken, een leer van de zwinglianen en later ook van de eerste anabaptistenkerk in Zürich. Hoen overleed in de gevangenis in Den Haag in 1523.

Door keizer Karel V werden de sacramentariërs veroordeeld als ketters; sommigen vonden de dood op de brandstapel. In september 1525 werd Jan Jansz de Bakker, vaak ’Pistorius’ genoemd, een voormalig priester in Woerden, in Den Haag geëxecuteerd voor zijn principes en leer. Anderen ontsnapten aan de inquisitie door het land te verlaten. Een groot aantal Nederlandse ’evangelischen’ trok voor 1530 naar Pruisen.

In 1529 vond het Marburg Colloquium plaats, waar Luther en Zwingli discussieerden over de eucharistie, maar geen overeenstemming bereikten. Na Zwingli’s dood in 1531 verspreidde de beweging zich verder, vooral in Zwitserland en delen van Duitsland.

De sacramentariërs waren sterk beïnvloed door Erasmus en andere Bijbels humanisten zoals Wessel Gansfort. Hun ideeën beïnvloedden later reformatoren zoals Johannes Calvijn, hoewel Calvijn een enigszins andere visie ontwikkelde.

De meeste sacramentariërs woonden in de grote steden in Nederland, maar zij organiseerden meestal geen eigen kerk- of gemeentestructuur. Enkel uit Delft is bekend dat zij zelfstandig bijeenkomsten hielden. Velen van hen traden na 1530 toe tot de doperse gemeenten. Later waren er ook velen, die een afkeer hadden van de radicale anabaptisten en die zich aansloten bij de Gereformeerde Kerk.

Weblinks

• Nanne van der Zijpp, Sacramentists in: Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online